Transcript Medeni Hukuk 2

İKİNCİ BÖLÜM
KİŞİLER HUKUKU
KİŞİLER HUKUKUNUN KONUSU,KİŞİ DENİLEN
VARLIKLARIN BAZI HUKUKSAL İLİŞKİLERİDİR.
TOPLUMSAL YAŞAMIN KAÇINILMAZ BİR GEREĞİ OLARAK
KİŞİLER,BİRBİRLERİYLE VE TOPLUMLA SÜREKLİ
İLİŞKİLER İÇİNDEDİRLER.BU İLİŞKİLERİN ÖNEMLİ BİR
BÖLÜMÜ MEDENİ HUKUKUN ALANINA GİRER.ANCAK
MEDENİ HUKUKUN DÜZENLEME ALANINA GİREN
İLİŞKİLERDEN KİŞİLERİN KİŞİLİK ALANINA GİRENLERİ
KİŞİLİK HUKUKUNUN KONUSUNU OLUŞTURMAKTADIR.
KİŞİLER HUKUKUNA HAKİM OLAN TEMEL İLKELER
KİŞİLERİN EŞİTLİĞİ ,ÖZGÜRLÜĞÜ VE KİŞİLİĞİN
KORUNMASININ GEREKLİLİĞİDİR.
1. KİŞİ VE KİŞİLİK KAVRAMLARI
I. KİŞİ KAVRAMI
KİŞİ KAVRAMI, KİŞİLER HUKUKU YÖNÜNDEN
ÖZEL BİR ANLAM TAŞIR. KİŞİYİ, HAK VE BORÇLARA
SAHİP OLABİLEN VARLIKLAR OLARAK
TANIMLAYABİLİRİZ.
HANGİ VARLIKLARIN KİŞİ SAYILMASI
GEREKTİĞİ YASA KORUYUCUNUN GÜTTÜĞÜ HUKUK
POLİTİKASINA GÖRE BELİRLENİR.İNSAN
OLMADIKLARI HALDE BAZI KİŞİ TOPLULUKLARI VE
MAL TOPLULUKLARI DA KİŞİ OLARAK KABUL EDİLMİŞ
BUNLAR TÜZEL KİŞİ ( VE BENZERİ ADLARLA)
YASALARDA DÜZENLENMİŞTİR.TÜZEL KİŞİLER,
BELİRLİ AMAÇLARLA BİR ARAYA GELEN
İNSANLARDAN VEYA BELİRLİ BİR AMACA ÖZGÜLENEN
MAL TOPLULUĞUNDAN OLUŞAN VE KENDİLERİNE O
TOPLULUKTAN BAĞIMSIZ OLARAK KİŞİLİK TANINAN
MAL VEYA ŞAHIŞ TOPLULUKLARIDIR.
II.KİŞİLİK KAVRAMI
KİŞİLİK KAVRAMI, KİŞİ KAVRAMINDAN DAHA
GENİŞ VE KAPSAMLI BİR KAVRAMDIR.KİŞİ
KAVRAMI,HAK VE BORÇLAR EDİNEBİLEN
VARLIKLARI BELİRLEDİĞİ HALDE,KİŞİL
KAVRAMI,HAK VE BORÇLARA SAHİP OLABİLMENİN
YANINDA,HAK VE BORÇLARA SAHİP OLABİLMEK
İÇİN HUKUKİ İŞLEMLER YAPABİLME
EHLİYETİNİ,KİŞİLİK ALANINA GİREN VE HUKUKÇA
KORUNAN TÜM DEĞERLERLE,KİŞİSEL DURUMLARI
DA KAPSAYAN GENİŞLİKTE BİR KAVRAMDIR.
‘’ KİŞİNİN EHLİYETLERİ,KİŞİLİK ALANINA GİREN
DEĞERLERİ VE KİŞİSEL DURUMLARINDAN OLUŞAN
BİR BÜTÜNDÜR’’DENİLEBİLİR.
2. GERÇEK KİŞİLER
I.GERÇEK KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI
A.ANA KURAL
MEDENİ KANUN ,GERÇEK KİŞİLİĞİN BAŞLAMIŞ
SAYILABİLMESİ İÇİN ÇOCUĞUN TAM VE SAĞ
DOĞMUŞ OLMASINI ÖNGÖRMEKTEDİR(MK.M.28/1)
TAM DOĞUM,ÇOCUĞUN ANA BEDENİNDEN
TÜMÜYLE AYRILMASI ANLAMINA GELİR.
SAĞ DOĞUM,ÇOCUĞUN ANA BEDENİNDEN SAĞ
OLARAK AYRILMASI,AYRILDIKTAN SONRA BİR AN
DA OLSA YAŞAMIŞ OLMASI ANLAMINA
GELİR.ÇOCUK,ANA BEDENİNDEN AYRILDIKTAN
SONRA BİRKAÇ DAKİKA İÇİNDE,KİŞİLİK KAZANMIŞ
SAYILIR.
B.CENİNİN HUKUKSAL DURUMU
ANA KARNINDAN DOĞUMA YÖNELİK GELİŞME
SÜRECİNDE BULUNAN DÖNÜTE CENİN ADI
VERİLİR.MEDENİ KANUNDA,ÇOCUĞUN HAK
EHLİYETİNİ,SAĞ DOĞMAK ŞARTIYLA,ANA RAHMİNE
DÜŞTÜĞÜ ANDAN BAŞLAYARAK ELDE EDECEĞİ
BELİRTİLMİŞTİR(MK.M28/2).
BU DÜZENLEMENİN TEMELİNDE CENİNİN
İLERİDEKİ HAKLARINI VE ÇIKARLARINI KORUMA
AMACI BULUNMAKTADIR.BURADA DOĞUMDAN ANA
RAHMİNE DÜŞME ANINA KADAR GERİYE GİDEN BİR
YARARLANMA SÖZ KONUSUDUR.BU ÖZELLİKLE
MİRAS HAKLARI YÖNÜNDEN ÖNEM TAŞIR .
