Transcript Motywacja wewnętrzna

Zjawisko
motywacji do działania
DEFINICJE MOTYWACJI
Motywacja to wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za
uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i
zakończenie zachowania (Łukaszewski, 2000).
Tak szerokie ujęcie motywacji dotyczy zarówno:
mechanizmów zachowań prostych, jak i
złożonych,
mechanizmów wewnętrznych, jak i zewnętrznych,
mechanizmów afektywnych i poznawczych.
Główne modele motywacji
• K. Madsen (1980) dokonał podziału teorii motywacji proponując
cztery modele:
• (1) Model homeostatyczny – źródłem motywacji jest zaburzenie
homeostazy organizmu. Procesy energetyczne i poznawcze razem
uruchamiają reakcję przywracająca homeostazę.
• (2) Model podnietowy – źródłem motywacji zachowania jest
bodziec. Uruchamia on procesy energetyczne znoszące działanie
bodźca.
• (3) Model poznawczy – źródłem motywacji zachowania jest
przetwarzanie informacji. Działające bodźce uruchamiają procesy
poznawcze, te zaś uruchamiają procesy energetyczne i kształtują
reakcję.
• (4) Model humanistyczny – ma indetrministyczny charakter, gdyż
źródło zachowań jest wewnętrzne (zachowanie bez bodźców).
Reakcje kształtowane są przez wewnętrzne procesy poznawcze i
wewnętrzne procesy energetyczne, sytuacja zewnętrzna natomiast
nie ma wpływu na kształtowanie motywacji zachowania, co
najwyżej na przebieg zachowania.
Podejście ewolucyjne – etologia i socjobiologia
Oba nurty wywodzą się od K. Darwina
(wrodzony charakter zachowań).
Etologia
Przedstawiciele: Konrad Lorenz (1975), Nikolas Tinbergen
(1976), Irenaus Eibl-Eibesfeldt (1975, 1987)
Główne pojęcia i tezy:
* Motywacja to gotowość do wykonania pewnego
utrwalonego wzorca zachowania (fiction action
pattern).
• Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy
wzorzec zachowania oraz mechanizm energetyczny
(znajdujący się w zapleczu zachowania).
Podejście psychodynamiczne
Teoria motywacji specyficznie ludzkiej. Teoria redukcji napięcia
związanego z działaniem popędów (Zygmunt Freud)
Główne tezy:
• Wszelkie zachowania są zdeterminowane
• Źródłem zachowań jest energia psychiczna
• Zachowaniem rządzą wrodzone popędy (instynkty) – popęd
seksualny, popęd przeżycia (podtrzymania życia np. głód),
popęd śmierci.
• Motywy są nieświadome, świadomość nie odgrywa istotnej
roli w kształtowaniu zachowania.
• Podstawowy popęd to libido (popęd seksualny).
Krytyka:
A jak wyjaśnić zachowania eksploracyjne, poznawcze,
manipulacyjne?
Podejście behawiorystyczne
Ludzka motywacja pochodna od czynników zewnętrznych.
Podstawowe pojęcia:
* Popęd to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu
czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika
negatywnego (popędy pierwotne i wtórne). Popęd to stan
nieprzyjemnego napięcia , wzbudzenia, niepokoju,
uruchamiającego czynności ukierunkowane na usunięcie
tego niepokoju.
* Pobudka (przynęta) to obiekt lub stan mający zdolność
redukowania lub zmniejszenia wielkości popędu.
* Wzmocnienie to każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa
prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej
pobudką i/lub popędem.
Koncepcje wzmocnienia
• Odczuwanie potrzeby jest konieczne do wzbudzenia motywu
jednak nie wystarcza do podjęcia decyzji o działaniu, które
miałoby tę potrzebę zaspokoić.
• Ważna jest również wartość nagrody, którą zyskujemy przez to
działanie i wartość kary, której możemy uniknąć.
•
Zachowanie wywołujące nagrody będzie prawdopodobnie
powtarzane,
• a prawdopodobieństwo powtórzenia się zachowań
pociągających za sobą karę jest mniejsze.
Mechanizm nagradzania i karania
Bodziec
apetytywny
Bodziec
awersyjny
Podanie
Nagradzanie
pozytywne
Karanie
pozytywne
Usunięcie
Karanie
negatywne
nagradzanie
negatywne
Wzmocnienia
pozytywne i negatywne
•
Jednak wzmocnienia pozytywne i negatywne
osiągają ten skutek w inny sposób:
•
Wzmocnienia pozytywne zwiększa
prawdopodobieństwo reakcji przez podanie
bodźca apetytywnego
•
Wzmocnienie negatywne (awersyjne) – zwiększa
prawdopodobieństwo reakcji przez usunięcie,
redukcję lub niedopuszczenie do wystąpienia
bodźca awersyjnego.
