Transcript Borç Yönetimine Giriş

Kamu Borç Yönetimine Giriş
R. Hakan Özyıldız
2012
Firmalar
Vergi
Mal+Hizmet
Bedeli
Ücret+Faiz
Sbv
Vergi
Bankalar
Faiz
Bütçe
Vergi
Borç
Faiz
Borç
Borç
Hane Halkları
Faiz
Borç
Merkez Bankası
Dış Dünya
R. Hakan ÖZYILDIZ
Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı
Faiz
2
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
R. Hakan ÖZYILDIZ
3
TÜRKİYE’DE KAMU KESİMİ
 Merkezi Yönetim Konsolide Bütçesi
 Genel Bütçeli İdareler
 Özel Bütçeli İdareler (BDDK, EPDK vb)
 Kamu İktisadi Teşebbüsleri
 Mahalli İdareler
 Fonlar
 Sosyal Güvenlik Kuruluşları
 Döner Sermayeler
R. Hakan ÖZYILDIZ
4
KONSOLİDE BÜTÇE
GENEL BÜTÇELİ KURULUŞLAR
• Tamamen kamu hizmeti üreten kuruluşlar olup, tüm giderleri devlet tarafından
toplanan gelirlerle karşılanan kuruluşlardır.
• Kendilerine ait özel gelirleri yoktur, Hazine’den kendilerine ödenekleri kadar verilen
nakit ile hizmetlerini yerine getirirler.
• Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Başbakanlık, RTÜK, Yüksek Mahkemeler (Anayasa
Mahkemesi, Sayıştay, Danıştay, Yargıtay), Hazine, DPT, DİE gibi merkezi hükümet
kuruluşları ile Bakanlıklar.
ÖZEL BÜTÇELİ KURULUŞLAR
• “Giderleri özel gelirlerle karşılanan ve Genel Bütçe dışında yürütülen bütçeler
• Gelir>Gider
Genel Bütçe’ye aktarma, Gider>Gelir
Hazine yardımı
• Üniversiteler, DSİ, Karayolları ve BDDK, EPDK, RTÜK, SPK gibi devletin yatırım yapan
kuruluşları.
•GENEL + ÖZEL = MERKEZİ YÖNETİM/DEVLET BÜTÇESİ
R. Hakan ÖZYILDIZ
5
Kamu İktisadi Teşebbüsleri
 KİT’ler kamu kaynaklarını kullanarak işletmecilik faaliyeti yapan
kuruluşlardır. KİT, İDT ve kik’lerin ortak ismidir.
• İktisadi devlet teşekkülü; Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve iktisadi
alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan KİT’lerdir. Karlılık ve verimlilik
esas.
• Kamu iktisadi kuruluşları; Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve tekel
niteliğindeki mal ve hizmet üretip satan KİT’lerdir. Kamu hizmeti yönü ağır
basar.
– 233 sayılı KHK kapsamındaki KİT’lerin yanısıra 4046 sayılı
özelleştirme kanun kapsamındaki kuruluşların borçlanma gereği de
hesaplanır.
– KİT borçlanma gereği
• Sabit sermaye yatırımları (-)
-100
• Stok artışları (-)
- 50
• Sabit sermaye değişimleri (-)
- 10
• İştirak sermaye artışları (-)
• Fonlara ilişkin kanuni ödemeler (-)
• Yedekler, karşılıklar, kur farkları, hazine dışı ort. (+) +30
• Bütçe transferleri (sermaye, görev zararı, yardım) (+)
= KİT borçlanma gereği
= -55
R. Hakan ÖZYILDIZ
-5
-5
+85
6
MAHALLİ İDARELER
•Bölgesel nitelikte olan mahalli ihtiyaç ve hizmetlerin daha iyi belirlenebilmesi ve
daha iyi hizmet verilebilmesi amacıyla kurulan ve hizmetlerin etkinliğini artırmak
amacıyla merkezi hükümetin bazı yetki ve sorumluluklarını devrettiği idari
birimlerdir.
İl Özel İdareleri
• İllerin mahalli hizmetlerini kalkınma planına uygun olarak hazırlamak ve uygulamakla
görevlidir.
• Gelirleri; öz gelirler, vergilerden alınan paylar, devlet yardımı ve fon gelirleri
Belediyeler
• Beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette müşterek ve medeni ihtiyaçlarını
karşılamak ve toplu sorunlarını çözmek üzere kurulmuş tüzel kişiliktir.
• Gelirleri; Devlet gelirlerinden paylar, Vergi ve Fon Gelirleri ile Harçlar (ATV, emlak
vergisi, çevre temzilik vergisi, belediye vergi ve harçları)
Köyler
• En küçük mahalli idare birimidir.
• Gelirleri; imece ve salma gelirleri, para cezaları
R. Hakan ÖZYILDIZ
7
FONLAR
– Belirli bir amacın veya birbirine yakın amaçlar grubunun
gerçekleştirilmesi için belirli kaynakların, belirli hesaplarda tutulduğu ve
harcandığı, bütçe ile bağlantılı veya bütünüyle bütçe dışı kamusal
özelliği olan hesaplardır.
– Kuruluş nedenleri, genel bütçe ilkelerine ve mali disipline bağlı kalmak
zorunda olmaksızın ani ve hızlı karar verebilmek ve uygulayabilmek için
gerekli imkanları hazır bulundurmaktır.