II. GERÇEK KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ
KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ DENİLİNCE,HAK VE
BORÇLARA SAHİP OLABİLEN VARLIĞIN ORTADAN
KALKMASI ANLAŞILIR.MEDENİ KANUNDA DA ÖLÜM
KİŞİLİĞİN SONA ERME NEDENİ OLARAK
DÜZENLENMİŞTİR(MK.M.28/1).ANCAK MEDENİ
KANUNDA,ÖLÜM DIŞINDA,KİŞİLİĞİ SONA ERDİREN
VE ÖLÜME EŞDEĞER SONUÇLAR DOĞURAN BAZI
DURUMLAR DA DÜZENLENMEKTEDİR.KİŞİLİĞİN
ÖLÜMLE SONA ERMESİ VE KİŞİLİĞİN SONA
ERMESİNE YOL AÇAN DİĞER NEDENLER AYRI AYRI
ELE ALINMALIDIR.
A.KİŞİLİĞİN DOĞAL SONA ERMESİ:ÖLÜM
DOĞAL VE BİYOLOJİK BİR OLAY OLAN ÖLÜME
HUKUK DÜZENİNİN BAĞLADIĞI ÖNEMLİ
SONUÇLARDAN BİRİDE,KİŞİLİĞİN SONA
ERMESİDİR.
ÖLÜM KİŞİLİĞİN SONA ERMESİNE YOL AÇTIĞI
İÇİN,ÖLÜMÜN KESİNKES NE ZAMAN
OLDUĞUNUN,DOLAYISIYLA KİŞİLİĞİN KESİNKES NE
ZAMAN ORTADAN KALKTIĞININ BELİRLENMESİ
ÖNEMLİDİR.AYRICA ÖLÜM OLAYI,ÖLEN KİŞİ
DIŞINDAKİ KİŞİLER YÖNÜNDEN DE BAZI HAKLAR
DOĞURABİLİR.BU BAKIMDAN ,ÖLÜM OLAYININ
KANITLANMASI DA ÖNEM TAŞIMAKTADIR.
1.ÖLÜM ANININ BELİRLENMESİ
TIP BİLİMİ AÇISINDAN,ÖLÜM ANI HAKKINDA
BİYOLOJİK ÖLÜM,BEYİNSEL ÖLÜM ŞEKLİNDE
DEĞİŞİK GÖRÜŞLER BULUNMAKTADIR.
BİYOLOJİK ÖLÜM,KİŞİDEKİ CANLILIĞI SAĞLAYAN
TEMEL İŞLEVLER OLAN DOLAŞIM,SOLUNUM VE
SİNİR SİSTEMLERİNİN İŞLEYİŞİNİN DURMASIDIR.
BEYİNSEL ÖLÜM İSE BEYNİN ÖLDÜĞÜ ANI İFADE
EDER.HUKUKUMUZDA ÖLÜM ANINI KESİN VE
SAĞLIKLI BİR ŞEKİLDE BELİRLEYEBİLMEK
İÇİN,BEYİN DAHİL ,TÜM ORGANLARIN İŞLEVİNİ
YİTİRMİŞ OLMASI ARANMAKTADIR.
2.ÖLÜMÜN KANITLANMASI
MEDENİ KANUNUN 29. MADDESİNDE, ‘’BİR
HAKKIN KULLANILMASI İÇİN BİR KİMSENİN SAĞ
VEYA ÖLÜ OLDUĞUNU VEYA BELİRLİ BİR ZAMANDA
YA DA BAŞKA BİR KİMSENİN ÖLÜMÜNDE SAĞ
BULUNDUĞUNU İLERİ SÜREN KİMSE,İDDİASINI İSPAT
ETMEK ZORUNDADIR DENİLMEKTEDİR.’’BU KURAL
İSPAT YÜKÜYLE İLGİLİDİR.MEDENİ KANUNUN 30.
MADDESİNE GÖRE DOĞUM VE ÖLÜM NÜFUS
SİCİLİNDE BİR KAYIT YOKSA VEYA BULUNAN KAYDIN
DOĞRU OLMADIĞI ANLAŞILIRSA,GERÇEK DURUM
HER TÜRLÜ KANITLA İSPAT EDİLEBİLİR(MK.M.3O/2).
3. KARİNELER
a. GENEL OLARAK
MEDENİ KANUNDA ÖLÜMLE İLGİLİ BAŞLICA ÜÇ
KARİNE VARDIR.BUNLARDAN 29/2. MADDEDE YER
ALAN ‘’ BİRLİKTE ÖLÜM KARİNESİ’’ ÖLÜM
ZAMANIYLA,YANİ KİŞİNİN NE ZAMAN ÖLMÜŞ
SAYILACAĞIYLA İLGİLİDİR.MEDENİ KANUNUN 31. VE
44. MADDELERİNDE DÜZENLENMİŞ BULUNAN VE
‘’ÖLÜM KARİNESİ’’ DENİLEN KARİNEYLE,32. VD
MADDELERİNDE DÜZENLENMİŞ BULUNAN ‘’GAİPLİK
KARİNESİ ‘’ DENİLEN KARİNE DE BİR KİŞİNİN
ÖLMÜŞ SAYILACAĞINA İLİŞKİNDİR BURADA
ÖLÜMÜN KANITLANMASIYLA İLGİLİ OLARAK
BİRLİKTE ÖLÜM KARİNESİ ELE ALINACAKTIR.
b. BİRLİKTE ÖLÜM KARİNESİ
BİRLİKTE ÖLÜM KARİNESİ,ÖLÜM ANININ
SAPTANMASIYLA,DAHA DOĞRUSU,ÖLÜM ANININ
SAPTANAMAMASI DURUMUNDA MİRAS HAKLARININ
NE OLACAĞI İLE İLGİLİ BİR KARİNEDİR.MEDENİ
KANUNUN 29/2 MADDESİNDE YER ALAN BU
KARİNEYE GÖRE, ‘’ BİRDEN FAZLA KİŞİDEN
HANGİSİNİN ÖNCE VEYA SONRA ÖLDÜĞÜ İSPAT
EDİLEMEZSE,HEPSİ AYNI ANDA ÖLMÜŞ SAYILIR.’’
