Transcript Fizioloska akustika – Akusticke osobine govora

FIZIOLOŠKA
AKUSTIKA
Akustičke osobine govora
Slika 1 – Elementi vokalnog trakta i uvećan prikaz glasnih žica
Slika 2 – spektar osnovnog glasa proizvedenog glasnim
žicama (b), i spektar konačnog glasa nakon modulacije
osnovnog glasa usnom dupljom (a)
Slika 3 – zvučni pritisak u zavisnosti od vremena
nakon glasnica (a), i ispred usta(b)
Tabela 1 – Frekvencijsko područje formanata samoglasnika u srpskom
jeziku
Samoglasnik
A
E
I
O
U
Frekvencijsko područje formanata (Hz)
700 - 1200
200 - 700 i 1800 - 2500
200 - 400 i 2200 - 3200
400 - 800
200 - 400
AKUSTIČKE
OSOBINE GOVORA
Čovek i prima i proizvodi
zvuk.
●
VOKALNI TRAKT je dosta
složen i pojedini njegovi delovi
imaju i drugu funkciju.
●
GOVORNI
MEHANIZAM
●
Čine:
- pluća
- dušnik (trahea)
- grkljan sa glasnim žicama
- ždrelo sa resicom
- usna šupljina
- nosna šupljina
Pri stvaranju govora PLUĆA su
izvor energije.
Priikom izdisaja, pluća
stvaraju struju vazduha koja se
uvodi u vokalni trakt kroz
bronhije i dušnik do glasnih
žica.
●
Osnovu govornog sistema čine
GLASNE ŽICE.
One se nalaze sa gornje strane
dušnika (trahee).
đ
Sastoje se od hrskavica međusobno povezanih vezivnim i mišićnim tkivom.
To im omogućava veliku pokretljivost.
●
Zvučnost nastaje od vibracija
glasnih žica.
● Od brzine kojom glasne žice
vi-briraju zavisi i visina
osnovnog tona.
●
Prosečna vrednost osnovne
frekvencije je:
- za muške glasove ~ 100 Hz
- za ženske glasove ~ 200 Hz
- za dečje glasove
~ 300 Hz
●
Dalje prostiranje zvuka kroz
vokalni trakt ide preko ždrela,
usne i nosne šupljine.
●
●
ŽDRELO je membranozna cev.
USNA ŠUPLJINA neprestano
menja oblik i veličinu.
Ima važnu ulogu pri
formiranju glasova.
●
NOSNA ŠUPLJINA neprestano
menja oblik i veličinu.
Ima manje važnu ulogu od
usne šupljine.
●
Ove dve šupljine čine
AKUSTIČKI SISTEM
REZONATORA.
●
SAMOGLASNICI I
SUGLASNICI
●
Svi glasovi se dele na:
- SONANTE
- samoglasnike
- KONSONANTE - suglasnike
U našem jeziku ima 5 samoglasnika i 25 suglasnika.
●
SAMOGLASNICI
Samoglasnici se stvaraju duž
vokalnog trakta.
●
Osnovni ton biva modifikovan
i dobija boju karakterističnu za
konkretan glas u zavisnosti od
oblika šupljina koje su na putu
vazdušne struje.
●
Specifičnosti u boji zavise od
oblika i veličine šupljina.
Jasno se razlikuje kad isti glas
izgovore različite osobe.
●
Svi samoglasnici imaju
linijski spektar.
●
U spektru se javlja 5 grupa istaknutih harmonika FORMANTI.
●
1. i 2. formant su značajni za
prepoznavanje samoglasnika.
●
Samoglasnici nose najveći deo
akustičke energije: 95% ukupne
akustičke energije govora.
●
Iako se dosta razlikuju u
raznim jezicima, svi
samoglasnici imaju navedene
osnovne akustičke
●
SUGLASNICI
Suglasnici se razlikuju po
načinu i mestu nastanka.
●
●
Postoje:
- zvučni
- bezvučni
Postoji i podela suglasnika po
načinu tvorbe:
- AFRIKATI - složeni ( tS, dZ )
- NAZALI
- nosni ( m, n )
- FRIKATIVI - strujni ( s,z,f,v,h )
- PLOZIVI - praskavi ( p,b,k,g )
- LATERALI - bočni ( l )
●
●
Postoje još i:
- VIBRANT
- POLUVOKAL
r
j ( engl. w )
●
Primer:
- zvučni plozivi:
b d
- bezvučni plozivi: p t
g
k
Suglasnici su odgovorni za raspoznavanje slogova i reči.
Oni nose razumljivost govora.
●
Svi suglasnici imaju KONTINUALNI amplitudni spektar.
●
Svaki suglasnik ima drugačiji
spektar – to mu je akustička
osobina.
●
●
Primer: FRIKATIVI:
- S - ima težište na visokim f
- Š - ima težište na srednjim i
niskim f
Spektri 25 suglasnika i 5
samoglasnika se koriste za
stvaraje veštačkog govora.
●
RAZUMLJIVOST
GOVORA
Potrebno je u govoru ostvariti
razumljivost kako bi kombinacije glasova u slogovima i rečima
bile prepoznatljive.
●
Problem razumljivosti je
važan u:
- prostornoj akustici (
pozorište, konferencijska sala,
učionica )
- komunikacionim sistemima
najrazličitije vrste ( radiofonija,
telefonija )
●
LOGATOMI su reči bez smisla
koje se formiraju u svakom
jeziku.
Najčešće se sastoje od 4 glasa (
suglasnik – samoglasnik,
suglasnik – samoglasnik )
●
Primer: Jažo, Mifo, Ranju,
Siba, Tike... i sl.
FONETSKI BALANSIRANI LOGATOMI: vodi se računa o zastupljenosti glasova u govoru pa se
adekvatno prilagođava i u logatomima.
- sastavi se lista od 100
logatoma i emituje se
slušaocima sa uređaja za
reprodukciju
●
- svaki slušalac beleži to što je
čuo i tako se dođe do podatka
koliko je logatoma ispravno
primljeno
- razumljivost se određuje:
broj tačnih logatoma
R (%) = ------------------------------ · 100
broj ukupnih logatoma
Ovakvo subjektivno merenje
daje odlične rezultate.
●
U praksi se smatra da je razumljivost rečenice koja ima
smisao potpuna ako je R > 75%.
U pozorištu i slušaonicama je
R > 90%.
●
Na razumljivost govora utiču
brojni faktori:
- širina frekvencijskog opsega
( pri prenosu kroz neki komunikacioni sistem )
- izobličenja u prenosnom sistemu
- nivo govora
- šumovi ( buka )
- vreme reverberacije prostorije
●
- odnos direktnog i reflektovanog zvuka u prostoriji
Svaki od ovih faktora može da
spusti razumljivost ispod 75% R.
●
●
Primer: vreme reverberacije:
što je Tr > ,
R je <
Zato je uvedeno optimalno Tr
đ
za određenu
namenu sale
(vrednost preko koje ne sme da
se ide).
Danas se koriste međunarodni
standardi koji propisuju uslove
za odgovarajuću razumljivost
govora.
●