5 6 7 DERS PLANI VE İÇERİĞİ HAFT A TEORİK 1 2 3 4

Toprağın tanımı, yapı maddeleri Toprak ana maddesi, inorganik ana materyal, toprak oluşumunda rol oynayan belli başlı mineraller Kayaçlar, organik ana materyal, taşınmış ana materyal Toprak oluşumunda etken fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenler Topraklara karakter kazandıran etmenler/ 1. ara sınav Toprak profili, horizonların tanımları ve adlandırılmaları

8

Toprakların sınıflandırılması, Eski Amerikan Sınıflandırma Sistemi, Toprak taksonomisi Toprakların fiziksel özellikleri, bünye, özgül ağırlık, hacim ağırlığı, porozite, toprak strüktürü

9 10 11 12 13

Topraklarda kümeli yapının oluşumu sağlanması ve sürdürülmesi, toprakta kıvam ve toprak rengi Topraktaki bitki besin maddeleri, mutlak gerekli elementler, mikro elementler, N,P,K ve diğer elementlerin topraktaki dinamiği Toprak kolloidleri, killerin yapıları, sınıflandırılmaları ve oluşumu, killerin negatif yük kaynakları/ 2. ara sınav Katyon değişimi, katyon değişim kapasitesi ve etkileyen etmenler, bazla doygunluk yüzdesi, silikat killerinin fiziksel özellikleri Toprak reaksiyonu, pH, toprağın asidik veya bazik özellik göstermesini etkileyen faktörler, toprak pH’sı-bitki besin maddeleri ilişkileri

toprak, suyu filtre eder, bitkilere besin maddesi sağlar, insanların yiyecek ve giyeceklerini sağlar

Ürün elde edildiği ortam Gazları üretir ve adsorbe eder Bitki yetiştirme ortamı

Neden toprakla çalışıyoruz?

Çok büyük bütünleştirici

jeoloji, iklim, biyoloji ve insan tarihi için aydınlatıcı Atık ayrıştırıcı İnşaat, tıp, seramik alanlarında kaynak materyal Canlılar için ev(bitkiler, hayvanlar vd.) Su ve atıklar için filtre Temel doğal kaynak

Türkiye’nin izdüşüm alanı 77 945200 ha İşlenebilir Tarım Arazisi 700 000 ha 27 Sulanabilir Tarım Arazisi 25 853 674 ha Sulanamayan Tarım Arazisi 1 846 326 ha 674 Arazi 8 500 000 ha Yerüstü Su Kaynakları İle 7 900 000 ha Yer altı Su Kaynakları İle 600 000 ha

Toprak Nedir?



Geleneksel olarak, ayırt edilebilir horizonları olsun veya olmasın bitkilerin büyüyebildiği doğal bir ortam.



Ekolojik olarak “Karasal Ekosistemin Taşıyıcı ve dönüştürücü Temel Unsuru”



Akalan, İ. (1988) Toprağı;

“ Toprak arzın yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan, kayaların ve organik maddelerin türlü ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemi barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, belli oranlarda su ve hava içeren üç boyutlu bir varlıktır”

şeklinde tanımlar.

Toprak Hakkında Genel Kavramlar

     Topraklar karasal ekosistemlerin taşıyıcı unsurlarıdır.

Topraklar ekosistemlerdeki çevrim süreçlerinin gerçekleştiği dinamik ve canlı sistemlerdir.

Toprak Bitki büyümesi için doğal bir ortamdır Topraklar bulaşma ve kirlenmenin giderildiği sağaltıcı bir ortamdır Topraklar hidrolojik çevrimde önemli depolanma ortamıdır.

TOPRAĞIN DÖRT ESAS YAPI MADDESİ

25% Hava Su Organik İnorganik 45% 25% 5%

Toprağın İnorganik Yapı Maddeleri (%45)

 kayaçların fiziksel, kimyasal, biyolojik etmenlerle ufalanarak ayrışan parçaları KAYAÇLAR:  Tortul, püskürük, metamorfik kayalar MİNERALLER:  Primer mineraller  Sekonder mineraller

 Toprağın Organik Yapı Maddeleri (%5) – genelde toprakların yüzeyinde bulunan , ölü, bitkisel, hayvansal atıklar ve mikroorganizmalar – MİNERAL TOPRAKTA %0.5-12 – toprak kalitesi üzerine önemli etkisi vardır – humus