MEDENİ KANUNUMUZA GÖRE BİR KİŞİNİN
MİRASÇISI OLABİLMEK İÇİN,MİRASÇILARIN O
KİŞİNİN ÖLÜMÜNDE SAĞ OLMALARI
GEREKİR(MK.M.580).
BU KARİNENİN SONUCU OLARAK DA,AYNI
ANDA ÖLMÜŞ SAYILAN BU KİŞİLERDEN HİÇ BİRİ
DİĞERİNİN MİRASÇISI OLAMAZ.
B. KİŞİLİĞİN VARSAYIMSAL
OLARAK(KARİNEYLE)SONA ERMESİ
KİŞİLİĞİN KESİN OLARAK SONA ERMESİ DOĞAL
BİR OLAY OLAN ÖLÜMLE GERÇEKLEŞİR.FAKAT
BAZEN KİŞİNİ ÖLÜP ÖLMEDİĞİ KESİNLİKLE
BİLİNEMEZ,KİŞİ ÖLMÜŞ SAYILABİLECEĞİ
GİBİ,YAŞADIĞI DA VARSAYILABİLİR.KİŞİNİN
ÖLDÜĞÜNÜN KESİNLİKE BİLİNEMEDİĞİ,ANCAK BU
KONUDA BAZI BELİRTİLERİN BULUNDUĞU
HALLERDE,YASA KİŞİNİN ÖLMÜŞ SAYILABİLMESİNE
İLİŞKİN BAZI KARİNELERE YER VERMİŞTİR.
1.ÖLÜM KARİNESİ
ÖLÜM KARİNESİ MEDENİ KANUNUN 31. VE 44.
MADDELERİNDE DÜZENLENMİŞTİR.MEDENİ
KANUNUN 31. MADDESİNDE, ‘’BİR KİMSE,ÖLÜMÜNE
KESİN GÖZÜYLE BAKILMAYI GERKETİREN
DURUMLAR İÇİNDE KAYBOLURSA,CESEDİ
BULUNAMAMIŞ OLSA BİLE GERÇEKTEN ÖLMÜŞ
SAYILIR’’DENİLMEKTEDİR.
BÖYLE CİDDİ BİR OLAYDA KAYBOLAN KİŞİNİN
CESEDİ BULUNAMAMIŞ,YANİ ÖLMÜŞ OLDUĞU
KESİNLİKLE KANITLANMAMIŞ OLMALIDIR.ANCAK
KİŞİNİN KAYBOLMASINA YOL AÇAN OLAY O DENLİ
CİDDİDİR Kİ,BÖYLE BİR OLAYDAN SAĞ
ÇIKAMAYACAĞI,OLAĞAN YAŞAM DENEYİMLERİNE
BAĞLI OLARAK SÖYLENEBİLİR.
ÖLÜM KARİNESİ AKSİ KANITLANABİLEN BİR
KARİNEDİR.
ÖLÜMÜNE KESİN GÖZÜYLE BAKILACAK KOŞULLAR
İÇİNDE KAYBOLUP ,CESEDİ DE BULUNAMAYAN
KİŞİNİN NÜFUS KÜTÜĞÜNE,YEREL EN BÜYÜK MÜLKİ
AMİRİN EMRİYLE ÖLÜ KAYDI DÜŞÜLÜR(MK.M.44/1)
HAKKINDA ÖLÜM KARİNESİ İŞLEYEN KİŞİNİN
MİRASÇILARI ONUN MİRASINI KAZANIR,KİŞİ
EVLİYSE EVLİLİK BİRLİĞİ ÖLÜMDEKİ GİBİ SONA
ERER,VELAYET ALTINDA ÇOCUKLARI
VARSA,VELAYET HAKKI ORTADAN KALKAR.BU
SONUÇLAR YASA GEREĞİ KENDİNDEN DOĞAR.
2.GAİPLİK KARİNESİ
MEDENİ KANUNUN 32 VD. MADDELERİNE
DÜZENLENEN GAİPLİK KARİNESİNDE,ÖLÜM
TEHLİKESİ İÇİNDE KAYBOLAN VEYA KENDİSİNDEN
UZUN SÜREDİR HABER ALINAMAYANBİR KİMSENİN
ÖLÜMÜ HAKKINDA KUVVETLİ BİR OLASILIK VARSA
HAKLARI BU ÖLÜME BAĞLI OLANLARIN BAŞVURUSU
İLE MAHKEME KARARIYLA BU KİŞİNİ GAİPLİĞİNE
KARAR VERİLİR.(MK.M.32/1)
SALT KİŞİNİN ÇEKİP GİTMESİ VE UZUN SÜREDİR
KENDİSİNDEN HABER ALINAMAMASI, BU
SONUÇLARIN DOĞMASI İÇİN YETERLİ DEĞİLDİR.
a. GAİPLİK KARARININ KOŞULLARI
aa. YASANIN GAİPLİK NEDENİ SAYDIĞI BİR
DURUMUN VARLIĞI
YASADA GAİPLİK NEDENİ OLARAK BİRBİRİNDEN
BAĞIMSIZ NİTELİKTE İKİ AYRI DURUM
DÜZENLENMİŞTİR.BUNLARDAN BİRİNİN VARLIĞI
DURUMUNDA,GAİPLİK KARARI VERİLMESİ
İSTENEBİLİR.
aaa. GAİBİN,ÖLÜMÜNE ÇOK GÜÇLÜ BİR OLASILIKLA
BAKILACAK OALYDA KAYBOLMASI VE OLAYDAN
SONRA BİR YILIN DOLMUŞ OLMASI
YASADA BU DURUM ÖLÜM TEHLİKESİ İÇİNDE
KAYBOLMA VE ÖLÜMÜ HAKKINDA KUVVETLİ
OLASILIK OLMASI DEYİMLERİYLE
BELİRTİLMİŞTİR.KESİN OLMASA DA,BÖYLE BİR
OLAYDA KİŞİNİN KAYBOLMASI,ONUN ÖLMÜŞ
OLABİLECEĞİNİN GÜÇLÜ BİR OLASILIK BİÇİMİNDE
GÖRÜLMESİNE İMKAN VERMEKTEDİR.OLAYIN
ÖZELLİKLERİNİ GÖZ ÖNÜNDE TUTARAK KARARI
YARGIÇ VERİR.