– 1999 yılından bu yana kamu hesaplarının şeffaflığı açısından 62 adet
kapsam içi 7 adet kapsam dışı olmak üzere toplam 69 adet fon tasfiye
edildi.
– Mevcut fonlar
–
–
–
–
–
–
Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (Kapsam içi)
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
Savunma Sanayii Destekleme Fonu
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu
Özelleştirme Fonu
Tanıtma Fonu
R. Hakan ÖZYILDIZ
8
DÖNER SERMAYELER
– Genel ve katma bütçeli kuruluşların yaptıkları gelir getirici
hizmetlerden elde edilen gelirlerin, hizmetlerin maliyetini azaltmak
ve etkinliğini artırmak amacıyla aynı hizmeti üreten birimler
tarafından kullanılmasına döner sermaye denir.
– Kurulmalarındaki temel amaçlar; mali disiplinden kaçabilmek,
kamu hukuku kuralları dışına çıkabilmek, işletmeye daha fazla idari
ve mali özerklik sağlamak ve devlete ek gelir sağlamaktır.
– Döner sermayeli işletmelerin çalışma alanlarına göre
sınıflandırılması;
–
–
–
–
–
–
–
Sağlık kurumları
Tarımsal işletme ve eğitim kurumları
MEB’ye bağlı çeşitli eğitim merkezleri
Cezaevleri
Silahlı Kuvvetler fabrikaları, tersane işletmeleri
Dini yayınlar, kültürel ve propaganda yayınları
Darphane ve Damga Matbaası
R. Hakan ÖZYILDIZ
9
Bütçe/ Nakit Dengesi ve Finansmanı
R. Hakan ÖZYILDIZ
10
BÜTÇE/NAKİT DENGESİ VE
FİNANSMAN
A
Ge ne l Bütçe Ge lirle ri
B
Ge ne l Bütçe Ha rca ma la rı
C (A-B)
D
E (C+/-D)
F (G+H+K)
Bütçe De nge si
Bütçe Ema ne tle r/Ava nsla rı
Na kit De nge si
Fina nsma n
G
Dış Borçla nma (Ne t)
Kullanım
Ödeme
H (I+J)
I
İç Borçla nma (Ne t)
Devlet Tahvili (Net)
Kullanım
Ödeme
J
K
Hazine Bonosu (Net)
Kullanım
Ödeme
Diğe r
R. Hakan ÖZYILDIZ
11
BORÇLANMA GEREĞİNİN HESAPLANMASI
TOPLAM GELİRLER
1500
FAİZ DIŞI HARCAMALAR
1700
TOPLAM FAİZ ÖDEMELERİ
700
NAKİT AÇIĞI = 1500-(1700+700)=-900
900
DIŞ BORÇLANMA
500
DIŞ BORÇ ANAPARA ÖDEME
700
NET DIŞ BORÇLANMA = 500-700=-200
200
İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEME (-)
800
DÖNEM BAŞI İTİBARİYLE KASA (+)
300
MİNİMUM BORÇLANMA GEREĞİ
NA(-900)+NDB(-200)-İBA(800)+KASA(300)=-1600
R. Hakan ÖZYILDIZ
1600
12
2003- 2011 YILLARI HAZİNE FİNANSMAN
DURUMU
(Nakit Bazlı)
R. Hakan ÖZYILDIZ
13
Borçlanmaya İlişkin Mevzuat
R. Hakan ÖZYILDIZ
14
YASAL ÇERÇEVE
4749 sayılı
Kamu Finansmanının Düzenlenmesi ve
Borç Yönetimi Hakkında Kanun
28.03.2002 tarihinde düzenlenerek
yürürlüğe konmuştur.
R. Hakan ÖZYILDIZ
15
NEDEN YENİ KANUNİ DÜZENLEME?
Mart 2002’de yayımlanan 4749 sayılı “Kamu Finansmanı ve Borç
Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun”a neden ihtiyaç duyuldu?




Yetersiz mali disiplin ve şeffaflık
Kavramlarda tekdüzelik olmayışı
Karmaşık bir hukuki yapı: 4059, bütçe kanunları, 244 sayılı milletlerarası
anlaşma yapmaya dair kanun
Yetersiz bir hukuki alt yapı: Borç yönetimi, alacak yönetimi ve risk
yönetimi yetkileri
R. Hakan ÖZYILDIZ
16
BORÇLANMA KANUNUN AMACI
• 4749 sayılı kanunun temel amaçları :
 Mali disiplinin artırılması,
 Şeffaflığın artırılması,
 Borç ve alacak yönetiminde etkinliğin
artırılması
R. Hakan ÖZYILDIZ
17
BORÇLANMA KANUNUNUN AMACI

Borç yönetiminde şeffaflığın artırılması amacına yönelik olarak,
1)
Risk hesabının oluşturulması;
2)
Borç yönetimi raporunun yayınlanması;
3)
TBMM’nin bilgilendirilmesi
R. Hakan ÖZYILDIZ
18
BORÇLANMA KANUNUNUN AMACI

Borç ve alacak yönetiminde etkinliğin artırılması amacına yönelik olarak,
1) İlke ve stratejilere yönelik genel esasların belirlenmesi: Finansman ihtiyacının, orta ve
uzun vadede mümkün olan en düşük maliyet ve makul düzeyde bir risk oranı çerçevesinde
karşılanacağı ve borçlanma stratejisinde mevcut risklerin izleneceği ve değerlendirileceği,
aktif risk yönetimi yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
2) Risk Yönetimi: Orta ofis ve borç yönetimi komitesi oluşturulmuştur.
