Transcript Slide 1 - Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

Krivično/kazneno procesno pravo
– Predavanja i vježbe REV.1.
Univerzitet u Sarajevu
Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije
Doc.dr. sc. Haris Halilović
Univerzitet u Sarajevu
Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije
Dr.sc Haris Halilović
Tel. +387 33 561 275
E – mail: [email protected]
I Temeljna načela krivičnog
procesnog prava
1. Načelo oficijelnosti i načelo dispozicije krivičnog
gonjenja
 Prema ovom načelu, funkciju krivičnog gonjenja
ostvaruje nadležni organ po službenoj dužnosti
(lat. ex officio) u javnom interesu nezavisno od
volje osobe koja je oštećena krivičnim djelom ili
neke druge osobe koja bi imala interes da se u
određenom predmetu (ne)ostvari funkcija
krivičnog gonjenja.

Za razliku od načela oficijelnosti krivičnog gonjenja,
načelo dispozicije prepušta pravo krivičnog gonjenja
volji oštećene osobe, koja to gonjenje ostvaruje kroz
privatnu tužbu. U savremenom krivičnom postupku
načelo oficijelnosti je u prvom planu čime se u najvećoj
mogućoj mjeri ograničava gonjenje na inicijativu
oštećenog. Interes suzbijanja kriminaliteta i zaštita
društva od vršenja krivičnih djela višestruko nadilazi
interese oštećenog i njegovu volju koju bi želio izraziti u
pogledu iniciranja krivičnog gonjenja.
2. Načelo legaliteta i načelo oportuniteta krivičnog gonjenja

Za razliku od načela oficijelnosti krivičnog gonjenja, koje, kako smo
vidjeli, osigurava krivično gonjenje u javnom interesu bez obzira na
volju oštećenog, načelo legaliteta krivičnog gonjenja znači da
je tužilac dužan preduzeti krivično gonjenje ako su
ispunjeni zakonski uslovi, bez obzira na njegov stav o tome
da li je ili nije potrebno krivično gonjenje. Dakle, tužilac koji
je nosilac prava na pokretanje krivičnog postupka po službenoj
dužnosti, dužan je po zakonu (lat. ex lege) preduzeti krivično
gonjenje uvijek kad su za to ispunjeni propisani uslovi.

Kao što prema načelu oficijelnosti
pokretanje krivičnog postupka ne zavisi
od volje oštećenog, tako prema načelu
legaliteta krivičnog gonjenja pokretanje
krivičnog postupka ne zavisi od volje
tužioca; dakle, kad su ispunjeni zakonski
uslovi, pokretanje krivičnog postupka nije
za tužioca samo mogućnost već i
dužnost.[1]
[1] Vasiljević,T., 1981., str. 121.

U savremenim krivičnim postupcima ne
primjenjuje se isključivo načelo legaliteta.
Naime, suprotno dužnosti tužioca da kad
su ispunjeni zakonski uslovi inicira
pokretanje krivičnog postupka i učestvuje
u postupku, predviđa se pravo tužioca da
po
načelu
oportuniteta
(ili
cjelishodnosti) krivičnog gonjenja ne
preduzima krivično gonjenje, bez
obzira što su u konkretnom slučaju
ispunjeni zakonski uslovi za to, ako
to nije u javnom interesu.

I jedno i drugo načelo je danas
prihvaćeno. Kao
prednosti
načela
legaliteta ističu se: jednakost građana pred
zakonom, nepristrasnost u ostvarivanju
funkcije krivičnog gonjenja, nezavisnost i
objektivnost krivičnog pravosuđa i
generalno preventivni efekti, dok se o
pozitivnim stranama načela oportuniteta
govori u smislu izbjegavanja krivičnog
postupka za lakša krivična djela ili za
specifične izvršioce krivičnih djela,
procesna ekonomija, te rasterećenje
krivičnog pravosuđa.
3. Načelo akuzatornosti

Načelo akuzatornosti ili optužno načelo (lat. accusare – optužiti)
tradicionalno se smatra jednim od osnovnih krivičnoprocesnih
načela. Ovo načelo široko je prihvaćeno u savremenim krivičnim
postupcima, pa tako i u krivičnom procesnom pravu Bosne i
Hercegovine.

Prema načelu akuzatornosti, krivični postupak se pokreće i vodi
samo po zahtjevu tužioca. Bez tužioca nema postupka, ne samo
prilikom pokretanja, već i za sve vrijeme njegovog trajanja. Tužilac
može odustati od svog krivičnopravnog zahtjeva i u tom slučaju
krivični postupak se obustavlja.

Prihvatanje ovog načela omogućava
razdvajanje osnovnih krivičnoprocesnih
funkcija i njihovo povjeravanje različitim
subjektima. U tom smislu, odvojena je
funkcija
krivičnog
gonjenja
ili
optuženja i povjerena tužiocu.