Toprak suyu (%25)

 Yağışlar İdeal toprakta % 25 Yerçekimi ile alt katlara sızma Buharlaşma Boşluklarda tutulma Yerçekimine karşı tutulmuş su Drenaj

Toprak havası (% 25)

 Gaz faz – miktarı su ile ters orantılı, – O2 atmosfer havasına göre az – CO2 atmosfer havasına göre fazla – CO2 önemli (karbonik asit oluşumu), – Toprak havasının CO2 içeriği mevsime göre değişir. Mikroorganizma faaliyetleri ile yazın fazla kışın düşük – tekstür

TOPRAK ANA MADDESİ

1.

İnorganik ana materyal -püskürük, metamorfik, tortul kayalar Mineral: doğal bir inorganik madde Kimyasal bileşimi belirli Kristal şekli, dilinim, sertlik, renk çizgileri, özgül ağırlık, çözünürlük

Mineral:

 Doğada bulunan, genellikle inorganik, belli fiziksel ve kimyasal özellikleri olan, kristal şekle sahip, katı (sıvı-civa) olan homojen cisimler.

 107 element (90 doğal, 17 yapay)  SiO4: silisyum oksijen tetrahedon

YERYÜZÜ KABUĞUNDA EN FAZLA BULUNAN 8 ELEMENT

Eleme ntler

O Si Al Fe Ca Na K Mg

Ağırlık %

46.6

2.77

8.1

5.0

3.6

2.8

2.6

2.1

Hacim %

91.77

0.88

0.76

0.68

1.48

1.60

2.14

0.56

Oksitl er

SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 CaO Na 2 O K 2 O MgO

Ağırlık %

59.3

15.1

7.2

7.9

3.8

3.1

3.5

Mineraller

 Primer mineraller: ergimiş magmanın soğuyarak sertleşmesi (kuvars, feldispatlar)  Sekonder mineraller: primer mineralin sıcaklık gaz ve sıvı etkisi ile değişimi (kil, hematit, limonit, jips)

Torakta en fazla bulunan primer ve sekonder mineraller

Primer

Kuvars Ortoklas Muskovit Biotit Hornblend Olivin Zirkon Plajioklas Augit

Sekonder

Kalsit Dolomit Jips Apatit Limonit Hematit Gibsit Oplal Kil

Mineraller

1.

2.

3.

Oksit ve hidroksit mineraller: Oksijenin silisyum ve demir ile birleşmesi (hematit/Fe2O3 oksit, limonit (Fe2O3.3H2O hidroksit) Karbonat mineraller: Ca ve Mg gibi bazik bileşiklerin karbonik asit (H2CO3) ile birleşmesi Silikat mineralleri: Na, K, Ca, Mg, fe ve Al’un silis asitlerle (H4SiO4) birleşmesi

MİKALAR

  1.

2.

K, Mg, Na ve Li un silikatları Levha şekilli Muskovit= beyaz renkli (K –Al silikat), dayanıklı Biotit= siyah renkli (Fe ve Mg-Al silikat) kolay ayrışabilir Püskürük kayalarda var

KUVARS

 SiO2  En fazla bulunan mineral  Sert, çeliği çizer, HF hariç aside dayanıklı  Kırmızı-sarı demiroksitlerden ibaret manto ile kaplı kum taneleri

DEMİR OKSİTLER

1.

2.

3.

4.

Magnetit (iri taneler halinde) Hematit (Fe2O3) Götit Limonit (H2Fe2O4).H2O

Yumuşak ve ağırdır

KARBONATLAR

1.

2.

3.

4.

Kalsit (mermerin ana yapı maddesi) Magnezit Dolomit Siderit Kireç taşlarının ana yapı maddeleri

FOSFATLAR

 Apatit (3Ca3(PO4)2.CaF2

 Strengit (Fe)  Miktarları az  Püskürük kayalar  Humid bölgelerin asit toprakları  Fe, Al, organik fosfatlar

FELDİSPATLAR

 Na, Ca ve Mg alumino silikatlar (susuz)  Püskürük ve tortul kayada % 60  Sert, beyaz, sarı, pembe, kırmızı renklerde  Ortoklas (K) çok yaygın

