Transcript Eczacılığa Giriş 1 - Travnik Üniversitesi Eczacılık Fakültesi

ECZACILIĞA GİRİŞ-I
Doç.Dr.Şermin Tetik
Travnik Üniversitesi
Eczacılık ve Sağlık Bilimleri Fakültesi
1
Dünden Bugüne Eczacılık

İlk insanın yeryüzünde görüldüğünü bildiren bulgular
6000-7000 yıl öncesine ait paleontoljik, antropolojik ve
arkeolojik bulgulardır.

Bu bulgular eczacılık tarihinin 6000-7000 yıl önce
başladığını düşündürmektedir.
2

İlk insan hastalanmış, yaralanmış, kendini iyi
hissetmemiş ve doğal olarak tanı ve tedavi alanında
amprik yöntemlerle yol bulmaya çalışmıştır.

İlk insanın bu deneyimleri eczacılık ve hekimlik
alanındaki ilk bilgi birikimlerini de oluşturmaya
başlamıştır.
3
İnsanlığın gelişimi binlerce yıl sürmüştür.
Bu gelişim sırasında insanlar hayvanların içgüdüsel
davranışlarını izlemiş ve deneysel yollarla, denemeyanılma metodlarıyla ve rastlantısal olarak bilgi
birikimlerini oluşturmuşlardır.
İlkel insan çevresinde gelişen olayların nedenlerini
anlamak ve yorumlamakta büyük zorluk çekmiştir.
 Bu olayların arasında hastalıklar konusu büyük önem
taşımıştır.
 Diğer olaylarda olduğu gibi hastalıklar konusunda da aciz
kalan ilk insan toplulukları, bunların nedenlerinin doğa
üstü güçler olduğunu düşünmüştür.

Hastalıkların tedavisinde çeşitli bitkiler kullanılmış ancak
sihir ve büyü gibi tedavi araçları bu inanca bağlı olarak ilk
insanların tedavi sistemlerinde yer almıştır.
Bu dönemde meydana gelen en önemli karakteristiklerden
birisi de çok tanrılı dinlerin ortaya çıkmasıdır.
Çok tanrılı dinlerde insanların sağlığıyla ilgilenen çok sayıda
tanrı ve tanrıça bulunmaktadır.

İnanışa göre bu tanrı ve tanrıçalar sağlık, hastalık ve tedavi
konularıyla ilgilenmektedirler.

Hastalıklara yakalanmamak ve hastalıklardan kurtulmak
için bu tanrı ve tanrıçaların hoşnut edilmesi yine çok tanrılı
dinlerin inancı gereğidir.
7

İlk uygarlıklar ise insanların göçebelikten tarım toplumu
olmalarıyla ortaya çıkmıştır.

Bu uygarlıkların en belirgin özelliği Fırat, Dicle, Nil, Sarı
Irmak, İndus gibi nehirlerin çevresinde ortaya çıkmış
olmalarıdır.

Süreç içerisinde ilk kurulan uygarlıklar yerlerini
yenilerine bırakmıştır, ancak her kurulan yeni uygarlık
eskilerin deneyim ve bilgilerini kullanmış, üstüne yeni
deneyim ve bilgiler eklemeye çalışmıştır.
8
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI
 Fırat ve Dicle arasındaki bölgeye denir.
 Göç yolları üzerinde bulunması,
 Topraklarının verimli olması,
 İklimin elverişli olması,
 Irmaklarından sulama yapılabilmesi
 Aşağı Mezopotamya (Kalde ülkesi): BağdatBasra körfezi arası.
 Yukarı Mezopotamya (Asur ülkesi): ToroslarBağdat arası.
YUNAN
ANADOLU
İRAN
MISIR
HİNT

Bu bilgi ve deneyim aktarımlarıyla uygarlıkların sürdüğü
bilinmektedir.

Bu çağın bütün zorluklarına rağmen ticaretin başlaması
ile uygarlığın sürekliliği sağlanmıştır.

Dönemin ticari materyalleri arasında kaçınılmaz olarak
ilaçlar ve ilaç hazırlamada kullanılan malzemeler de yer
almıştır.
11

Eczacılık alanındaki gelişmeler genel olarak bilimin
gelişme aşamalarına paralellik göstermektedir.