3) Kısa Vadeli Borçlanma: Nakit hareketlerindeki uyumsuzluktan kaynaklanan kısa vadeli
nakit açıklarının finansmanı ve nakit yönetiminde etkinliğin artırılması amacıyla para
piyasalarında nakit işlem yapma olanağı sağlanmıştır.
4) Haizne hesaplarında oluşacak nakit fazlalıklarını değerlendirmek amacıyla T.C. Merkez
Bankası tarafından nemalandırılmasına yönelik düzenleme yapılmıştır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
19
BORÇ VE RİSK YÖNETİMİ
Borç ve Risk Yönetim Organizasyonu
• Hazine içinde oluşturulacak Borç Yönetim Komitesi
• İç ve dış borçlanmanın ayrı ayrı yürütüldüğü Borçlanma Birimleri (Front
Office)
• Alacak, iç ve dış borç ile bu kapsamda doğacak risklerin bir bütün olarak
yönetildiği Risk Yönetim Birimi (Mid-Office)
• İç ve dış borç kayıt ve ödeme işlemlerinin yürütüldüğü Borç işlemleri
Birimi (Back Office)
R. Hakan ÖZYILDIZ
20
Borç Yönetimi
R. Hakan ÖZYILDIZ
21
Borç Ve Risk Yönetiminin Temel İlkeleri
Temel İlkeler
Şeffaflık
Politikalar ve
Stratejiler
Yapısal ReformlarEtkin Mali Sektör
Risk Faktörleri
Hedefler
Etkin bütçe
yapısı
Uzayan Vade
Uygun Risk
Düzeyi
Hesap verilebilirlik
Koordinasyon
Risk Analizine
Dayalı Etkin
Borçlanma
Stratejisi
Mali Disiplin
Sürdürülebilir
borçlanma
Düşen Reel Faiz
Mümkün olan
En düşük
maliyet
Uygun Borçlanma
Kompozisyonu
R. Hakan ÖZYILDIZ
Canlanan özel
Sektör
İstikrarlı
Büyüme
Azalan kamu
Maliyesi
baskısı
22
BORÇ YÖNETİMİNİN FELSEFESİ
Borç yönetimi, Hazine’nin toplam nakit ihtiyacını maliyet
unsurunu gözönüne alarak yönetme sürecidir. Bu süreçte
devletin finansman maliyetinin uzun vadede minimize
edilmesi amaçlanır.
Kamu borç ve risk yönetiminin yürütülmesinde;
a) Makroekonomik dengeleri gözeterek para ve maliye
politikaları ile uyumlu, sürdürülebilir, saydam ve hesap verilebilir
bir borçlanma politikası izlenmesi,
b) Finansman ihtiyaçlarının, iç ve dış piyasa koşulları ve maliyet
unsurları gözönüne alınarak belirlenen risk düzeyi çerçevesinde,
orta ve uzun vadede mümkün olan en düşük maliyetle
karşılanması, ilkeleri esas alınır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
23
BORÇ YÖNETİMİNİN AMAÇLARI
 DEVLETİN BORÇLANMA İHTİYACINI KARŞILAMA
 UZUN DÖNEMDE BORÇLANMA MALİYETLERİNİ EN AZA
İNDİRME
 PARA POLİTİKASI İLE UYUM SAĞLAMA
 BORÇLANMA ENSTRÜMANLARININ ÇEŞİTLİLİĞİNİ SAĞLAMA
VE YATIRIMCI TABANININ GENİŞLETİLMESİ.
 DENGELİ BİR VADE YAPISINA ULAŞMA
 İKİNCİL PİYASALARIN GELİŞMESİNE KATKIDA BULUNMA
 BORÇ STOKUNUN OPTİMAL RİSK YAPISINA KAVUŞMASINI
SAĞLAMA
R. Hakan ÖZYILDIZ
24
YILLIK BORÇLANMA İLKELERİ
R. Hakan ÖZYILDIZ
25
BORÇLANMA POLİTİKASI
İLKELERİ
1- LİKİDİTE
2 - ŞEFFAFLIK
3 - BASİTLİK
R. Hakan ÖZYILDIZ
26
AMAÇ VE İLKELER
• Temel Amaç :
• Finansman ihtiyaçlarının, iç ve dış piyasa koşulları ve maliyet
unsurları gözönüne alınarak belirlenen risk düzeyi
çerçevesinde, orta ve uzun vadede mümkün olan en düşük
maliyetle karşılanması.
•



Temel İlkeler:
Şeffaflık
Öngörülebilirlik
Likidite
R. Hakan ÖZYILDIZ
27
BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ
1-LİKİDİTE
 LİKİT BİR PİYASANIN VEYA MENKUL KIYMETİN ÖZELLİĞİ DERİN,
GENİŞ VE HIZLI OLMASIDIR.
 LİKİT PİYASALAR FİYAT BULMA MEKANİZMASI OLARAK İŞLEV
GÖRÜRLER
 LİKİT OLMAYAN BİR PİYASADA FİYATLAR MENKUL KIYMETİN GERÇEK
DEĞERİNİ YANSITMAZLAR
 LİKİTİDEYİ SAĞLAMAK ÜZERE BELİRLİ VADELERDEKİ SENETLER
AZALAN VADELERDE YENİDEN İHRAÇ EDİLEREK DERİNLİK
KAZANMALARI HEDEFLENMEKTEDİR.
