Transcript JEOMORFOLOJİ DIŞ KUVVETLER AKARSULAR A. AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ 1. VADİ: Akarsuların aşındırarak içinde aktığı , sürekli inişi olan yatağına denir. Vadi Tipleri: a.

JEOMORFOLOJİ
DIŞ KUVVETLER
AKARSULAR
A. AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ
1. VADİ: Akarsuların
aşındırarak içinde aktığı
, sürekli inişi olan
yatağına denir.
Vadi Tipleri:
a. Çentik (“v” biçimli)
vadi: Akarsu yatak
eğiminin
fazla
olduğu alanlarda derine
aşındırmanın etkisiyle
oluşurlar.
b. Boğaz (yarma) vadi:
Akarsular tarafından
dağların enine yarılması
sonucu oluşan
ve profilleri “u” harfine
benzeyen vadilerdir.
Türkiye’de en fazla
Karadeniz ve Akdeniz
Bölgelerinde görülür.
Kıyı ile iç kesim arasında
önemli geçit yollarıdır.
Boğaz (Yarma-U tipi) Vadi
c.Kanyon Vadi: Oluşumu
boğaz vadilere benzer.
Fakat kalkerli arazi
üzerinde oluştukları için
yamaçları b a s a m a k
basamak
düzlüktür.
Ör: Göksu vadisi ve
Köprülü
kanyonu.
Dünyanın
en
büyük
kanyonu
A.B.D’de
Colorado kanyonudur.
Aşağıdaki ovalardan hangisi
karstik bir bölgede oluşmuştur?
A.Adapazarı Ovası
B.Çarşamba Ovası
C.Gediz Ovası
D.Çukurova
E.Elmalı Ovası
Aşağıdaki ovalardan hangisi
karstik bir bölgede oluşmuştur?
A.Adapazarı Ovası
B.Çarşamba Ovası
C.Gediz Ovası
D.Çukurova
E.Elmalı Ovası
d. Tabanlı vadi:
Akarsu yatak
eğiminin az olduğu
alanlarda yana
aşındırmanın
etkisiyle oluşur.
Ör: Ege Bölgesi
akarsu vadilerinde
olduğu gibi.
Aşağıdaki vadi tiplerinden
hangisinde akarsu debisi daha
fazladır?
A.Yarma
B.Tabanlı
C.Çentik
D.U tipi
E.Kanyon
Aşağıdaki vadi tiplerinden
hangisinde akarsu debisi daha
fazladır?
A.Yarma
B.Tabanlı
C.Çentik
D.U tipi
E.Kanyon
2)MENDERES (BÜKLÜM): Akarsu yatak
eğiminin
az olduğu alanlarda,
akarsuyun büklümler yaparak akması
sonucu oluşurlar.
Menderesler oluşturan
bir akarsuyun
özellikleri
1. Yatak eğimi azdır.
2. Akış hızı azdır.
3. Aşındırma gücü
azalmıştır.
4. Boyu uzamıştır.
5. Sık sık yatak
değiştirir.
6. Hem aşındırma hem
de biriktirme yapar.
DEV KAZANI
Akarsuların şelale
şeklinde aktığı
yerlerde, suların
düşme alanında
aşındırma ile oluşan
çukurluklara denir.
Ör: Manavgat,
kurşunlu,
Düden şelalelerinde
olduğu gibi.
PERİBACALARI:
Volkanik arazilerde (kalın tüflü
arazilerde) sel aşındırması sonucu
oluşur.
Örnek: Ürgüp, Göreme, Avanos,
Ihlara Vadisi çevresinde (Nevşehir)
görülür.
KIRGIBAYIR
(Badlands, Kötü arazi):
**Eğimin fazla , bitki örtüsünün
seyrek olduğu milli, tüflü arazilerde
sel sularının araziyi çok sık bir
şekilde yarması ile oluşan yer
şekilleridir.
**En fazla İç Anadolu ve G.Doğu
Anadolu Bölgelerinde görülür.
Kırgıbayır arazinin yaygın
olduğu bir bölge için
aşağıdakilerden hangisi
söylenebilir?
A. Yağış rejimi düzenlidir.
B. Bitki örtüsü ormandır.
C. Akarsularında taşımacılık yapılabilir.
D. Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.
E. Don olayı görülmez.
Kırgıbayır arazinin yaygın
olduğu bir bölge için
aşağıdakilerden hangisi
söylenebilir?
A. Yağış rejimi düzenlidir.
B. Bitki örtüsü ormandır.
C. Akarsularında taşımacılık yapılabilir.
D. Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.
E. Don olayı görülmez.
Aşağıdaki oluşumların
hangisinde volkanizma etkili
olmamıştır?
A. Peribacaları
B. Koni
C. Maar
D. Lagün
E. Krater
Aşağıdaki oluşumların
hangisinde volkanizma etkili
olmamıştır?
A. Peribacaları
B. Koni
C. Maar
D. Lagün
E. Krater
PLATO:
Akarsular tarafından derince yarılmış
yüksek düzlüklere denir. En fazla İç
Anadolu Bölgesinde görülür.
İç Anadolu Bölgesi: Haymana,
Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzun
yayla.
Akdeniz Bölgesi: Taşeli ve Teke platoları.
G.Doğu Anadolu Bölgesi: G. Antep ve
Ş.Urfa platoları
Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum-Kars
platoları.
Ege Bölgesi: Bayat (Yazılı kaya) platosu
AKARSULARDA
BİRİKTİRME
Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler
1.
2.
3.
4.
Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör).
Akış hızının azalması.
Yük miktarının artması.
