Transcript konsekant akarsu

Fluvyal Jeomorfoloji
Yrd. Doç. Dr. Levent Uncu
Vadi Sisteminin Kuruluşu
• Fluviyal süreçlerle yeryüzünün şekillenmesi, vadileri
izleyerek olur. Bu nedenle, vadi kuruluşu ve bu vadilerin
evrimi neticesinde ortaya çıkan akarsu ağının özellikleri
yani drenaj tipi morfoloji bakımından çok önemlidir.
• Böyle bir inceleme, bir bölgenin şekillenmesinde yapı ve
litolojinin oynadığı rolü de ortaya koyar.
• Vadiler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Bunlardan biri
vadi ve arazinin eğimi arasındaki ilişkilere dayalıdır. Bu
durumda vadiler iki kısma ayrılabilirler:
• 1- Eğime uygun olan vadiler ve kolları (Konsekantlar)
• 2- Eğime uygun olmayan vadiler ve kolları (İnkonsekantlar)
• KONSEKANTLAR
• Yeryüzüne düşen sular, arazinin ve tabakaların
gösterdiği genel eğim hatlarına bağlı olarak arazinin en
alçak yerini takip ederler ve çizgisel bir akış kazanarak
akarsuyu oluştururlar. Bu tür vadiler geniş anlamda
konsekant vadiler olarak adlandırılırlar.
• Bu tip vadilerin görüldüğü alanlar;
• Yeni kara haline geçmiş olan eski deniz tabanları
• Yükselmiş kıyı ovaları
• Yeni oluşmuş olan volkan konileri veya platoları
• Epirojenezle eğim koşulları değişen araziler
• Faylarla parçalanarak yeni eğim kazanan bloklar
Konsekant akarsu
• Yapı ile kaya direnci bakımından monoton olan arazilerde,
konsekant akarsuların kenarlarında yeni oluşan kolların
gelişmesinde yapının doğrultu verici etkisi görülmez.
Vadinin yamacında sel yarıntıları meydana gelir ve bunlar
geriye doğru aşındırarak ilk kolları oluşturur. Bu kollar ana
vadiyle akış yönünde gelişigüzel birleşirler. Bu kolların
yönünü, ana vadi yamaçlarının eğimi ile arazinin genel
eğiminin bileşkesi belirler. Bu tip vadilere İnsekant vadiler
adı verilir.
İnsekant akarsular
• Bu gibi alanlarda yeni eğim şartlarına bağlı olarak,
kurulan konsekant akarsuların kollarının bir kısmı,
dirençsiz ana kayalar üzerinde veya zayıf direnç
sahalarında (fay hatları, diaklazlar, kontakt noktaları v.s.)
kolayca gelişme imkanı bulurlar. Bu tip sahalarda gelişen
vadilere Sübsekant vadiler denir. Böyle gelişmiş olan
vadiler bir bakıma, akarsuların yapıya uyumunun
göstergesidir.
Subsekant akarsular
Monoklinal Yapılarda Vadi Kuruluşu
• Monoklinal yapılı ilksel yüzeylerin en basit şeklini, eskiden
deniz dibindeyken eğimlenerek yükselmiş ve bir kıyı ovası
haline dönüşmüş sahalar meydana getirir.
• Eski kara üzerindeki akarsular yeni teşekkül eden kıyı ovası
üzerinde azami eğim hatlarını takip ederek ilk akarsuları
meydana getirir. Bunlar konsekant akarsu’lardır. Zaman
ilerledikçe bunlar vadilerini derinleştirir ve direnç farklarının
aşınımdaki etkisi kendini göstermeye başlar. Dirençli
kayalar içinde konsekant boğazlar oluşur.
• Buna karşın dirençsiz tabakaların bulunduğu yerlerde, vadi
yamaçları sellenme ve kütle hareketleriyle hızla
yatıklaştırılacak süratle geriye doğru yarılacaktır. Dirençsiz
tabakalar (zayıf direnç alanı) üzerinde gelişen bu
akarsulara sübsekant akarsular denir.