Wpływ nagrody na uczenie się
• Wzmocnienie pozytywne zwiększa prawdopodobieństwo
reakcji pożądanej
• Uczenie się zależności czy prawdopodobieństwo określonego
skutku nie zależy od wzmocnienia.
• Wzmocnienia określają, jak organizm będzie działał, jeżeli zna
te zależności
• Sprzeczne (pozornie) wyniki badań nad związkiem między
nagrodą i uczeniem się
• Ludzie poświęcają więcej czasu na koncentrację na materiale
o większej wartości,
• Jednak wysokość nagrody nie wpływa na to, jak dobrze nauczą
się tego materiału w czasie koncentracji na nim
Awersyjna kontrola zachowania
• Wzmocnienie negatywne zmniejsza
prawdopodobieństwo reakcji niepożądanej
• Raczej powszechne jest w psychologii przekonanie,
że kary powodują jedynie czasowe tłumienie
niepożądanego zachowania
• Ale występuje także przeciwny pogląd
• Kara bywa bardzo skuteczna, nawet przy
jednokrotnym wystąpieniu
Czynniki decydujące o efektywności kary
• Odstęp czasu pomiędzy reakcją i karą: krótki czas, większa
efektywność kary
• Surowość kary: im silniejszy wstrząs, tym wyższy poziom
zniesienia reakcji
• Kara powinna być konsekwentna i na tyle silna, na ile to
akceptowalne, szczególnie na początku (jednak o
ograniczonej intensywności)
• Zależna od zachowania - być reakcją na specyficzne
niepożądane zachowania (a nie za charakter osoby)
• Najskuteczniejsza, gdy możliwe alternatywne reakcje
• ograniczać się do sytuacji, w której występuje
• polegać na sankcjach, a nie na bólu fizycznym
Negatywne skutki karania
• Ogólne zahamowanie zachowania
• Wywoływanie kłamstwa i lęku
• Podwyższanie poziomu agresji
• Modelowanie zachowań, tzn. powtarzanie zachowań
karzących wobec innych osób
Rozkłady wzmocnień
• Według stałych proporcji – czynnik wzmacniający podaje się
po wykonaniu pewnej ustalonej liczby reakcji. Uwaga! Po
każdym wzmocnieniu następuje krótka przerwa w reagowaniu
np. sprzedaż produktów przez przedstawicieli handlowych.
• Według zmiennych proporcji - czynnik wzmacniający podaje
się po wykonaniu przeciętnej liczby reakcji. Ten sposób
wzmacniania daje najszybsze tempo reagowania i największą
odporność na wygaszanie, np. gra na automatach.
Rozkłady wzmocnień
• O stałych odstępach czasowych – czynnik wzmacniający podaje się po
pierwszej reakcji wykonanej po upływie określonego czasu od
poprzedniego wzmocnienia. Badany po otrzymaniu wzmocnienia musi
czekać określony interwał czasu, zanim kolejna reakcja będzie mogła
zostać wzmocniona – bez względu na liczbę wykonanych w tym czasie
reakcji. Ten rozkład wzmacniania daje krzywe reakcji w kształcie
schodków. Bezpośrednio po wzmocnionej reakcji jednostka wykonuje
bardzo mało albo nie wykonuje ich wcale, np. wynagrodzenie
miesięczne.
• O zmiennych odstępach czasowych – czynnik wzmacniający podaje
się po przeciętnym ostępie czasowym. Rozkład ten daje umiarkowane,
lecz stałe tempo reagowania. Wygaszanie jest stopniowe i znacznie
wolniejsze niż przy stałych odstępach czasowych, np. nieregularne
kartkówki
Zasady stosowania wzmocnień w pracy
 Zróżnicowanie indywidualne
 Brak reakcji
 Wzór pożądanego zachowania
 Istota negatywnych zachowań
 Adekwatność wzmocnień do zachowania
 Aspołeczny charakter kary
Ogólniejsze zasady motywowania








Zasada proporcjonalności przyrostu
Zasada progu
Zasada korzyści oczekiwanej
Zasada dystansu
Zasada dobrej orientacji
Zasada ograniczonej dostępności
Zasada symetrii kar i nagród
Zasada różnicowania poziomów efektywności
Podejście humanistyczne
Dotyczy tylko ludzi.
Przedstawiciele: Abraham Maslow (1971), Carl Rogers (1961)
Maslow (1971)
Koncepcja hierarchii potrzeb. Potrzeby traktowane jako
nieświadome.