R. Hakan ÖZYILDIZ
28
İLKELER
• DİBS’lerin likiditesinin artırılmasına yönelik olarak ;
1) DİBS’lerin düzenli olarak yeniden ihraç edilmesi,
 Üç ayda bir yeni TL cinsi iskontolu “gösterge tahvil” ihracı ve
sonraki iki ayda aynı gösterge tahvilin yeniden ihraç edilmesi.
 Piyasa koşullarının uygun olması durumunda, TL cinsi uzun
vadeli sabit kuponlu tahviller ile enflasyona endeksli DİBS’lerin
ihraç edilmesi.
2) DİBS geri alım ve değişim ihaleleri
R. Hakan ÖZYILDIZ
29
BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ
2-ŞEFFAFLIK
 BORÇLANMA FAİZLERİNDEKİ RİSK PRİMİNİ AZALTMAK ÜZERE, TARAFLAR
ARASINDAKİ ENFORMASYON ASİMETRİSİNİ ORTADAN KALDIRMAK AMACIYLA
KAMUNUN VE ÖZELLİKLE BORÇ İDARESİNİN POLİTİKALARININ TAHMİN
EDİLEBİLİRLİĞİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK UYGULAMALARDIR.
 BORÇLANMA PROGRAMLARININ KAMUYA AÇIKLANMASIYLA GELECEĞE İLİŞKİN
BELİRSİZLİKLERİN EN AZA İNDİRİLMESİ YOLUYLA BORÇLANMA MALİYETLERİ
İÇERİSİNDEKİ RİSK PRİMİNİN AZALTILMASI HEDEFLENMİŞTİR.
 PİYASA YAPICILIĞI DANIŞMA KURULU ŞEFFAFLIĞI VE KARŞILIKLI DİYALOĞU
SAĞLAMA YÖNÜNDE ATILMIŞ ADIMLARDAN BİRİDİR.
 BORÇLANMA VE NAKİT YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER HAZİNE
MÜSTEŞARLIĞI’NIN İNTERNET SAYFASINDA (www.hazine.gov.tr) GECİKMESİZ
OLARAK YAYINLANMAKTADIR.
R. Hakan ÖZYILDIZ
30
İLKELER
•
•






Şeffaflık ve öngörülebilirliğin artırılmasına yönelik olarak ;
Yıllık finansman programı
Yıllık iç borçlanma stratejisi
Aylık iç borçlanma stratejisi
Aylık ihale takvimi
Borç istatistiklerinin düzenli olarak yayımlanması
Aylık “Kamu Borç Yönetimi Raporu”
R. Hakan ÖZYILDIZ
31
BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ
3-BASİTLİK
• BASİTLİK;
•
-BORÇLANMA PROSEDÜRÜNÜN,
-BORÇLANMA ENSTRUMANLARININ,
-İKİNCİL PİYASA İŞLEMLERİNİN,
-İTFA İŞLEMLERİNİN
-TAKAS İŞLEMLERİNİN
• KOLAYCA GERÇEKLEŞTİRİLEBİLİR / ANLAŞILABİLİR OLMASI
İLKESİDİR.
R. Hakan ÖZYILDIZ
32
Risk Matriksi
Bütçe
Finansmanı
Proje
Finansmanı
Koşullu
Alacak
Yükümlülükler
Portföyü
Borcun Çevrilememe Riski
Kredi Riski
Likidite Riski
Döviz Kuru Riski
Faiz Riski
Operasyonel
Risk
R. Hakan ÖZYILDIZ
33
BORÇ YÖNETİMİNİ KARŞI KARŞIYA
BULUNDUĞU RİSKLER
PİYASA / MALİYET RİSKİ
KARŞI TARAF RİSKİ
LİKİDİTE RİSKİ
R. Hakan ÖZYILDIZ
34
BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYA
BULUNDUĞU RİSKLER 1
• PİYASA/MALİYET RİSKİ:
 Döviz kuru, faiz oranları gibi piyasa göstergelerinde ortaya
çıkabilecek değişimlerin Devlet borçlanma maliyetlerini artırma
tehlikesi olarak tanımlanabilir.
 Devletin borç ödemeleri, borç stoku içinde döviz cinsi veya dövize
endeksli borçlanma araçları bulunması durumunda, döviz kurlarının
dalgalanmasına duyarlı hale gelecektir.
 Aynı şekilde, borç ödemeleri, borç stoku içinde değişken faizli
borçların bulunması durumunda, faiz oranlarındaki dalgalanmalara
duyarlı hale gelecektir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
35
BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYA
BULUNDUĞU RİSKLER 2
• LİKİDİTE (FONLAMA/ROLL-OVER) RİSKİ:
 Likidite, fonlama veya borçların çevrilememesi (roll-over) riski olarakta
adlandırılmakta olup, itfa anında borç yönetiminin gerekli nakde veya
fonlama imkanına sahip olmaması tehlikesini ifade eder.
 Borcun vadesi kısaldıkça Hazine borcunu fonlama riski ile karşı karşıya
kalmaktadır.
 Borçlanmalarda belli bir vadeye yoğunlaşılması durumunda, itfa tarihinde
Hazine’nin likidite riski artmaktadır.
