Transcript SÖZCÜK ÖBEKLERİ

SÖZCÜK
ÖBEKLERİ
1








Rivayet ederler:
Engürü ile Çengürü:
Engürü ile Çengürü arasında:
Bir kent:
Bu kent:
Misk ü amber:
Cennet misali:
Kentin ortasına:
2








Öyle bir konak:
Görenlerin parmağı ağzında kalırmış:
Bu konakta:
Bir derebeyi:
Sözüm ona:
Bu bey:
Kendini dev aynasında görmek:
...gördüğü için:
3








Gözünü daldan budaktan sakınmayan:
Padişah bile:
Başa çıkamamış:
Suyuna giderek:
Avucunun içine almış:
Padişahın başı:
Başı darda kalmak:
Başvurmak:
4







Gözdağı vermek:
Musallat etmek:
Sırtını dayamak:
Her işe burnunu sokmak:
İstediği gibi:
Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak:
Suyu kevser / Toprağı cevher:
5
DEYİMLER (Çapanoğlu metninden)








Cennet misali:
Parmağı ağzında kalmak:
Sözüm ona:
Kendini dev aynasında görmek:
Gözünü daldan budaktan sakınmamak:
Başa çıkamamak:
Suyuna gitmek:
Avucunun içine almak:
6







Başı darda kalmak:
Başvurmak:
Gözdağı vermek:
Musallat etmek:
Sırtını dayamak:
Her işe burnunu sokmak:
Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak:
7
DEYİMLER




Deyimlerin sözcükleri değiştirilemez,
çıkarılamaz. Kalıplaşmıştır.
En az iki sözcükten oluşur.
Mecaz anlamlı, hem gerçek hem mecaz
anlamlı, gerçek anlamlı deyimler vardır.
Sözü etkili kılmak, ilgi çekicilik sağlamak
amacıyla başvurulur.
8
İKİLEMELER





Kara kara, usul usul, harıl harıl…
Alt üst, aşağı yukarı, küçük büyük…
Ses seda, kılık kıyafet, eş dost…
Eciş bücüş, abur cubur, allak bullak…
Eğri büğrü, ufak tefek, çoluk çocuk…
KALIPLAŞMIŞ İKİLEMELER

Bellibaşlı, darmadağınık, civciv, gırgır,
peşpeşe, alışveriş, cızbız, karmakarışık,
öteberi
9
İKİLEMELER



Tümcelere çeşitli anlam ilgileri katmak,
anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek
amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi,
anlamları yakın ya da karşıt olan ya da
sesleri birbirini andıran sözcüklerin yan yana
kullanılmasıyla oluşur.
Bu nedenle anlamsal özellikleri ve oluşumları
bakımından iki başlıkta incelenirler.
Araya noktalama işareti konulamaz.
10
AD TAMLAMALARI



En az iki ad-adıldan oluşur.
Birbirlerini aitlik, benzerlik, nedenlik,
hammadde, meslek vb. nedenlerle
tamamlarlar.
Belirtisiz, belirtili, takısız, zincirleme ad
tamlaması olmak üzere dört grupta
incelenir.
11
AD TAMLAMALARI
(Çapanoğlu metninden)
Belirtili ad taml.
Belirtisiz ad taml. Zincirleme ad
taml.
Bahçenin çitleri
Gözlerinin rengi
Benim derslerim
Onun kaşları
Kentin ortası
Avucunun içi
Vb.
Yangın musluğu
Süs balıkları
Cennet misali
Dev aynası
Vb.
Bahçenin
çitlerinin rengi
Yangın
musluğunun ucu
Vb.
12
AD TAMLAMALARI
(Belirtili ad tamlamaları)
Tamlayan
(Ad soylu
sözcük)
Bahçe
Gözlerin
Ben
Kent
Avucu
Tamlayan
eki
-n-in
-in
-im
-in
-n-in(un)
Tamlanan
(Ad soylu
sözcük)
Çitler
Renk
Dersler
Orta
İç
Tamlanan
eki
-i
-i
-im
-s-i(ı)
-i
13
AD TAMLAMALARI
(Belirtisiz ad tamlamaları)
Tamlayan
(Ad soylu
sözcük)
Yangın
Süs
Cennet
Dev
Tamlayan
eki
Tamlanan
(Ad soylu
sözcük)
Musluk
Balıklar
Misal
Ayna
Tamlanan
eki
-i(u)
-i(ı)
-i
-s-i(ı)
14
SIFAT TAMLAMALARI