Bilimdeki gelişmeler farklı araştırmacılar tarafından farklı
bildirilmiş olsa da genel olarak kabul gören kronolojik
sıralama yapılabilir.
12
BİLİMİN GELİŞME AŞAMALARI
İç güdüler dönemi
 Mistik dönem
 Ampirizm dönemi
 Rasyonel sistemlerin kurulmaya başladığı dönem
 Ortaçağ dönemi
 Bilimsel dönem

13

Bu dönemleri birbirinden kronolojik sırayla kesin
çizgilerle ayırmak mümkün değildir.

İlk 3 dönem (iç güdüler, mistik ve ampirizm) birbirini
takip eden ancak birlikte yaşanmış dönemlerdir.

Rasyonel sistemlerin kurulmaya başladığı dönem ise ilk
üç dönemden farklı olarak evrenin açıklanmasına yönelik
çalışmaların başladığı ve bilimin temellerinin atıldığı
dönem olarak dikkat çekmektedir.
14
İslam Biliminin Ortaya Çıkışı

Laik tıp ve eczacılığın temeli de bu dönemde Hippokrates'le
başlar ve devam eder.

Ortaçağ dönemi batı dünyasında temel olarak bir durgunluk
dönemidir.

Batıda Klasik Yunan düşüncesinin Hristiyanlığın dinsel kurallarıyla
çatıştığı bir zaman dilimi olan bu dönemde, doğuda önce eski
Yunan eserlerinin tercümesiyle başlayan ve batı-doğu sentezi ile
devam eden ve parlak bir karakter kazanan İslam bilimi ortaya
çıkar.
15

Bu dönem XI. yüzyılda sona erene kadar doğu biliminde
yaşanan gelişmeler tercümeler yoluyla batıya
ulaştırılmıştır.

Bilimsel dönem ise Batıda Rönesans ile başlayan ve XVII.
Yüzyıla kadar süren bilimsel devrimle ivme kazanan ve
hiçbir zaman bitmeyecek olan dönemdir.
16
Eczacılık Bilimi

Eczacılık genel boyutlarıyla bakıldığı zaman, tıp, kimya ve
botanik bilimleri ile çeşitli sosyal ve davranış bilimlerinin
ve teknolojinin beraber oluşturduğu multidisipliner bir
alandır.

Bu nedenle eczacılıktaki gelişmeler bu bilim dallarının
gelişmeleriyle mümkün olmaktadır.
17

Çağıızda bilim ve teknoloji son hızla gelişmekte, buna
bağlı olarak eczacılık da gelişimini sürdürmektedir.

Bu nedenle ilk dönemlere göre eczacının görev alanları
ile yetki ve sorumluklarında büyük farklılıklar meydana
gelmektedir.

Eski dönemlerden bugüne kadar eczacılık alanındaki
gelişmeleri bilmek, mesleği doğru yorumlayarak,
tanımını doğru yapmayı sağlayacak ve geleceğin eczacılık
anlayışını şekillendirecektir.
18
Eski Çağda Eczacılık

Eski çağdaki eczacılık uygulamalarını ortaya koyabilmek için bu
çağın uygarlıklarındaki tıp ve eczacılıkla ilgili bilgi ve belgelerin
tartışılması gerekir.

Bu nedenle öncelikle bu çağın önemli uygarlıklarındaki
uygulamalar özetlenecektir.
19
Mezopotamya'da Eczacılık

Kökleri MÖ5000 yılına kadar uzanan Mezopotamya
uygarlığının yazıyı icat ettiği bilinmektedir.

Çivi yazısı adı verilen bu ilk yazı türü kil tabletler üzerine
yazılmıştır.

Bu tabletlerin okunması ve diğer arkeolojik bulgular
Mezopotamya uygarlığındaki eczacılık uygulamalarına
ışık tutmaktadır.
20

Eski mezopotamya uygarlığında çok tanrılı bir dinsel
inanış vardır.

Bu tanrılar arasında Ninutra, Gula, Sin, İştar ve Ningişzida
tıp ve şifalı bitkilerle ilgili tanrılardır.