ÖLÜM TEHLİKESİ İÇİNDE KAYBOLMA NEDENİNE
DAYANARAK GAİPLİK KARARININ VERİLMESİNİN
İSTENEBİLMESİ İÇİN,ÖLÜM TEHLİKESİ DOĞURAN
OLAYDAN İTİBAREN 1 YIL GEÇMİŞ
OLMALIDIR(MK.M.33).
bbb. GAİPTEN UZUN SÜRE HABER ALINAMAMIŞ
OLMASI VE ÖLÜMÜN ÇOK GÜÇLÜ BİR OLASILIK
OLMASI
MEDENİ KANUN BU DURUMU, ‘’ KENDİSİNDEN
UZUN ZAMANDAN BERİ HABER ALINAMAYAN BİR
KİMSENİN ÖLÜMÜ ÖLÜMÜ HAKKINDA KUVVETLİ
OLASILIK VARSA’’ DEYİMİYLE İFADE
EDİLMEKTEDİR(MK.M.32/1).
KİŞİ ESKİDEN BERİ OTURDUĞU YERDE
GÖRÜLMEMEKTEDİR VE BAŞKA YERE TAŞINDIĞINA
DAİR BİR KANIT DA BULUNMAMAKTADIR.DURUMUN
ÖZELLİKLERİ GEREĞİ KİŞİNİN YAŞAMASINDAN ÇOK
ÖLMÜŞ OLMASININ GÜÇLÜ BİR OLASILIK
BİÇİMİNDE GÖRÜLMESİ GEREKİR.
AYRICA UZUN SÜREDİR HABER ALAMAMA
DURUMUNUN GERÇEKLEŞMESİ İÇİN,EN AZ BEŞ
YILDIR KİŞİDEN BİR HABER ALINAMAMIŞ
OLMALIDIR.
ccc. YARGICIN İSTEM ÜZERİNE GAİPLİĞE KARAR
VERMESİ
YUKARIDA İNCELENEN DURUMLARDAN BİRİ
VARSA,YARGIÇ İLGİLİLERİN İSTEMDE BULUNMASI
KARŞISINDA,YASADA BELİRTİLEN YÖNTEME
UYARAK VE MK.M.33’TE BELİRTİLEN İLAN
İŞLEMLERİNİ TAMAMLAYARAK GAİPLİĞE KARAR
VERİR.YARGIÇ KARAR VERMEDİKÇE GAİPLİĞE
BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR DOĞMAZ.
GAİPLİK KARARI GEÇMİŞE ETKİLİDİR.KİŞİ
KARARIN VERİLDİĞİ TARİHTE DEĞİL,SON HABER
ALMA TARİHİNDE VEYA ÖLÜM TEHLİKESİ İÇİNDE
KAYBOLDUĞU TARİHTE ÖLMÜŞ KABUL
EDİLİR(MK.M.35/2).GAİPLİK KARİNESİ KESİN
DEĞLDİR AKSİ HER ZAMAN KANITLANABİLİR.
bb. GAİPLİK KARARININ SONUÇLARI
GAİPLİK KARARI,KİŞİLİĞİN SONA ERDİRİLMESİ
BAKIMINDAN ÖLÜME EŞDEĞER HUKUKİ BİR SONUÇ
YARATMAKLA BİRLİKTE,ÖZELLİKLE MİRAS VE AİLE
HUKUKU YÖNÜNDEN ÖLÜMDEN FARKLI SONUÇLARI
DA VARDIR.
MEDENİ KANUNDA,GAİBİN MİRASININ GÜVENCE
KARŞILIĞINDA MİRASÇILARA TESLİM
EDİLEBİLECEĞİ, GAİBİN ORTAYA ÇIKMASI HALİNDE
TEREKE MALLARINI TESLİM ALMIŞ OLANLARIN
ALDIKLARINI GERİ VERECEKLERİ
DÜZENLENMEKTEDİR.( MK.M.584,585).GAİPLİK
KARARININ AİLE HUKUKUNDA DOĞURDUĞU
SONUÇLAR ÖLÜMDEN FARKLIDIR.ÖLÜMDE EVLİLİK
KENDİLİĞİNDEN SONA ERER.GAİP KİŞİ
EVLİYSE,YARGIÇ EVLİLİĞİ FES ETMEDİKÇE GAİBİN
EŞİ BİR BAŞKASIYLA EVLENEMEZ.
3.KİŞİNİN EHLİYETLERİ
1.HAK EHLİYETİ
A.KAVRAM
HAK EHLİYETİ,HAKLARA VE BORÇLARA SAHİP
OLABİLME YETENEĞİDİR.MEDENİ KANUNUN 8.
MADDESİNDE,HER İNSANIN HAK EHLİYETİNİN
OLDUĞU,BÜTÜN İNSANLARIN HUKUK DÜZENİNİN
SINIRLARI İÇİNDE HAK EDİNMEDE VE BORÇ ALTINA
GİRMEDE EŞİT DURUMDA OLDUĞU
DÜZENLENMEKTEDİR.
İNSANLAR KİŞİ OLMALARI NEDENİYLE HAK
EHLİYETİNE SAHİPTİRLER.BU YETENEK KİŞİLERİN
HAKLARI VE BORÇLARI OLABİLECEĞİNİ
BELİRLER.BU NEDENLE,KİŞİNİN BU YETENEĞE
SAHİP OLMASI BAKIMINDAN HİÇ BİR EYLEM VE
İŞLEMDE BULUNMASINA GEREK OLMADIĞINI
VURGULAMAK İÇİN HAK EHLİYETİ PASİF BİR
EHLİYETTİR DE DENİR.