Sıfat + ad = sıfat tamlaması
Bir kent, bu kent
Sıfat + sıfat + ad = sıfat tamlaması
Öyle bir konak, sıcak bir simit
sıcak, taze bir simit
Sıfat + ad + ad = sıfat tamlaması
renkli balonlar, fenerler
15
SIFAT TAMLAMALARI
SIFAT
(Tamlayan)
AD
(Tamlanan)
SIFAT
TAMLAMASI
Bir
Öyle bir
Görünen
Biraz
Sıcak bir
Sıcak, taze
Sıcak, taze bir
renkli
kent
konak
köy
ekmek
simit
simit
Simit
balonlar,fenerler
Bir kent
Öyle bir konak
Görünen köy
Biraz ekmek
Sıcak bir simit
Sıcak, taze simit
Sıcak, taze bir simit
Renkli balonlar,
fenerler
16
Bağlama Grupları
Ad unsuru
Bağlaç Ad unsuru
Bağlama öbeği
Doğum
Bilinçli
Olay
Başlayan
Acıların
…bıraktığı
Ulaşılamayan
Madde
dünyasında
ile
ya da
ve
ve
ve
ve
ya da
Doğum ile ölüm
Bilinçli ya da bilinçsiz
Olay ve eylem
Başlayan ve biten
Acıların ve ıstırapların
…bıraktığı ve yarattığı
Ulaşılamayan ya da
zorlanan
Madde dünyasında da
metin dünyasında da …
da
ölüm
bilinçsiz
eylem
biten
ıstırapların
…yarattığı
zorlanan
metin
dünyasında
17
İLGEÇ ÖBEKLERİ
Ad unsuru
ÇekimEki
(varsa)
Olgun bir kadın Hareket
-ler
Egemenliği
-n-e
O
Sevildi(ğ)k
-im
İltifat
-lar
İlgeç
İlgeç öbeği
gibi
-le(ile)
karşı
kadar
için
ile
Olgun bir kadın gibi
Hareketlerle
Egemenliğine karşı
O kadar
Sevildiğim için
İltifatlarla
18
Ünlem Öbeği
Ünlem Ad unsuru
Ünlem öbeği
Ey
Ey
Ey fazilet ve…payı
Ey çoktan unutuş
…
Hele sizler
Hele
fazilet ve nezaketin…
çoktan unutuş
…
sizler
19
SAN (UNVAN) ÖBEKLERİ
Kişi adı
Nusret
Akif
Murat
San veya
akrabalık adı
Aşık
Doktor
San veya
akrabalık adı
Ağa
Efendi
Dayı
Kişi adı
San grubu
Veysel
Mükremin
Aşık Veysel
Doktor Mükremin
Nusret Ağa
Akif Efendi
Murat Dayı
San grubu
20
Bileşik Eylem Öbekleri
Ad
Bileşik Eylem
Aşık
Yardımcı
Eylem
ol-
Eylem + e +
Eylem
Bileşik Eylem
Bak – a -
kal-
Bakakal-
Aşık ol-
21
Adeylem Öbekleri
Ad unsuru
Ad-eylem
Ad-eylem öbeği
Köroğlu
…yolunu
Yol
Ateş
olmak
tutmak
vermemek
yakmak
Köroğlu olmak
…yolunu tutmak
Yol vermemek
Ateş yakmak
22
Sıfat-eylem Öbekleri
Ad unsuru
Sıfat-eylem Sıfat-eylem Öbeği
Önümde
yürüyen
Yürümeye
çalışan
Alt tarafı pek tutmayan
Önümde yürüyen
Yürümeye çalışan
Alt tarafı pek tutmayan
23
Zarf-eylem Öbekleri
Ad unsuru
Zarf-eylem
Zarf-eylem Öbeği
Toprağı
…üstünü
Ardınıza
Yan yana
Purluğa
Değneğine
eşip
örtüp
baka baka
çekip
doldurunca
dayana dayana
Toprağı eşip
Üstünü örtüp
Ardınıza baka baka
Yan yana çekip
Purluğa doldurunca
Değneğine dayana
dayana
24
Sayı Öbekleri
Büyük Basamaklı
Sayı
Otuz
Kırk
Kırk
Küçük Basamaklı
Sayı
Beş
Yedi
Beş
Sayı Öbeği
Otuz beş
Kırk yedi
Kırk beş
25