AMFİBOL-PİROKSENLER

 Ca, mg, Na alumino silikatlar  Hornblend: metamorfik ve püskürük  Bulunduğu kayalar: granit, siyenit, gnays  Cilalı, parlak görünümlü  Koyu yeşil ve siyah  Püskürük kayalarda % 17  Kil oluşumunda önemli

TURMALİN

 Fe ve Mg içeren borlu mineral  Boro –Al silikat  Miktarları az  Nemli bölgeler

ZİRKON-PİRİT-JİPS

ZİRKON:  zirkonyum silikat  Bitki besleme değeri yok  İndeks mineral (toprağın gelişme derecesi) PİRİT: Fe ve S JİPS: Arid bölge topraklarında CaSO4.2H2O

Susuz jips- Anhidrit Alkali toprak ıslahı

KİL MİNERALLERİ

 Feldispat, mika ve diğer silikat ayrışması ile oluşan    HİDRO ALEMİNYUM veDEMİR SİLİKAT Sekonder minerallerNa, K, Ca, Mg’u yıkanmaya karşı korur Kuvvetli adhezyon ve STK

   1.

2.

KAYALAR 1. PÜSKÜRÜK

Mağmanın soğuması ile Fe ve Mg içerenler bazik kayalar (koyu) Si içerenler asit kayalar (açık) İç püskürük (iri kristalli-yavaş soğuma) Dış püskürük (yüzeye yakın-çabuk soğuma)

Püskürük kayalar: ergimiş magmanın soğuması ile

Granit: açık renkli, iri ve orta büyüklükte mineral kristaller, iç püskürük Diorit: gri ve koyu gri renkli, iri ve orta büyüklükte mineraller, dış püskürük Kuvars ve feldispatlar, az miktarda mika, amfibol ve demir oksitler Kuvars az veya yok, fazla miktarda feldispat ve amfibol ile az miktarda mika ve demir Bazalt: koyu gri ve siyah renkli, ince taneli, dış püskürük Kuvars yok, feldispat ve prioksen, az miktarda demir oksit ve biotit

2. TORTUL KAYALAR

  Mineral materyalin sular içinde çökelmesi ve Basınç etkisiyle pekişmesi   Özellikleri: tabakalı oluşum, fosillidirler, renkli, aşınma ve su dalgası izleri taşırlar Örnek:  Aşınma ve ayrışma, taşınma, birikim ve taşlaşma Konglomera     Kum taşları, Kireç taşları (kalker) Dolomitler, Şeyl

Tortul kayalar: ayrışma ürünlerinin pekişmesiyle

Kum taşları: griden kırmızıya kadar değişen renk, granül ve poroz strüktür Şeyl: açıktan koyuya çeşitli renklerde, ince levhalı yapılı Esas olarak kuvars, bir miktar CaCO3, FeO ve kil Kil ve bir miktar organik madde Kireç taşları: açık gri ve sarı renkli, ince taneli ve sıkı yapılı Kalsit, dolomit ile az miktarda FeO, kil, fosfat, OM

Tortul kayaçların kimyasal bileşimi

TORTUL KAYALAR

 Konglomera: tane boyu 20cm-2 mm Kuvars, gnays, granitin silisli, kalkerli, killi, demirli çimentolayıcı maddelerle Bağlanmasıyla * Kum taşları: kuvarsın silisli minerallerle çimentolanmasıyla

Metamorfik kayalar: sıcaklık ve basınç altında değişime uğrayarak Gnays: açık ve koyu renkli, yapraklı tektür Granitlerden oluşur Şist: yapraklı strüktür Bazalt ve şeylerden oluşur Kuvarsit: açıktan koyuya değişen renk, sıkı yapılı Kum taşlarından oluşur Sleyt: griden siyaha kadar, sıkı ve yumuşak tekstür Şeylerden oluşur Mermer: beyazdan kırmızıya, yeşil veya siyah, sıkı yapılı, ince ve kaba tekstür Kireç taşlarından oluşur, kalsit ve dolomitten ibaret olup az miktarda FeO

METAMORFİK KAYALAR

   1.

Hem metamorfik hem tortul kayalar Büyük basınç, yüksek sıcaklık ile değişime uğramış Metamorfizm: mevcut mineraller büyür 2.

3.

Yeniden dizilir Yeni mineraller oluşur 4.