B.HAK EHLİYETİNİN TEMEL NİTELİKLERİ
KANUN METNİNDEKİ ‘’BÜTÜN İNSANLAR ‘’
DEYİMİYLE GENELLİK İLKESİ’’HUKUK DÜZENİN
SINIRLARI İÇİNDE …EŞİTTİRLER’’ DEYİMİYLE DE
EŞİTLİK İLKESİ VURGULANMAK İSTENİLMEKTİR.IRKI
DİNİ, DİLİ,CİNSİYETİ,UYRUKLUĞU,SİYASAL
DÜŞÜNCE VE GÖRÜŞÜ NE OLURSA OLSUN,HERKES
HAK EHLİYETİNE SAHİPTİR.HUKUK DÜZENİ,BENZER
DURUMDA OLANLAR ARASINDA EŞİTLİĞİN
SAĞLANMASI AMACIYLA,DEĞİŞİK YAPI VE
DURUMLAR İÇİNDE BULUNANLAR YÖNÜNDEN
FARKLI DÜZENLEMELER DE ÖNGÖRMEKTEDİR.BU
FARKLI DÜZENLEMELER,HAK EHLİYETİNİ TAMAMEN
KALDIRMAMAKTA,SADECE KISITLAMA YOLUNA
GİTMEKTEDİR.
C.HAK EHLİYETİNİ KISITLAYICI DÜZENLEMELER
HUKUK DÜZENLERİNDE, YAŞ, CİNSİYET
YABANCILIK VB GİBİ NEDENLERE BAĞLI OLARAK
HAK EHLİYETİ FARKLILIK
GÖSTEREBİLMEKTEDİR.HUKUKUMUZDA ÖNCEKİ
MEDENİ KANUN HAK EHLİYETİNİ ÖZELLİKLE DE
KADIN ALEYHİNE SINIRLANDIRAN HÜKÜMLER
İÇERMEKTEYDİ.4721 SAYILI YENİ MEDENİ KANUNDA
BİRKAÇ İSTİSNA HARİÇ ÖNCEKİ YASANIN HAK
EHLİYETİNİ SINIRLANDIRAN HÜKÜMLERİ
KALDIRILMIŞ ,EŞİTLİĞE DAYALI DÜZENLEMELER
GETİRİLMİŞTİR.
ÖNCEKİ MEDENİ KANUNDA (M.88) EVLENME YAŞI
KADIN VE ERKEK İÇİN FARKLI ŞEKİLDE
BELİRLENMİŞTİR.ERKEĞİN 17,KADININ DA 15
YAŞINI BİTİRMEDEN EVLENMESİ MÜMKÜN
DEĞİLDİ.YENİ DÜZENLEMEYE GÖRE,ERKEK YA DA
KADIN İÇİN OLSUN, EVLENME YAŞI 17 OLARAK
KABUL EDİLMİŞTİR.OLAĞAN ÜSTÜ DURUMLARDA
KADIN VEYA ERKEĞİN 16 YAŞINI DOLDURMASI
HALİNDE EVLENMELERİNE İZİN VERİLEBİLİR(M.124)
YENİ DÜZENLMEYE GÖRE HAK EHLİYETİ YÖNÜNDEN
FARK,SADECE BELİRLİ BİR YAŞA GELMİŞ
OLANLARLA OLMAYANLAR ARASINDA OLUP,KADIN
VEYA ERKEK OLMAYA,YANİ CİNSİYETE BAĞLI BİR
FARKLILIK YOKTUR.
ÖNCEKİ MEDENİ KANUNDA SAĞLIK DA HAK
EHLİYETİNDE FARKLILIK YARATAN BİR
NEDENDİ.ÖNCEKİ MEDENİ KANUNA GÖRE,AKIL HSATASI
OLANLAR KESİNLİKLE EVLENEMİYORLARDI.(M.89)YENİ
MEDENİ KANUN,HASTALIĞIN EVLENMEYE ENGEL
OLACAK DERECEDE BULUNMAMASI KAYDIYLA AKIL
HASTALARININ EVLENEBİLMELERİNE OLANAK
SAĞLAMIŞTIR.(M.133)KURAL OLARAK SAĞLIKLILARLA
AKIL HASTALARI ARASINDA EVLENEBİLME YÖNÜNDEN
FARKLILIĞI KISMEN KALDIRMIŞTIR.
ÖNCEKİ MEDENİ KANUNDA YER ALAN,CİNSİYETTEN
KAYNAKLANAN VE ÖZELLİKLE DE KADIN ALEYHİNE HAK
EHLİYETİNİ SINIRLANDIRAN HÜKÜMLERİN HEPSİ,YENİ
MEDENİ KANUNDA YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILARAK
YERİNE EŞİTLİĞE DAYALI YENİ DÜZENLEMELER
GETİRİLMİŞTİR.
2.EYLEM (FİİL)EHLİYETİ
A.KAVRAM,HAK EHLİYETİNDEN FARKLI YÖNLERİ
EYLEM EHLİYETİ , BİR KİŞİNİN KENDİ
EYLEMLERİ İLE HAKLAR VE ALEYHİNE BORÇLAR
YARATABİLME EHLİYETİDİR.(MK.M.9). KİŞİNİ HAK VE
BORÇ DOĞURMAYA ELVERİŞLİ OLUMLU,OLUMSUZ
EYLEMLERİ VE HUKUKA UYGUN YA DA AYKIRI
EYLEMLERİ BU KAVRAM İÇİNE GİRER.
EYLEM EHLİYETİ,HAK EHLİYETİ GİBİ PASİF
DEĞİL,OLUMLU (AKTİF) BİR EHLİYETTİR.BU NEDENLE
KİŞİNİN BELLİ BİR AKILSAL VE PSİKOLOJİK
OLGUNLUKLA BİRLİKTE BELİRLİ BİR YAŞ
OLGUNLUĞUNA DA ULAŞMIŞ OLMASI
GEREKİR.EYLEM EHLİYETİNDE, HAK EHLİYETİNDE
OLDUĞU GİBİ TEMELDE EŞİTLİK İLKESİ GEÇERLİ
DEĞİLDİR.