 Diğer risklerde olduğu gibi bu riskin artması da piyasanın daha fazla faiz
talep etmesi şeklinde kendini gösterir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
36
BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU
RİSKLER 3
KARŞI TARAF (KREDİ) RİSKİ:
 Kredi riski olarak da adlandırılan “karşı taraf riski” finans literatüründe herhangi bir
finansal anlaşmaya girmiş taraflardan birinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini
yerine getirmemesi riskini belirtmektedir.

Söz konusu risk özellikle finansal piyasalarda faiz oranı, kur takası (swap)
anlaşmalarına giren devlet borç yöneticileri açısından önem taşımaktadır.

Borçlanma ihalelerinde de, teklifleri kabul edilen yatırımcıların ihale sonrasında
gerekli nakdi getirmemeleri riski bulunmaktadır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
37
BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI
YASAL KISIT
BÜTÇE KISITI
KREDİBİLİTE KISITI
DİĞER KISITLAR
R. Hakan ÖZYILDIZ
38
BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI
1- YASAL KISIT
YENİ BORÇLANMA KANUNU İLE GETİRİLEN NET İÇ VE DIŞ
BORÇLANMA LİMİTİ
İlgili mali yıl içinde bütçe başlangıç ödenekleri arasındaki fark
kadar net borçlanma yapılabilir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
39
BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI
2- KREDİBİLİTE KISITLARI
BORÇ İDARELERİ MALİYETLİ BİLE OLSA AÇIKLADIKLARI
PROGRAMLARA UYMAK DURUMUNDADIRLAR.
R. Hakan ÖZYILDIZ
40
ÖLÇÜT İHRAÇLAR “BENCHMARK”
BORÇLANMA STRATEJİSİ
BU STRATEJİYİ BENİMSEYEN BORÇ İDARESİ GÖRECELİ OLARAK UZUN VADELİ, AZ SAYIDAKİ
BORÇLANMA SENEDİNİN AZALAN VADELERLE TEKRAR İHRAÇ EDİLMESİ İLE BORÇLANMA
POLİTİKASINI UYGULAR.

BU STRATEJİ İLE UZUN VADEDE;
-PİYASADAKİ İHRAÇ SAYISININ AZALTILMASI
-ALICI VE SATICILARIN SÖZ KONUSU AZ SAYIDAKİ ÖLÇÜT İHRAÇLARA KONSANTRE EDİLMESİ
-LİKİDİTENİN ARTARAK TÜM VADELERE YAYILMASI SAĞLANABİLİR

BU STRATEJİ SONUCUNDA İSE;
-VERİM EĞRİSİ ESKİSİNE NAZARAN UZUN VE BELİRLİ HALE GELEBELİCEKTİR.
-UZUN DÖNEMDE, LİKİDİTENİN ARTMASI VE VERİM EĞRİSİNDEN KAYNAKLANAN BELİRLİLİK,
BORÇLANMA MALİYETLERİNİN DÜŞMESİNE YOL AÇACAKTIR.
R. Hakan ÖZYILDIZ
41
Koşullu Yükümlülükler
•Devlet borcu niteliğinde olmayan ve herhangi bir nakit işleme yol açmaması
nedeniyle nakit bazında izlenen devlet muhasebesi hesaplarında görülmeyen, ancak,
riskin gerçekleşmesi halinde devlet borcuna dönüşerek ödeme yükümlülüğü doğuran
koşullu yükümlülükler, nakit yönetimi ve borçlanma ihtiyacının belirlenmesinde
önemli risk faktörleridir.
•Bütçeye ve devlet muhasebesine yansımayan koşullu yükümlülüklerden doğan
üstlenimler, konsolide bütçe gelirlerinin konsolide bütçe dışındaki kurum ve
kuruluşların ödemeleri için kullanılmasına yol açmakta, kamu maliyesi kapsamında
fon dağılımında dengesizlik yaratarak kaynak tahsisinde öncelik sıralamasının
yapılamamasına yolaçmaktadır.
•2002 yılında koşullu yükümlülükler çerçevesinde 2 milyar ABD Doları ödeme
gerçekleştirilmiştir.
•Koşullu yükümlülüklerden kaynaklanan üstlenimlerin yarattığı olumsuz etkilerin
sınırlanabilmesi amacıyla, sağlanacak garantili krediler için üst sınır uygulaması
getirilmiş ve yeni Borçlanma Kanunu ile bu sınırın daha sonra Yİ ve YİD projelerini de
kapsaması sağlanmıştır.
Kamu açıklarının büyüklüğü dolayısıyla Hazine, küçük ve sığ
para piyasalarında çok büyük bir paya sahiptir. Piyasada tek
alıcı olmasına rağmen Hazine faizleri belirleyememekte ve
bazı dönemlerde yüksek reel faiz ödemektedir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
42
•
•
•
•
•
BÜTÇE FİNASMANI
Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri
Bütçe Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Bütçe Faiz Dışı Giderleri
Bütçe Nakit Dengesi = Bütçe Dengesi – Bütçe Emanetleri + Avanslar
Bütçe Finansman Gereksinimi = Bütçe Nakit Dengesi + İç Borç
Anapara Ödemesi + Dış Borç Anapara Ödemesi
• Hazinenin Finanse Etmek Zorunda Olduğu Miktar = Bütçe Finansman
Gereksinimi + Diğer (Bütçe Dışı İkraz., Görev
Zararı,
Olağanüstü Ek Giderler, Borçlanma Programında Olabilecek
Sapmalar Nedeniyle Ödenmesi Gereken Faiz
Artışları)
• Hazinenin Finansman Denklemi = (Vergi Gelirleri+Vergi Dışı Gelirler)(Personel Giderleri+Diğer Cari Giderler+Yatırım Giderleri+Transfer
Giderleri)-Bütçe Emanetleri+Bütçe Avansları-(İç Borç Anapara
Ödemeleri+Dış Borç Anapara Ödemeleri = Bütçe Finansman
Gereksinimi+Diğer = Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar = Yeni İç
Borçlanma + Yeni Dış Borçlanma + Diğer Finansman Kalemleri
R. Hakan ÖZYILDIZ
43
HAZİNE BORÇ STOKU NASIL DEĞİŞİYOR?