Dwa mechanizmy motywacyjne:
* potrzeby niedoboru (D – needs)
* potrzeby wzrostu (B – needs)
Potrzeby niedoboru:
* potrzeby fizjologiczne (powietrze, pokarm, woda, sen, seks)
* potrzeby bezpieczeństwa (deprywacja: brak stabilności, chaos,
konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne)
* potrzeby przynależności i miłości (deprywacja: poczucie
uprzedmiotowienia, alienacji samotności)
* Potrzeba szacunku (poczucie własnej wartości, osiągnięć,
kompetencji)
Maslow
– hierarchia
potrzeb
Jeśli potrzeba niższego rzędu:
• zostanie zaspokojona,
traci funkcję motywacyjną
• nie zostanie zaspokojona,
potrzeby wyższego rzędu
nie wystąpią
Potrzeby dodatkowe
(wiedzy czy estetyczne) –
nie występują u wszystkich.
↑ poziom rozwoju osobowości,
↑ motywacja zaspokojenia
potrzeb wyższego rzędu
praca sama w sobie
rozwój, osiągnięcia
odpowiedzialność
awans
uznanie
status, stosunki interpersonalne
ze współpracownikami
i podwładnymi, typ nadzoru,
polityka firmy i administracja,
sprawiedliwa ocena,
atmosfera, płace
warunki pracy
Dwuczynnikowa teoria motywacji i
satysfakcji wg Herzberga
Podejście tradycyjne
-
0
+
Koncepcja Herzberga
-
0
0
+
Czynniki wpływające na:
NIEZADOWOLENIE Z PRACY
(czynniki higieny)
ZADOWOLENIE Z PRACY
(czynniki motywatory)
polityka firmy i administracja
rodzaj nadzoru
atmosfera
warunki pracy
sprawiedliwa ocena
płace
relacje ze współpracownikami
relacje z podwładnymi
status
bezpieczeństwo
osiągnięcia
uznanie
praca sama w sobie
odpowiedzialność
awans
rozwój
Podejście poznawcze do motywacji
Myśli sprzeczne rodzą ból (Spinoza) –
do tej tezy nawiązuje większość poznawczych teorii
motywacji.

brak stymulacji przenoszącej informacje jest stanem
negatywnym.

Motywujące znaczenie informacji – badania nad
deprywacją sensoryczną i zachowaniami eksploracyjnymi
Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej wywołujących
dotkliwe napięcia, może być:
•
•
•
Luka – brak jakichś informacji wywołujących poczucie
niejasności, dezorientacji (człowiek widzi, że czegoś mu w
orientacji brakuje, ale to odróżnialne od braku wiedzy w ogóle),
Wieloznaczność informacji – wywołująca poczucie niepewności
(osoby otwarte i zamknięte poznawczo),
Niezgodność informacji – wywołująca poczucie dysonansu.
Dwa rodzaje następstw zakłóceń równowagi poznawczej:
•
poszukiwanie byle jakich informacji byle zredukować napięcie
•
dociekliwe i cierpliwe poszukiwanie informacji rzetelnych i
prawdziwych.
• Dostarczenie stymulacji jest w pewnych warunkach
stanem pozytywnym.
• Berlyne (1969): zachowania eksploracyjne
uruchamiane są przez takie cechy informacji jak
nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, złożoność,
wieloznaczność, niewyraźność.
• Teoria równowagi poznawczej (Heider, 1958)
• Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957)
– konsonans, dysonans.
Teoria dysonansu poznawczego
(Festinger, 1957)
• Ważny wkład w teorię motywacji
• Założenia:
– Ludzie gromadzą dane poznawcze, które stanowią
elementy wiedzy
– dane te można ze sobą porównywać
– Wynikiem porównań danych może być relacja konsonansu,
dysonansu lub braku związku.
– Każda z tych relacji ma inną moc motywacyjną
Teoria dysonansu poznawczego
(Festinger, 1957)
• Brak związku jest stanem obojętnym motywacyjnie
• Konsonans pojawia się wtedy, gdy jeden element
informacyjny wynika z drugiego, bądź stanowią elementy
spójnej jednostki wiedzy
• Konsonans jest stanem pozytywnym – dążenie do jego
podtrzymania lub przywrócenia
• Dysonans jest stanem negatywnym – dążenie do jego
usunięcia
• Dysonans pojawia się wtedy, gdy z jednego elementu wynika
przeciwstawny drugi element, albo jest jego zaprzeczeniem
• Dysonans nie występuje, gdy informacje są ze sobą niezgodne
Motywacja w świetle teorii dysonansu
poznawczego
M
o
t
y
w
a
c
j
a
Niezgodność poznawcza
Teoria dysonansu poznawczego (Festinger,
1957)
• Konsonans i dysonans nie mają wartości
punktowej tylko ciągłą
• Wielkość dysonansu/konsonansu zależy od:
–
–
–
–
–
–
ważności danych poznawczych
od wiarygodności źródła informacji
liczby elementów pozostających w dysonansie
wielkości różnicy między elementami informacyjnymi,
stopnia ważności niezgodnych elementów,
stopnia usuwalności niezgodności.