EYLEM EHLİYETİ YÖNÜNDEN KİŞİLER SINIFLARA
AYRILIRLA VE GİRDİKLERİ SINIFA GÖRE EYLEM
EHLİYETİNİN TAM YA DA SINIRLI OLMASINDAN SÖZ
EDİLİR.EYLEM EHLİYETİ KİŞİLİĞİN AYRILMAZ BİR
SONUCU DEĞİLDİR.AMA HAK EHLİYETİ ÖYLEDİR.
B.EYLEM EHLİYETİNİN NİTELİĞİ
EYLEM EHLİYETİ KİŞİLİĞİN VAZGEÇİLMEZ BİR
ÖĞESİDİR.MEDENİ KANUNUN 23. MADDESİNDE
KİMSENİN,HAK VE FİİL EHLİYETİNDEN KISMEN DE
OLSA VAZGEÇEMEYECEĞİ BİÇİMİNDE BİR
DÜZENLEME YER ALMAKTADIR.EYLEM EHLİYETİ
HAK EHLİYETİ GİBİ ORTADAN KALDIRILAMAYAN VE
KİŞİNİN HUKUKSAL ETKİNLİĞİNİ YİTİRECEK
DERECEDE KISITLANAMAYAN BİR NİTELİK TAŞIR.
C.EYLEM EHLİYETİNİN KAPSAMI
1.HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİ
KİŞİLERİN HUKUKİ SONUÇLAR DOĞURMAYA
YÖNELİK İRADE AÇIKLAMALARI DİYE
TANIMLAYABİLECEĞİMİZ HUKUKİ
İŞLEMLER,ÇEŞİTLİLİK GÖSTERİRLER.
a . BORÇLANDIRICI İŞLEMLER YAPMA EHLİYETİ
BORÇLANDIRICI İŞLEM,KİŞİNİN BORCUNU
ÇOĞALTAN YA DA BORÇ ALTINA SOKAN
İŞLEMLERDİR.ÖRNEĞİN BİR KİRA SÖZLEŞMESİ
YAPAN TARAFLAR,BU SÖZLEŞME İLE KARŞILIKLI
OLARAK BORÇ ALTINA GİRMİŞLERDİR.İŞTE BU TÜR
BİR HUKUKİ İŞLEMİN YAPILABİLMESİ
İÇİN,TARAFLARIN EYLEM EHLİYETİNE SAHİP
OLMALARI GEREKİR.
b. TASARRUF İŞLEMLERİ YAPMA EHLİYETİ
BU İŞLEMLER MAL VARLIĞININ AKTİFİNİ
DOĞRUDAN DOĞRUYA ETKİLEYEN İŞLEMLERDİR.BİR
HAKKI DEVREDEN,İÇERİĞİNİ DEĞİŞTİREN YA DA
ORTADAN KALDIRAN İŞLEMLER YAPABİLMEK İÇİN
DE EYLEM EHLİYETİNE SAHİP OLMAK
GEREKİR.TASARRUF YAPMAK İÇİN TASARRUF
EHLİYETİ YETERLİ DEĞİLDİR.TASARRUF EDİLECEK
HAK ÜZERİNDE ‘’TASARRUF YETKİSİNE’’ DE SAHİP
OLMASI GEREKİR.
ÖRNEĞİN BİR KİMSENİ SAHİP OLDUĞU BİR
TAŞINMAZ MALA İLİŞKİN SATIM SÖZLEŞMESİ
YAPMASI BORÇLANDIRICI İŞLEMDİR.TAPUDA ALICI
ADINA TESCİL TALEBİNDE BULUNULMASI ÜZERİNE
TAPU MEMURUNUN YAPTIĞI TESCİL İŞLEMİ
TASARRUF İŞLEMİDİR.
ÇÜNKÜ TESCİL İLE TAŞINMAZ ÜZERİNDEKİ
MÜLKİYET HAKKI BİR BAŞKASINA GEÇMEKTEDİR.BU
GEÇİŞİNDE SAĞLIKLI OLABİLMESİ ,TESCİL TALEBİNDE
BULUNAN KİŞİNİN TASARRUF YETKİSİNE SAHİP
OLMASINA BAĞLIDIR.BU NEDENLE, BİR KİMSENİN
SAHİBİ OLMADIĞI BİR EŞYANIN SATIMINA İLİŞKİN BİR
SATIM SÖZLEŞMESİ MÜMKÜNDÜR.ÇÜNKÜ BUNUN
İÇİN EYLEM EHLİYETİ YETERLİDİR.
2.HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLU OLMA
EHLİYETİ
KİŞİNİN BORCA AYKIRI DAVRANIŞI DOLAYISIYLA
YA DA HAKSIZ BİR EYLEMİYLE BİR BAŞKASINA
ZARAR VERMESİ SONUCUNDA SORUMLU
TUTULABİLMESİNİ BELİRTİR.(ÖRNEĞİN BİR KİMSE
BAŞKASININ TARLASINDA Kİ FİDELERE ZARAR
VERİRSE BUNDAN SORUMLU TUTULABİLMESİ İÇİN
HAKSIZ EYLEM EHLİYETİNE SAHİP OLMALIDIR.)
D.EYLEM EHLİYETİNİN KOŞULLARI
MEDENİ KANUNUN 10. MADDDESİNDE ‘’AYIRT
ETME GÜCÜNE SAHİP VE KISITLI OLAMAYN HER
ERGİN KİŞİNİN FİİL EHLİYETİ VARDIR’’
DENİLİR.BUNA GÖRE EYLEM EHLİYETİNİN ÜÇ
KOŞULU VARDIR.BUNLAR AYIRT ETME GÜCÜ
(SEZGİNLİK,TEMYİZ KUDRETİ),KISITLI OLMAMA VE
ERGİNLİK (RÜŞT)DİR.