Hazine Borcundaki Değişim
= Konsolide Bütçe Açığı,
+ Nakit karşılığı olmayan kağıt ihraçlarının
faizleri,
+ Bütçe dışı kuruluşlara verilen kağıtlar
(Tahkim kağıtları, Görev Zararı
Kağıtları vb.),
+ Garantili Borç geri ödemeleri,
+ TMSF ye verilen kağıtların geri ödemeleri,
+ Kamu bankalarına sermaye artışı için
verilen kağıtlar,
+ Ayni dış kredi kredilerinden kullanımlar,
+ Nominal kur farkları,
+ Emanet / Avans farkı,
R. Hakan ÖZYILDIZ
44
Bütçe Sapmaları
• Gerçekçi bütçelerin yapıldığı, tüm harcama ve gelirlerin
bütçe içerisinde izlendiği ve tahakkuk esasına dayalı
muhasebeleştirmenin yapıldığı durumlarda,
programlanan bütçe finansmanı rakamı ile o döneme ait
net borçlanma rakamı birbirine eşit ya da çok yakın
olarak gerçekleşecektir.
• Ancak ülkemizde, bütçenin nakit bazlı olması ve gerek
bütçe gelir ve giderlerinin yılbaşında programlanan ile
gerçekleşme rakamları arasında oluşan büyük farklar,
gerekse bütçe içerisinde izlenmeyen mali ve yarı mali
işlemler dolayısıyla ihtiyaç duyulan ilave finansman
ihtiyacı nedeniyle borç stokunda meydana gelen artış
öngörülenden daha fazla olmaktadır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
45
45
KONSOLİDE BÜTÇE GELİR VE GİDERLERİ
(Hedef ve Gerçekleşme, 1990-1997)
Gerçekleþme
Hedef
Gerçekleþme
Hedef
Gerçekleþme
Hedef
Gerçekleþme
Hedef
Gerçekleþme
Hedef
Gerçekleþme
1997
Hedef
1996
Gerçekleþme
1995
Hedef
1994
15.6
12.4
0.6
2.6
15.9
12.7
1.5
1.7
16.1
12.8
0.7
2.6
18.3
13.3
1.3
3.7
17.9
13.2
0.9
3.8
18.7
14.7
1.5
2.5
19.3
15.1
1.2
3.0
17.9
13.9
1.4
2.6
17.9
13.8
1.1
3.0
17.7
13.8
1.9
2.0
18.2
15.0
1.1
2.1
21.3
14.9
4.9
1.5
19.8
16.1
1.4
2.3
15.0
6.3
2.2
0.6
0.4
0.0
3.7
17.2
8.4
2.5
1.1
0.3
0.0
3.5
15.1
7.7
1.9
0.5
0.2
0.0
2.9
20.9
9.5
3.0
1.2
0.3
0.0
3.8
18.8
9.4
2.4
0.7
0.2
0.0
3.8
20.4
10.4
3.0
1.1
0.4
0.0
3.7
19.9
9.0
2.3
0.6
0.3
0.0
3.7
24.6
10.3
2.9
1.1
0.6
0.0
5.8
21.1
8.6
2.2
0.5
0.5
0.0
5.6
23.2
8.9
2.0
0.8
0.9
0.1
7.7
16.9
7.4
1.1
0.3
0.8
0.0
4.9
22.0
8.2
1.3
0.8
1.4
0.1
7.3
23.4
8.1
1.6
0.4
1.9
0.0
8.6
26.4
8.6
1.7
0.7
2.2
0.1
10.0
21.3
8.0
1.7
0.6
1.8
0.1
6.3
27.4
9.5
2.2
0.8
2.6
0.1
7.7
-1.5
3.0
1.5
-5.3
-2.9
-4.3
-1.5
-6.7
-2.4
-3.9
1.0
-4.0
-5.7
-8.2
0.0
-7.6
2.2
0.5
4.3
-1.5
0.9
-0.6
2.1
-0.8
3.2
3.8
5.9
3.3
2.9
1.8
6.3
0.1
Hedef
13.6
Vergi Gelirleri
11.0
Vergi DýþýNormal Gelirler 1.8
Diðer
0.8
Bütçe Dengesi
Faiz DýþýDenge
1993
16.6
12.3
1.6
2.7
Gelirler
Cari
Yatýrým
Vergi Ýadeleri
Sosyal Güvenlik
Yeþil Kart
Faiz Ödemeleri
1992
14.2
11.4
1.1
1.7
GSMH'nýn Yüzdesi
Harcamalar
1991
Gerçekleþme
1990
R. Hakan ÖZYILDIZ
46
Merkezi Bütçe hedef gerçekleşme farkı büyüdükçe
mali disiplin bozuluyor ve borçlanma artıyor.