Asu veya Azu adı verilen hekim-rahipler aynı zamanda
eczacılık da yapmaktadırlar.
21

Hastalık nedenleri üç grup altında toplanır:

Günah işleme ve tanrıların cezalandırması

Astrolojik nedenler

Dış etkenler
22
Tedavi yöntemleri de hastalık türüne göre biçim
almaktadır.
 Genel boyutları ile tedavi yöntemleri, büyü, sihir ve
bunlarla birlikte bazı ilaçlar kullanılarak çeşitli mistik
yaklaşımlarla bedenden kötü ruhların çıkartılması
esasına dayanmaktadır.

23

Mezopotamya uygarlığında cerrahlık ayrı bir sanattır
ve cerrahların hekimlik ve eczacılık yapması yasaktır.

Cerrahlar, hekim-eczacılara göre tedavi
yöntemlerinde büyüden uzak akılcı ve bilimsel
sayılabilecek yöntemler kullanmışlardır.
24

Bilinen ilk yazılı hukuk kuralları olan Hammurabi
Kanunlarında da hekim ve eczacılıkla ilgili kurallara yer
verilmiştir.

Mezopotamya farmakopesi diyebileceğimiz kil
tabletlerde 250 kadar bitkisel, 100 kadar hayvansal ve
mineral drog kayıtlıdır.
25

Bu uygarlıklarda kullanılan ilaç şekilleri pomat, lapa,
şurup, maserasyon (bitki soğuk suyla bir kaç gün
bekletilir ve sonra süzülür) ve dekoksiyondur (ufalanmış
bitki parçaları üzerine soğuk su eklenir, kısık ateşte
karıştırılarak kaynatılır, ve sıcakken süzülür).

Yapılan kazılarda elde edilen bulgularda dozaj fikri veren
kristalizasyon ve damıtma gibi bazı yöntemlerin
Mezopotamyada bilindiği ortaya çıkmıştır.
26
Tıp bilimlerinin günümüzde de sembolü olan yılan
Mezopotamya Şifa Tanrısı Ningişzida' nın da sembolüdür.

ÖDEV: Tıp sembolünün hikayesi nedir?
27
Eski Mısır'da Eczacılık

Eski Mısır'daki eczacılık ve tıp uygulamaları ile ilgili olarak
çok sayıda kaynak günümüze kadar ulaşmıştır.

Bu kaynaklar:
Mezar odalarında bulunan eşyalar
 Mezar odalarındaki yazı ve resimler
 Tapınak duvarlarına yapılan kabartmalar
 Mumyalar
 Papiruslar

28
Eski Mısır'da Eczacılık
Bütün bu kaynakların değerlendirilmesi ile Eski Mısır'daki
tıp ve eczacılıkla ilgili bilgilere ulaşılması mümkün
olmuştur.
 Mezar odalarında bulunan eşyalar arasında çeşitli ilaç ve
parfüm şişeleri dikkat çekmektedir.


ÖDEV: En ünlü ilaç şişelerinin bulunduğu kazılar ve
şişeler
29
Eski Mısır'da Eczacılık

Mezar odalarında bulunan çeşitli yazı ve resimler de aynı
şekilde tıp ve eczacılık uygulamalarına ışık tutmaktadır.
31
Eski Mısır'da Eczacılık

Bu döneme ait en önemli kaynaklar mumyalar ve
papiruslardır.

Mumyalama ileri bilgi birikimi gerektirmektedir ve
mumyalamanın incelenmesiyle Eski Mısır Uygarlığı tıp
ve eczacılık uygulamaları hakkında önemli bilgiler elde
edilmiştir.
33
Eski Mısır'da Eczacılık
Döneme ait tıp ve eczacılık uygulamalarını bize anlatan
en önemli kaynak günümüze ulaşan papirüslerdir.
 Bu papirüslerin en önemlileri Smith Papirusu, Veteriner
Papirus, Jinekolojik Papirus ve Ebers Papiruslarıdır.
 Bu kaynaklar MÖ2500-MÖ1500 yıllarına ait çeşitli tıp ve
eczacılık bilgilerini içerirler.

36
Eski Mısır'da Eczacılık
Ebers Papirusda 700 kadar drog ve reçete kayıtlı olup 50
kadar hastalığın tedavisinden söz edilmektedir.
37