1.AYIRTIM GÜCÜ
AYIRTIM GÜCÜ,EYLEM EHLİYETİNİN EN ÖNEMLİ
KOŞULUDUR.MEDENİ KANUNDA AYIRTIM GÜCÜ
TANIMLANMAMIŞTIR.
MEDENİ KANUNUN 13. MADDESİNDE , ‘’ YAŞININ
KÜÇÜKLÜĞÜ YÜZÜNDEN VEYA AKIL HASTALIĞI,
SARHOŞLUK YA DA BUNA BENZER SEBEPLERDEN
AKLA UYGUN DAVRANMA YETENEĞİNDEN YOKSUN
OLMAYAN HERKES,BU KANUNA GÖRE AYIRT ETME
GÜCÜNE SAHİPTİR’’ DENİLMEKTEDİR.
AYIRTIM GÜCÜ,SOMUT OLAYA,OLAYIN
KOŞULLARINA VE KİŞİYE GÖRE DEĞİŞİR.BUNUN
GİBİ, AYNI KİŞİ YÖNÜNDEN DE GÖRECELİK TAŞIR.
2.ERGİNLİK (RÜŞT-REŞİT OLMA)
EYLEM EHLİYETİNİN KOŞULLARINDAN BİRİ DE
ERGİNLİKTİR.ERGİNLİK,YASADA ERGİNLİK YAŞI
OLARAK KABUL EDİLEN BELİRLİ BİR YAŞIN
DOLDURULMASIYLA DÜŞÜNSEL OLARAK
OLGUNLUĞA ULAŞILMASIDIR YA DA YASANIN
ÖNGÖRDÜĞÜ BELİRLİ YAŞ DOLDURULMADAN ÖNCE
YARGIÇ KARARI YA DA EVLENME İLE KAZANILAN
OLGUNLUK OLARAK 2 TÜRDÜR.
a. YAŞ ERGENLİĞİ
YAŞ ERGENLİĞİ HUKUKUMUZA GÖRE 18 YAŞIN
DOLDURULMASIYLA KAZANILAN ERGENLİKTİR
(MK.M.11).BAZI ÜLKELERDE ERGENLİK YAŞI 2O
OLARAK KABUL EDİLMİŞTİR(İSVİÇRE).
b. ERKEN ERGENLİK
MEDENİ KANUNUMUZ ,11. MADDESİNDE
ERGİNLİĞİN 18 YAŞIN DOLDURULMASIYLA
KAZANILACAĞI BELİRTİLMİŞSEDE, AYNI MADDENİN
İKİNCİ FIKRASIYLA VE 12. MADDESİYLE AYRIK
DÜZENLEMELER GETİREREK,BAZI DURUMLARDA 18
YAŞIN TAMAMLANMASINDAN ÖNCE DE ERGİNLİĞİN
KAZANILABİLECEĞİNİ DÜZENLEMİŞTİR.
aa. EVLENME İLE KAZANILAN ERGİNLİK
MEDENİ KANUNUMUZUN 11. MADDESİNİN
İKİNCİ FIKRASINDAKİ ‘’ EVLENME BİREYİ ERGİN
KILAR’’ BİÇİMİNDEKİ DÜZENLMEYLE,KİŞİLERİN
EVLİLİK YOLUYLA ERGİNLİĞE KAVUŞABİLECEKLERİ
KABUL EDİLMİŞTİR.MEDENİ KANUN BU HAKKI HEM
KADIN HEM ERKEK AYRIM GÖZETMEKSİZİN
HERKESE TANIMIŞTIR.MEDENİ KANUNUMUZA GÖRE
EVLENME YAŞI KADIN-ERKEK İÇİN 17 ,OLAĞANÜSTÜ
DURUMLARDA İSE 16’DIR(M.124).
bb. YARGISAL ERGİNLİK ( KAZAİ RÜŞT)
YARGIÇ KARARIYLA KAZANILAN ERGİNLİKTİR.
MEDENİ KANUNUN 12. MADDESİNDE , ‘’ ON BEŞ
YAŞINI DOLDURAN KÜÇÜK,KENDİ İSTEĞİ VE
VELİSİNİN RIZASIYLA MAHKEMECE ERGİN
KILINABİLİR’’ DENİLMEKTEDİR.
BU KONUDA YARGICIN TAKDİR HAKKI VARDIR.
YARGICIN KARARI İLE ERGİN OLAN KÜÇÜK,KURAL
OLARAK BİR BAŞKASININ ONAYINA GEREK
KALMADAN TÜM HUKUKİ İŞLEMLERİ YAPABİLİR.
3.KISITLI OLMAMA
EYLEM EHLİYETİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİ VE OLUMSUZ
KOŞULU KISITLANMAMIŞ OLMAKTIR.BİR KİŞİNİN
KISITLANABİLMESİ İÇİN ERGİN OLMASI VE YASADA
SAYILAN NEDENLERDEN BİRİNİN KENDİSİNDE
BULUNMASI GEREKİR.KISITLANMA NEDENLERİ
MEDENİ KANUNUN 405 VE DEVAMI MADDELERİNDE
SAYILMIŞTIR.
BUNLAR,AKIL HASTALIĞI,SAVURGANLIK,ALKOL VE
UYUŞTURUCU BAĞIMLILIĞI,KÖTÜ YAŞAMA TARZI,BİR
YADA DAHA UZUN SÜRE ÖZGÜRLÜĞÜ KISITLAYACI
CEZAYA MAHKUMİYETTİR.
E.EYLEM EHLİYETİNİN DEĞİŞİK DERECELERİ
YÖNÜNDEN KİŞİ GRUPLARI
KİŞİLER EYLEM EHLİYETİ TÖNÜNDEN 4 GRUBA
AYRILIR.
1.TAM EHLİYETLİLER
TAM EHLİYETLİLER GRUBUNA,SEZGİN VE ERGİN
BULUNAN VE KISITLANMAMIŞ OLAN KİŞİLER GİRER.