Kimileri şekil değiştirip kaybolur Tortul Kayalarda Oluşanlar : Konglomera şişt, kuvarsit şist, sleyt, mikaşist, mermer, antrazit Püskürük (Mağmatik) Kayalardan Oluşanlar : Granit gnays, Serpantin biyotit şist, klorit şisti, hornblende şisti (Bazalttan)

ORGANİK ANA MATERYAL

       Humid bölgelerde Eski göl yataklarında Oluşumda esas: yavaş çürüme (düşük sıc., oksijen noksanlığı, fazla su) Turbalar: 1. Çökelti Lifli Odunsu

TAŞINMIŞ ANA MATERYAL (Azonal toprak)

* Akarsu biriktirmesiyle oluşanlara alüvyal topraklar, * Buzul biriktirmesiyle oluşan topraklara moren topraklar, * Rüzgâr biriktirmesiyle oluşan topraklara lös topraklar

1. SULARLA TAŞINMIŞ ANA MATERYAL

A. Alüvyal ana materyal B. Göl dolgusu ana materyal C. Deniz dolgusu ana materyal

Aluviyal ana materyal üzerinde oluşan topraklar derin ve düzdürler. Taşkın ve tuzlanma sorunu  Taşkın ovaları  Teras  Yan dere ağzı  Delta

2. RÜZGARLARLA TAŞINMIŞ ANA MATERYAL

A. Kumullar (karasal ve kıyı) B. Volkanik küller C. Lösler (çernozyem) Çin, USA Missisipi LÖS: rüzgarlarla taşınıp depo edilen, silt ve ince kum boyutundaki unsurlardan oluşan, sarımsı renkli, çok geçirimli karasal depo

3. BUZUL ANA MATERYALİ (moren) Buzulların, vadi ve yamaçlardan koparmış oldukları kaya parçalarına taş ve topraklara moren (buzultaş) denir. Ülkemizde bugünkü yer şekillerinin oluşumunda en az etkiye sahip dış kuvvet buzuldur. Buzulun etkisi 2000m ‘den sonra başlar. Buzul görülen başlıca dağlar şunlardır; Ağrı, Nemrut Kaçkar Erciyes, Süphan

4. YERÇEKİMİ İLE TAŞINMIŞ ANA MATERYAL komşudurlar.

(kolluviyal-endisol)

•Jeolojik materyalin parçalanıp taşınmasıyla zayıf A1oluşumu gösteren topraklardır. •Kolluviyaller değişik zamanlardaki taşkınlara göre profitlerinde yatay katlar şeklinde dizilim gösteren aluviyallere •Kollüviyaller yüksek arazi topraklarının aşınıp taşınmasıyla oluşurlar. •Aluviyal topraklar gibi AC hozizonludurlar. •Ancak alluviyallerin üst katmanı daha koyu renkli ve organik maddece daha zengindir.

Kolluviyal topraklar ile alluviyal topraklar arasındaki başlıca farklılıklar şunlardır:       Kolluviyaller toprak katları bakımından homojen değildir, alt katları kaba ve orta bünyelidir. Kolluviyal’lerin taş ve çakıllarının kenarları köşeli, allüviyallerde ise yuvarlaktır. Kolluviyal’ler daha eğimli arazilerde bulunurlar ve eğim, materyalin taşınmış olduğu yöne doğru artış gösterir. Belirgin renk özelliklerine sahip değildirler, ait oldukları materyalin renk ve özelliklerini taşırlar. Geçirgenlik ve doğal drenajlarının çok iyi olması nedeniyle herhangi bir tuzluluk problemi göstermezler. Taşınmalarında etken faktör yer çekimidir.

Aşınma- Ayrışma- Birleşme  1.

2.

Fiziksel Etmenler Kaya ve mineralin şekil ve büyüklüğünü değiştiren aşınma – parçalanma Kimyasal ve minerolojik yapı değişmez

Fiziksel Etmenler

 Sıcaklık Değişmeleri:Yaz-Kış, Gece ve Gündüz sıcaklık farkları  Hareket eden Su-Buz-Rüzgarın etkisi  Biyolojik varlıkların etkisi (yosun-liken)

Kimyasal Etmenler 1.