• Aynı zayıf direnç kuşağı üzerinde kurulan sübsekant
akarsular, bu dirençsiz sahayı hızla boşaltarak geniş bir
asimetrik vadi manzarası alarak sübsekant vadi veya
sübsekant depresyonları meydana getirirler.
• Böylece sert tabakalar diklikler halinde belirerek
gerileyecek ve yatıklaştırılacaktır. Böylece bunların
yamaçlarında da yeni kollar gelişecektir.
• Bu akarsulardan tabaka sırtlarında akan ve akış yönü
ana akarsuyla aynı olanlarına resekant akarsu adı
verilir.
• Gerileyen yamacın dik cephesinden ve konsekant
akarsuya ters yönde akan akarsular ise obsekant
akarsu olarak adlandırılır.
Monoklinal Yapılar Üzerinde Vadi Gelişimi
Homojen Yüzeylerde Vadi Kuruluşu
• Monoklinal yapılı ilksel yüzeylerin aksine herhangi bir
direnç farkının görülmediği ilksel yüzeyler üzerinde ise ilk
önce eğime uygun konsekantlar gelişir.
• Bunlar, eğime göre biribirine yaklaşan ve uzaklaşan,
düzenli veya düzensiz bir kuruluş gösterirler. Bunu takip
eden dönemde, esas yön veren faktörler konsekant
vadinin yamaç eğimi ve arazinin genel eğimidir. Kollar bu
iki eğimin bileşkesi yönünde teşekkül ederler. Bu tip kollara
insekant kollar denir. Buralarda daha çok ağaç dallarına
benzeyen dandritik drenaj ağı gelişir.
Homojen Yapılar Üzerinde Vadi Gelişimi
Kıvrımlı Yapılarda Vadi Kuruluşu
• Paralel ve düzenli kıvrımlardan oluşan bir ilksel
topoğrafyada ilk akarsu ağı senklinallerde gelişir. Bunlara
boyuna konsekant akarsular denir.
• Bu ana nehirlere antiklinalin yamacından dik bir şekilde
inen kollar karışır. Kıvrım eksenine dik ama asli eğime
uygun olan bu akarsulara ise enine konsekantlar adı
verilir.
• Zamanla antiklinalin için gömülen bu akarsular antiklinalin
içini boşaltmaya ve sübsekant depresyonların meydana
gelmesine neden olurlar.
• Antiklinal eksenlerini boşalttıkları yerde aşan konsekant
vadi kısımları da derine doğru aşındırma sonucunda dar
dik yamaçlı birer boğaz halini alır. Bunlara Klüz veya Kısık
denir.
Kıvrımlı Yapılarda Vadi Kuruluşu
Diğer Yapılar Üzerinde Vadi Kuruluşu
• Volkan Konilerinin oluşumunun ardından bunların
yamaçlarından eteğe doğru biribirinden uzaklaşan
konsekant akarsular meydana gelir. Bunlara radyal
akarsular denir.
• Kraterin iç yamaçlarında ise bunlar merkeze doğru yönelir.
Bunlara ise sentripedal akarsu denir.
• Domlar üzerinde de önce radyal konsekantlar oluşur. Bu
konsekant vadilerin domaların içine gömülmelerine paralel
olarak, direnç farkları vadi üzerinde etkili olur. Böylece
dirençsiz tabakaları izleyen sübsekant kollar teşekkül eder.
Böylece içiçe geçmiş halkalar veya elipsler şeklinde
vadiler gelişir. Zamanla domun içi tamamen boşaltılır
Volkan konileri ve domlar üzerinde vadi gelişimi
Faylı arazilerde akarsu ağı kuruluşu fay bloklarının
ilksel eğim şartlarına bağlı olarak meydana gelir. Önce
fayla oluşan depresyonu izleyen bir boyuna konsekant
oluşur sonra buna fay bloğunun yamacından karışan
kısa boylu enine konsekantlar karışır.