2.SINIRLI EHLİYETLİLER
SINIRLI EHLİYETLİLER,ERGİN VE SEZGİN
OLUP,KISITLI DA OLMAYAN KİŞİLERDİR.TAM
EHLİYETLİLERDEN FARKLI OLARAK BUNLARIN
YAPTIKLARI BAZI HUKUKSAL İŞLMELERİN GEÇERLİ
OLABİLMESİ İÇİN YA MAHKEMENİN YA DA YASAL
DANIŞMANIN ONAYI GEREKİR.SINIRLI SAYIDA
BELİRTİLMİŞ OLAN İŞLEMLER DIŞINDAKİ TÜM
İŞLEMLERİ,SINIRLI EHLİYETLİLER HİÇ BİR
SINIRLAMYA BAĞLI OLMAKSIZIN YAPABİLİRLER.
SINIRLI EHLİYETLİLER EVLİ KİŞİLER VE
KENDİLERİNE YASAL GARDİYAN ATANANLAR
OLARAK İKİ GRUBA AYRILIRLAR.
a. EVLİ KİŞİLER
EVLİ KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETİ BAZI HALLERDE
SINIRLANDIRILMIŞTIR.EŞLERİN BOŞANMA VEYA
AYRILIĞIN FER’İ SONUÇLARINA İLİŞKİN OLARAK
ARALARINDA YAPTIKLARI ANLAŞMALAR YARGICIN
ONAYINA BAĞLIDIR,YARGIÇ TARAFINDAN
ONAYLANMADIKÇA GEÇERLİ OLMAZ(MK.M.184/5)
b. KENDİLERİNE YASAL DANIŞMAN ATANANLAR
BU KİŞLER GENELLİKLE ERGİN VE SEZGİN OLAN
VE KISITLI DA OLMAYAN KİŞİLERDİR.BUNLARIN TAM
EHLİYETLİLERDEN FARKI YOKTUR.BU KİŞİLER KİŞİ
VARLIĞINA VE MAL VARLIĞINA İLİŞKİN İŞLEMLERİ
KURAL OLARAK TEK BAŞLARINA YAPABİLİRLER.
FAKAT AKILSAL GELİŞİM,ANLAMA YETERSİZLİĞİ VE
BU GİBİ NEDENLERLE KİŞİNİN İÇİNDE BULUNDUĞU
DURUMLAR,ONA YASAL BİR DANIŞMAN
ATANMASINI ZORUNLU KILABİLİR.
3.SINIRLI EHLİYETSİZLER
BU GRUBA,SEZGİN OLMAKLA BERABER HENÜZ
ERGENLİĞE ULAŞMAMIŞ KİŞİLER VE ERGİN OLAN
ANCAK KISITLANMIŞ KİŞİLER GİRER.YANİ BUNLAR
KÜÇÜKLÜK NEDENİYLE VELAYET ALTINDA BULUNAN
KİŞİLER İLE KISITLILIK NEDENİYLE VESAYET
ALTINDAKİ KİŞİLERDİR.BUNLARIN YASAL
TEMSİLCİLERİ VELİLERİ VE VASİLERİDİR.
MEDENİ KANUNUN 16. MADDESİNE GÖRE
SINIRLI EHLİYETSİZLER MAL VARLIKLARINI
ARTIRAN ANCAK KENDİLERİNİ BORÇ ALTINA
SOKMAYAN İŞLEMLERİ YASAL TEMSİLCİLERİNİN
ONAYI OLMADAN YAPABİLİRLER.YASAL
TEMSİLCİLERİNİN ONAYI OLMADAN BORÇ ALTINA
GİREMEZLER.YASAL TEMSİLCİNİN ONAYI OLSA BİLE
SINIRLI EHLİYETSİZLERİN YAPAMAYACAĞI BAZI
İŞLEMLER VARDIR.(VAKIF KURMA,KEFİL OLMA…)
(M.449)
SINIRLI EHLİYETSİZİN YASAL TEMSİLCİSİNİN
ONAYIYLA YAPABİLECEĞİ İŞLEMLERİ ONAY
ALMADAN YAPMASI HALİNDE,İŞLEM GEÇERSİZ
OLUP, BU GEÇERSİZLİK TEK TARAFLI BAĞIMSIZLIK
ŞEKLİNDEDİR.
SINIRLI EHLİYETSİZLER AYIRTIM GÜCÜNE SAHİP
OLDUKLARI İÇİN HUKUKA AYKIRI EYLEMLERİNDEN
DE SORUMLUDURLAR.(MK.M.16/2)
4. TAM EHLİYETSİZLER
TAM EHLİYETSİZLER AYIRTIM GÜCÜ OLMAYAN
KİŞİLERDİR.MEDENİ KANUNUN 15. MADDESİNDE
KANUNDA GÖSTERİLEN AYRIK DURUMLAR DIŞINDA
AYIRT ETME GÜCÜ BULUNMAYAN KİŞİLERİN
FİİLLERİNİN HUKUKİ SONUÇ DOĞURMAYACAĞI
BELİRTİLMİŞTİR. MK.M.15 DE HÜKME BAĞLANAN
ANA KURAL UYARINCA TAM EHLİYETSİZLER HUKUKİ
İŞLEM YAPAMAZLAR.ONLARIN YAPACAĞI HUKUKİ
İŞLEM HİÇ BİR SONUÇ DOĞURMAZ.
TAM EHLİYETSİZLER KURAL OLARAK HUKUKA
AYKIRI EYLEMLERİ NEDENİYLE SORUMLU
TUTULAMAZLAR.SADECE HUKUKA AYKIRI
EYLEMLERİ NEDENİYLE ,AYRIK DURUMLARDA
HAKKANİYETİN GEREKTİRDİĞİ HALLERDE SEZGİN
OLMASA DA KİŞİYİ BAŞKASINA VERDİĞİ ZARARDAN
DOLAYI SORUMLU TUTMAK MÜMKÜNDÜR.