Yükseltgenme (oksidasyon) Yükseltgen : Kimyasal reaksiyonlarda elektron alarak (indirgenerek) karşısındakini yükseltgeyen madde Yükseltgenme : Elementlerin elektron vererek bir değerlikten daha yüksek değerliklere geçmesi Yükseltgenme basamağı : Bir elementin elektron alarak veya elektron vererek aldığı değerlik, elektriksel yük.

Yükseltgenme reaksiyonu: Elementlerin, oksijenle yaptığı reaksiyon Demirsülfat, karbonat, silikat tuzları

YÜKSELTGENME  Zn0 --> Zn+2 + 2e- burada Zn0 dan Zn+2 ye 2 e- vererek yükseltgenmiştir.



3 Mg Fe SiO4 + 3H2O ------- H4Mg3Si2O9 + SiO2 + 3FeO + 4FeO + 3H2O +O2 ------------ 2FeO3.3H2O

 Olivin-Serpantin-Ferrooksit--Limonit

İNDİRGENME  İndirgenme Bir maddenin elektron alması olayıdır.

Cu+2 + 2e- --> Cu0 Cu+2' den 2e- alarak Cu0 a indirgenmiştir

İNDİRGENME

 Derinlerde,  kötü drenajlı,  suyun hava boşluklarını doldurduğu topraklarda,  Havanın yeterli olmadığı koşullarda  Nitrat ve Sülfat----elementel azot ve kükürt

HİDROLİZ  Suyun serbest H iyonlarının katyonlarla yeni bir bileşik meydana getirmek üzere yer değiştirmesi  Feldispat, mika, silikat mineralleri

HİDRASYON       Suyun toprak minerallerine bağlanması Yumuşar, esneklik ve parlaklığını kaybeder, hacimleri artar Kuruduğunda su kaybederek dehidrastona uğrar Feldispat, amfibol, piroksen, mika Hematit---limonit Ferrooksit---limonit

KARBONASYON  CO2 ‘nin hidroliz sonucu açığa çıkan metalik hidroksitleri karbonat ve bikarbonata dönüştürmesi  2 KOH +CO2---K2CO3 + H2O  Oksidasyon, hidroliz karbonasyon iç içe meydana gelir.

 Ca=Kil +2H2CO3--H-Kil+Ca(HCO3)2

SOLUSYON  Karbonik asitin çözmesi  Kireç taşının karbonik asit içeren sularla çözülmesi  CaCO3 + H2CO3---Ca(HCO3)2

Biyolojik Etmenler  Liken, mantar, bakteri, solucan Liken (mantar-alg ortak yaşam) mantarın ayrıştırıcı kullanarak özelliğini kayanın üzerini yavaş yavaş ayrıştırır ve kayanın rüzgar ve yağmur ile parçalara ayrılmasına neden olur.

LİKENLER      Toprak altından yüzeye çıkan bir kaya hiçbir yaşam belirtisi göstermez. Oraya ilk ulaşan rüzgar ve yağmurla taşınan likenlerdir. Likenler kayayı parçalar, liken popülasyonları ve atıkları kaya çevresinde az da olsa organik bir birikim yaratırlar. Parçalan kaya parçacıkları ve bu organik madde daha Sonunda çalımsı bitkiler, ağaçlar büyümeye başlar.

MANTAR/BAKTERİ

SOLUCANLAR • açmış oldukları galeriler • ışkılarının içermiş olduğu yüksek besin maddesi nedeniyle oluşumu toprak verimliliği • stabil agregatların • toprak strüktürünün iyileştirilmesi • toprakların infiltrasyon ve su tutma kapasitelerinin artırılması gibi bir seri fiziksel özellik üzerine olumlu etkileri bulunmaktadır.

İklim

Toprak Oluşturan Faktörler

Ana Materyal Topoğrafya Biosfer Zaman

Bu beş faktör birlikte çalışarak horizon adı verilen tek bir toprak profilini meydana getirir .

Orman Toprağı

KLİMATİK FAKTOR (İKLİM)

 Sıcaklık faktörü, kayaların fiziksel ve kimyasal ufalanmalarını etkiler.  Yağış (ya da nem), ana kayanın kimyasal ufalanmasına (çözünmesine) ve üst katmandaki çözünebilen maddeleri alt katlara taşır.

 1cm toprak için 150-350 yıl gereklidir.  Tarım için en az 60 cm toprak gereklidir.  En uygun şartlar altında tarım toprağı 20.000 yılda oluşur.