Podsumowanie
•
Mechanizmy motywacyjne związane z przywracaniem równowagi
obejmują kilka faz:
– odchylenie od równowagi
– zakłócenie homeostazy
– napięcie emocjonalne (o znaku ujemnym)
– ukierunkowanie czynności
– czynność – przywrócenie równowagi
– redukcja napięcia
– zanik czynności (motywacji)
•
Redukcja napięcia motywacyjnego jest koniecznością, a może być
ono zredukowane (a więc równowaga przywrócona) dzięki:
– realnej zmianie sytuacji
– na drodze mechanizmów samooszukiwania.
Wpływ motywacji na sprawność działania:
(prawa Yerkesa – Dodsona)
I prawo: wraz ze wzrostem motywacji (pobudzenia) wzrasta
sprawność działania do pewnego optymalnego poziomu.
II prawo: rodzaj zadania wpływa na wielkość optymalnego
poziomu motywacji (pobudzenia).
Dla zadań złożonych optymalny poziom motywacji jest niższy
niż przy wykonywaniu zadań prostych.
Motywacja wewnętrzna
(Hunt, 1965; Deci,1971)
• Nagroda (pozytywne odczucia) zawarta jest immanentnie
w wykonywanym zadaniu
• Nagrody zewnętrzne zmniejszają motywację wewnętrzną
• W zarządzaniu (kierowaniu ludźmi) modyfikują ją:
– projektowanie interesujących zakresów pracy
– współzarządzanie
– pozytywna informacja zwrotna o wyniku
– pozytywna ocena pracownika
Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna
NALEŻY DĄŻYĆ DO WZBUDZENIA MOTYACJI
WEWNĘTRZNEJ LUB PRZEKSZTAŁCENIA
MOTYWACJI ZEWNĘTRZNEJ W WEWNĘTRZNĄ
MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA
Tendencja do podejmowania
i kontynuowania działań ze względu
na pewne konsekwencje, do których
one prowadzą; związana z poczuciem,
że przyczyna i kontrola działania
ma charakter zewnętrzny i nie jest
zależna ode mnie
MOTYWACJA WEWNĘTRZNA
Tendencja do podejmowania
i kontynuowania działań ze względu
na ich treść; cechą określającą
MW jest ciekawość; czynnikami
motywującymi są: wieloznaczność,
niewyraźność, nowość, złożoność,
dziwność, niezgodność.
Czynności motywowane mają charakter intencjonalny
(dążenie do celu) i określają siłę dążeń oraz kierunek
dążeń
Siła motywacji zależy od :
– atrakcyjności celu (W)
– prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (P) (Atkinson, 1972)
M = f (W, P)
gdy W = 0, to M = 0
gdy P = 0, to M = 0
Wartość (atrakcyjność) celu zależy od:
 wielkości celu
 jakości celu
 wcześniejszych doświadczeń
 dostępności celu
 dystansu psychologicznego
Prawdopodobieństwo osiągnięcia celu
zależy od:
 oceny materialnych warunków działania
 oceny społecznych warunków działania
 oceny osobistych warunków działania
Atrakcyjność celu wpływa na subiektywne
prawdopodobieństwo osiągnięcia celu
w ten sposób, że:
•
im bardziej atrakcyjny cel tym bardziej :
– przeceniamy małe prawdopodobieństwo jego
osiągnięcia
– niedoceniamy dużego prawdopodobieństwa jego
osiągnięcia
Polimotywacyjność zachowań
(motywacje symultaniczne)
M ogólna = f ( Mid, Mit, Mik, Mic )
•
•
•
•
Mid – motyw dominujący (+)
Mit – motyw towarzyszący (+)
Mik – motyw konkurencyjny (-)
Mic – motyw podtrzymujący (+) lub hamujący (-)
• Konflikt motywów
– dążenie-dążenie, wybór między dwiema pozytywnymi
możliwościami
– unikanie-unikanie, wybór między dwiema negatywnymi
możliwościami
– dążenie-unikanie, wybór możliwości wywołującej
ambiwalentne uczucia