Akımın düşmesi.
Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri
biriktirmeye başlar. Gücünün azaldığı yerde önce iri
maddeleri gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince
maddeleri biriktirirler.
akım
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
zaman
AKARSU REJİMİ
BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
 1. Birikinti Konisi:
Dağlardan inen
akarsu veya
derelerin taşıdığı
malzemeleri, dağ
eteğinde eğimin
azalması sebebiyle
yelpaze şeklinde
biriktirmesidir.
2) Dağ eteği ovası: Birikinti
konilerinin birleşmesi sonucu
oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir.
3)Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili
çukur alanlara inen akarsu ve derelerin
taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin
azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan
düzlüklerdir.
4)Taraça (Seki):
Akarsuların önce biriktirmesi, sonra
tekrar aşındırması ile oluşan basamak
şeklindeki düzlüklerdir. Sekiler eski vadi
tabanlarıdır.
Akarsuyun
tekrar
aşındırma
yapabilmesi için;
Akımın
yükselmesi
veya
taban
seviyesinin yükselmesi gerekir.
5)Delta ovası:
Akarsuların denize
döküldüğü yerde
taşıdığı malzemeleri
biriktirmesiyle
oluşan düzlüklerdir.
Ör: Çukurova,
Bafra, Çarşamba,
gibi.
DELTA OVASI
Delta ovasının oluşabilmesi için:
 Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta sahanlığı
geniş olmalı)
 Kıyı akıntısı olmamalı.
 Gel-git olayı kuvvetli olmamalı (okyanus
kıyısı olmamalı).
 Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalı.
 Kuzey batı (marmara) akarsularının
hiç birisi döküldüğü yerde delta
ovası oluşturamaz. (Boğazlardaki
akıntıdan dolayı)
I. Gediz Ovası
II. Çukurova
III. Bafra Ovası
IV. Adapazarı Ovası
Verilen ovalarımızdan hangilerinin
oluşumunda hem tektonik hareketler,
hem de delta oluşumu etkilidir?
A.Yalnız I
B.I ve II
C.II ve III
D.III ve IV
E.Yalnız IV
I. Gediz Ovası
II. Çukurova
III. Bafra Ovası
IV. Adapazarı Ovası
Verilen ovalarımızdan hangilerinin
oluşumunda hem tektonik hareketler,
hem de delta oluşumu etkilidir?
A.Yalnız I
B.I ve II
C.II ve III
D.III ve IV
E.Yalnız IV
 6)Irmak adası: Akarsu yatak eğimini
azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde
taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi
ile oluşur.
 7)Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine
yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri
yatağın çevresinde biriktirmesi ile oluşan
düzlüklerdir.
Epirojenik hareketlerin etkisi
ile oluşan akarsu
şekillendirmesi hangisidir?
A.Menderes
B.Kanyon
C.Taraça (Seki)
D.Tafoni
E.Kırgıbayır
Epirojenik hareketlerin etkisi
ile oluşan akarsu
şekillendirmesi hangisidir?
A.Menderes
B.Kanyon
C.Taraça (Seki)
D.Tafoni
E.Kırgıbayır
TÜRKİYE AKARSULARININ
GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Yatak eğimleri fazladır.
Bunun sonucunda;
 Akış hızları fazladır.
 Aşındırıcı etkileri fazladır.
 Enerji potansiyelleri yüksektir.
 Ulaşıma elverişli değillerdir.
2. Rejimleri düzensizdir.
3. Boyları kısadır.
4. Asi ve Meriç yurdumuz dışında
doğup yurdumuz içindeki denize
dökülürken, Fırat, Dicle, Kura,
Aras ve Çoruh yurdumuzdan
doğup yurdumuzun dışında denize
dökülürler.
Havza: Akarsuların sularını
topladığı bölgeye havza denir.
Sularını denize gönderebilen
akarsulara açık havza, sularını
denize gönderemeyen akarsulara
kapalı havza denir. (Tuz gölü, Van
gölü, Göller Yöresi).
Sularını denizlere boşlatan akarsular:
 Karadeniz’e: Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya,




Çoruh, Bartın Çayı
Marmara Denizi’ne: Susurluk(Simav)
Ege Denizi’ne: Meriç, Bakırçay, B.menderes,
K. Menderes, Gediz,
Akdeniz’e: Göksu, Aksu, Manavgat, Dalaman,
Seyhan, Asi.
Basra Körfezi’ne: Fırat, Dicle.
Aşağıdakilerden hangisi
Türkiye akarsularının
özelliklerinden değildir?
A.Akış hızı fazla
B.Rejimi düzensiz
C.Ulaşımda faydalanılmaz
D.Erozyona sebep olmaz
E.Aşındırma etkisi yüksektir
Aşağıdakilerden hangisi
Türkiye akarsularının
özelliklerinden değildir?
A.Akış hızı fazla
B.Rejimi düzensiz
C.Ulaşımda faydalanılmaz
D.Erozyona sebep olmaz
E.Aşındırma etkisi yüksektir
Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri
önemli turizm potansiyeli oluşturur.
I.Lapya
II.Travertenler
III.Plato
IV.Menderes
V.Peribacaları
Yukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?
A. I ve II
B.Yalnız III
C. II ve V
D. I ve IV
E. III ve IV
Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri
önemli turizm potansiyeli oluşturur.
I.Lapya
II.Travertenler
III.Plato
IV.Menderes
V.Peribacaları
Yukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?
A. I ve II
B.Yalnız III
C. II ve V
D. I ve IV
E. III ve IV