KLİMATİK FAKTOR (İKLİM)

   Karasal iklimin toprak oluşumu üzerine etkisi genellikle olumsuz olup buralarda topraklaşma süreci yavaş işler, Toprak oluşumunu sağlayan fiziksel ye kimyasal olaylar çoğunlukla yılın ilkbahar ye sonbahar mevsimleriyle sınırlı kalır. Doğu Anadolu’da Erzurum—Kars platolarındaki topraklar, yazları kurak karasal iklimin etkili olduğu yörelerdeki (Orta Anadolu Bölgesi) topraklardan çok farklıdır. Buradaki topraklar uzun boylu çayırlar altında oluşmuş, esmer renkli (çernozyem) topraklardır.

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ

   Toprağın altında bulunan ve ayrışarak toprağı oluşturan materyale ana materyal ya da ana kaya denir. Ana materyal, granit, bazalt gibi çok sert bir kütle olabileceği gibi, çakıl, kum veya volkan kumu gibi gevşek materyal de olabilmektedir Ana kayalar çeşitli olaylarla ayrıştıkları zaman bünyelerinde bulunan maddeler serbest kalır. İşte yeni oluşacak toprağın rengi, geçirimlilik derecesi ve bitki besin maddeleri, ayrışma sonucu açığa çıkan bu maddelere göre belirlenir.

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ

Pasif faktör (iklimin hakim etkisine boyun eğer)

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ

    Bazı ana kayaların (kumtaşı, kuvarsit, gnays gibi) ayrışması sonucu bol miktarda kum açığa çıkar. Böyle ana kaya üzerinde kumlu topraklar oluşur. Killi-kireçli ana kayalar üzerinde ise koyu renkli ve geçirimsiz topraklar oluşur. Türkiye’deki ovalarda genellikle bu topraklar yaygındır. Kireç taşı üzerinde CaCO3 in ayrışması sonucu kızıl renkli topraklar (terra—rossa) oluşur. Bu topraklar kireçli arazideki çukurluklarda ve çatlaklarında meydana gelmektedir. Sert ye siyah renkli bir volkanik taş olan bazaltın üzerinde koyu renkli ye bitki besin maddesi yönünden zengin topraklar meydana gelmektedir

TOPOĞRAFYA (ARAZİ ŞEKİLLERİ)      Pasif etmen Benzer iklim ve ana materyalde dik eğimli arazilerde (düze göre) toprak kalınlığı az Az eğimli arazilerde toprak profili daha derin, bitkiler daha bol, OM daha yüksek Çukur arazilerde turba oluşumu Kuzey yönlerinde (nemli ve serin) özellikle kurak bölgelerde bitki gelişimi daha iyi

ZAMAN  Pasif etmen  Genç, olgun, yaşlı toprak  Nemli bölgede oluşan toprak, kuru bölgede oluşandan daha olgundur

C Ana Materyal A Genç Toprak A C A B E B C Toprak Oluşumu C Olgun Toprak

İKLİM        Aktif faktör Yağış ve sıcaklık Yağışlı bölgelerde, toprak üstü H ce zenginleşir asit toprak oluşur Kurak bölgelerde bazik element fazla alkalin toprak oluşur Benzer sıcaklıkta artan yağış ile kil oluşumu hızlanır Benzer yağış alan bölgede artan sıcaklık ile kil oluşumu hızlanır Diğer etmenlerle etkilidir

BİOSFER-CANLILAR  Aktif faktör  Bitkiler, yağmur sularının toprağa sızmasını sağlar  OM sağlar  Erozyondan korur ve hızlı toprak oluşumuna olanak hazırlar

Bitkiler;

 iklimi değiştirir (ormanlar iklimi yumuşatır,  Rüzgarları keserek buharlaşmayı azaltır,  Yüzeyden akan suyu kontrol eder

CANLILAR

 Orman toprakları, çayır mera topraklarına göre daha asit  İğne yapraklı ağaçlar altında kuvvetli asit topraklar (uzun süre toprakta kalır)  Geniş yapraklı ağaç altlarında asitlik daha az (hızla ayrışıp bazik elementleri bırakırlar

HAYVANLAR;

 Toprakta dehlizler açar  OM’yi inorganik materyalle karıştırır  Solucanlar, toprağı vücutlarından geçirerek fiz. Ve kim. Değişime yol açar.