R. Hakan ÖZYILDIZ
47
Borçlanma gereği artışını sınırlayamayan
ekonomiler şoklara açık hale gelirler.
R. Hakan ÖZYILDIZ
48
İç Borçlanmanın Etkileri
R. Hakan ÖZYILDIZ
49
ETKİN BORÇ YÖNETİMİNİN
EKONOMİYE ETKİSİ
Öngörülebilirlik
Mali Disiplin
Borçlanma
Kanunu
Faiz Dışı Fazla
Vade Uzatılması
Etkin Borç
Yönetimi
Azalan
Reel Faizde
SÜRDÜRÜLEBİLİR
Risk
Düşüş
BÜYÜME
Yatırımcı Tabanı
Etkin İkincil
Piyasa
TC Merkez
Bankası Kanunu
Enflasyon
Hedeflemesi
Bankacılık Sistemi
İle İlgili
Kanunlar
Sağlıklı
Mali Sektör
Diğer Yapısal
Düzenlemeler
R. Hakan ÖZYILDIZ
50
MALİ PİYASALARA OLAN DOĞRUDAN ETKİLER
Hazine ihalelerinde yapılan satış miktarları ve ihale sonucunda çıkan faiz oranları mali
piyasaları doğrudan etkileyebilmektedir.
•Hazine itfasında piyasaya çıkan likiditenin ihale ile Hazine’ye geri dönmeyen kısmı
döviz ya da hisse senedi fiyatlarını etkileyebilir.
• Hazine ihalelerinde oluşan faiz oranları DİBS ikincil piyasa faizlerini doğrudan
etkilemektedir. Bu faizler de hem daha sonraki Hazine ihale faizlerini hem de döviz
fiyatlarını etkilemektedir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
51
GENEL ETKİLER-1
–Yüksek Reel Faiz:
Borçlanmanın maliyetini etkileyen önemli bir unsur
belirsizliktir. Belirsizlik nedeni ile talep edilen risk primi
arttıkça reel faizler yükselmektedir.
Yüksek reel faizler tasarrufların yatırıma dönüşmesinin
önünde büyük engeldir. Tasarruflar kamu açıklarına
aktarılmaktadır.
Yüksek reel faizler nedeniyle verimlilik ve tasarrufa dönük
çabalar anlamsızlaşır. Bir özel sektör kuruluşunun büyük
çabalarla verimliliği artırarak elde edeceği gelir devlete
borç vererek elde edebileceği gelirden çok düşük
kalabilir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
52
GENEL ETKİLER-2
–Dışlanma Etkisi:
Kamu kesimi açıklarını iç piyasalardan finanse ederken,
ekonomideki tasarrufları kamu kesimine aktarmakta ve
özel kesimin kullanacağı fonları sınırlamaktadır.
Para piyasalarında Hazine’nin baskınlığı özel sektörün bprç
senedi ihraç etmesini zorlaştırmaktadır.
Kamu kesiminin aşırı borçlanması, bankacılık kesiminin
fonksiyonunu değiştirmektedir. Bankacılık kesimi fonları,
fazlası olanlardan ihtiyacı olanlara aktarmak yerine, geliri
daha cazip olan DİBS’lere kaydırmaktadır.
Yatırım ve üretim yoluyla istihdam yaratmaları beklenen
firmalar da, karlarının büyük kısmını DİBS’lerden elde
ettikleri faiz gelirinden sağlamaktadırlar.
R. Hakan ÖZYILDIZ
53
GENEL ETKİLER-3
–Enflasyon Etkisi:
Kamu kesiminin iç piyasalardan aşırı fon talebinde bulunması
dolaylı olarak parasal genişlemeyi artırmaktadır. Para miktarının
artışı paraya olan taleple ilgilidir.
Kamu açıklarının devamlı surette piyasadan borçlanmak sureti ile
finanse edilmesi yönteminde kamu kesiminin talebinin piyasadaki
mevcut fonlarla karşılanamaması durumunda para arzı
genişleyecek, yani piyasalarda yeni fonlar yaratılması yönünde
baskı oluşacaktır.
Kamu kesiminin piyasadaki fonlara olan aşırı talebi enflasyonist
etkide bulunacaktır.
Bütçe açığının arttığı dönemlerde genellikle özel sektörün girdisi,
hammaddesi olan kamu sektörü ürünlerine zam yapılarak gelirler
artırılmaya çalışılmakta, yapılan bu zamlarda enflasyonu
artırmaktadır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
54
GENEL ETKİLER-4
–Gelir Dağılımına Etkisi:
Faiz oranları gelir dağılımı üzerinde önemli bir etkiye
sahiptir. Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, tasarruf
sahipleri satın alma güçlerinin azalmaması için faiz geliri
elde etmeyi tercih ederler. Bu şekilde ellerinde fon fazlası
bulunanlar kendilerini enflasyona karşı korumuş olurlar.
Devlete borç veremeyenlerin gelirleri bir yandan enflasyon
nedeni ile azalırken diğer yandan bu kişilerin ödediği
vergiler devlet borç faizi ödemesinde kullanılmaktadır.
Devlet borçlanmasındaki faiz oranlarının gelir dağılımında
bozucu etki yaratmaması için reel faiz oranlarının büyüme
hızına eşit yada altında olması gerekir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
55
GENEL ETKİLER-5
–Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi Etkisi:
Döviz kurları ve faiz oranlarındaki volatilite, Türkiye’ye ilişkin
olarak uluslararası piyasalarda yapılan değerlendirmelerin
değişmesine yol açmakta ve ekonominin net dış pozisyonunu
değiştiren yeni sermaye akımlarına neden olmaktadır.
Faiz oranlarının yüksekliği, enflasyon oranının yükselmesi ile
birleşerek döviz kurları üzerinde baskı oluşturmaktadır.
Kurlardaki artış yurtdışından hammadde ve aramal ithalatına
bağımlı olan sanayi kesimini olumsuz etkilemekte, üretimin,
dolayısı ile ithalata dayalı ihracatın azalmasına yol açmaktadır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
56
VERİM EĞRİSİ
R. Hakan ÖZYILDIZ
57
VERİM EĞRİSİ TANIM
Belli bir zamanda, aynı niteliğe sahip senetler için, vade ve getiri ilişkisini
gösteren eğriye verilen addır.
“Değişik vadeler” için “faiz oranlarının” ne seviyelerde seyrettiğini
göstermektedir.
Gelecekte beklenen kısa dönemli faiz oranları hakkında bir fikir
vermektedir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
58
VERİM EĞRİSİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER
Reel Faiz Oranı
Enflasyon Oranı
Verim eğrisinin mutlak seviyesini belirlemektedir.
Risk Primi
Nominal Faiz Oranı: Reel Faiz Oranı + Enflasyon. Primi + Risk Primi
Reel Faiz Oranı: Bugün yapacak olduğu tüketimi ileri bir vadeye ertelemiş olduğu
için yatırımcıya sağlanan getiridir.
Enflasyon Primi: Gelecekteki enflasyon beklentisini yansıtmaktadır. İleride
enflasyonun artacağı beklentisi varsa, nominal faiz oranı yüksek, düşeceği
beklentisi varsa nominal faiz oranı düşük olacaktır.
Risk Primi: Yatırımcıyı aşağıda sıralanan risklere karşı korumayı amaçlamaktadır.
Kredi riski ve default risk,
Erken itfa riski,
Likidite ve piyasa riskleri,
Enflasyonda beklenmedik bir değişiklik olması riski
R. Hakan ÖZYILDIZ
59
Verim eğrisinin türleri
• Normal verim eğrisi: vade uzadıkça getiri artar. (eğrinin
eğimi pozitif)
• Düz (flat) verim eğrisi: Tüm vadelerde getiri aynıdır.
(ekonomide belirsizlikler olduğunun göstergesidir)
• Dik (steep) verim eğrisi: Uzun vadeli getirilerin kısa
vadelilere oranla çok yüksek olması. Ekonomik
beklentilerin çok olumlu olduğu dönemlerde görülür.
• Aşağı yönlü (inverted) verim eğrisi: Uzun vadeli getirilerin
kısa vadelilerden daha az olması. Bu eğri yatırımcıların
uzun vadede ekonomide bozulma beklentisi içinde
olduklarını gösterir.
R. Hakan ÖZYILDIZ
60
Beklentiler karışık.
Kısa vedede riskler daha yüksek
R. Hakan ÖZYILDIZ
61
Bir günde ne değişti?
Krizin göstergesi (?!)
R. Hakan ÖZYILDIZ
62
Eğrinin şekli normal.
Ama kısa vade ile uzun vade arasındaki getiri farkı çok fazla
R. Hakan ÖZYILDIZ
63
Uzun vadede daha sakin bir beklenti.
Seçim sonrası...
R. Hakan ÖZYILDIZ
64
Borç dinamikleri
R. Hakan ÖZYILDIZ
65
BORÇLANMA FAİZİNİN ÖNEMİ
Borçlanmanın maliyeti reel faiz ve beklenen enflasyon oranından oluşan nominal
faizle doğrudan ilişkilidir.
Faiz %
Nominal Faiz Oranı
30,53 %
Borçlanma Maliyetindeki
Azalma
25,00 %
Enf. Beklentisi
Enf. Beklentisi
Baz Faiz
Kasım 2003
Baz Faiz
Vade
Nisan 2004
R. Hakan ÖZYILDIZ
66
RİSK PRİMİ VE PARANIN ZAMAN DEĞERİ
Paranın Zaman Değeri
Para
Yüksek Maliyet
Baz Faiz Oranı
Borç
Veren
Borç
Alan
Düşük Maliyet
Baz Faiz Oranı
Baz faiz oranı yatırımcının talep ettiği minimum faiz oranıdır.
R. Hakan ÖZYILDIZ
67
Kırılganlığın yükseldiği şartlarda borç dinamikleri
Negatif denge: Yetersiz politika
seçenekleri
Pozitif denge: Doğru politika
seçenekleri
Volatilite
(oynaklık) azalır
R. Hakan ÖZYILDIZ
68
Duyarlılık analizi
• bt= -pst-prt+[(1+ rdt) / (1+gt)]*bdt-1
+[(1+rft)/(1+gt)] * (1+ drer)*bft-1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
bt : Toplam borç stoku / GSYH
bdt-1 : Bir önceki dönemin TL cinsinden borç stoku / GSYH
bft-1: Bir önceki dönemin döviz cinsinden borç stoku / GSYH
pst: Faiz dışı fazla / GSYH
rdt: TL cinsinden reel faiz oranı
rft: Döviz cinsinden reel faiz oranı
gt: Büyüme oranı
drer: Reel kurdaki değişim (TL/$)
prt: Özelleştirme gelirleri / GSYH
R. Hakan ÖZYILDIZ
69