Druga osnovna krivičnoprocesna funkcija
jeste funkcija presuđenja, koja je
povjerena sudu. Sud nema inicijativu za
pokretanje krivičnog postupka, niti za
njegovo održanje u toku. Funkcija suda
ogleda se u presuđenju konkretne
krivične stvari.

Razdvajanjem funkcija krivičnog gonjenja i
presuđenja izdvaja se i treća funkcija funkcija
odbrane,
koju
vrši
osumnjičeni, odnosno optuženi uz
pomoć branioca.
4. Načelo kontradiktornosti

Za načelo akuzatornosti vezano je načelo
kontradiktornosti, koje se, također,
tradicionalno uzima za jedno od osnovnih
krivičnoprocesnih načela. Često se ovo
načelo označava i kao raspravno načelo.

U
sadržajnom
smislu,
načelo
kontradiktornosti
omogućava
strankama
(dakle,
tužiocu
i
osumnjičenom,
odnosno
optuženom) da pred sudom iznose
svoje navode i argumente za njih,
kao i da se izjasne o navodima
suprotne stranke, a prije nego što
sud donese odluku povodom onog
što je predmet raspravljanja u
postupku.
Tužilac i optuženi pred sudom iznose dvije
suprotne teze: tezu optužbe i tezu
odbrane, a sud je dužan da ih sasluša
prije donošenja odluke o konkretnom
krivičnopravnom zahtjevu.
 Zahvaljujući
ovom načelu, krivični
postupak ima konstrukciju spora između
ravnopravnih stranaka pred nepristrasnim
sudom.

5. Načelo utvrđivanja materijalne
istine
 Da bi krivični postupak mogao ostvariti
svrhu u smislu da se na osnovu zakonito
pokrenutog i provedenog postupka
donese pravilna presuda, a zašto je
odgovoran sud, krivični postupak se mora
urediti tako da se ostvari ovo načelo.

Materijalna istina (kao suprotnost
formalnoj istini ili takvom utvrđivanju
činjenica koje je zasnovano na zakonskim
propisima o snazi pojedinih dokaza)
označava utvrđivanje činjenica do kojeg
sudija dolazi slobodno, nesputan dokaznim
pravilima.[1]
[1] Pavišić, B., 2005., str. 27.

Procesni instituti koji doprinose da sudska odluka bude
zasnovana na potpuno i istinito utvrđenom činjeničnom
stanju:
1. opšta je obaveza suda, tužioca i drugih državnih organa
koji učestvuju u krivičnom postupku da istinito i
potpuno utvrde činjenice koje su od važnosti za
donošenje zakonite odluke i da pažljivo i predano
ispituju i utvrđuju kako činjenice koje terete
osumnjičenog, odnosno optuženog, tako i one koje mu
idu u korist;
2.
3.
pravo suda, tužioca i drugih organa koji učestvuju u krivičnom
postupku da ocjenjuju postojanje ili nepostojanje činjenica nije
vezano ni ograničeno posebnim formalnim dokaznim pravilima.
Ocjena dokaza po slobodnom uvjerenju (ili slobodno sudijsko
uvjerenje) naglašena je i obavezom suda da savjesno ocijeni svaki
dokaz pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima i da na osnovu
takve ocjene izvede zaključak da li je neka činjenica utvrđena (čl.
296. st. 2. ZKP BiH). Ovom odredbom je isključena zakonska ocjena
dokaza ili ocjena dokaza koja je unaprijed zakonom određena u
smislu da zakon određuje vrijednost pojedinih dokaza;
provjeravanje priznanja krivnje.
Procesna pravila koja predstavljaju
odstupanje
od
načela
utvrđivanja
materijalne istine u krivičnom postupku
su:
1. zbog zaštite prava i sloboda čovjeka, u
krivičnom postupku je obezbjeđeno pravo
na šutnju,

2. u interesu zaštite prava optužene osobe
je i princip zabrane preinačenja presude
na štetu optuženog. Naime, ako je žalba
izjavljena samo u korist optuženog,
presuda se ne smije izmijeniti na njegovu
štetu. Prema tome, donošenje odluke na
štetu optuženog nije moguće bez obzira
što su u žalbenom postupku utvrđene
činjenice koje su na štetu optuženog.
Dakle, materijalna istina do koje je došao
sud povodom pravnog lijeka neće se moći
izraziti kroz novu sudsku odluku;
3. načelo ne bis in idem („ne dva puta o
istom“) ili zabrana ponovnog suđenja u
istoj krivičnoj stvari, također, predstavlja
odstupanje od načelonog stava da se u
krivičnom postupku treba utvrditi
materijalna istina,
4. odstupanje od načela utvrđivanja
materijalne istine u krivičnom postupku je
subjektivni i objektivni identitet između
presude i optužbe Sud raspravlja i
odlučuje o krivičnopravnom zahtjevu koji
je naveden u optužnom aktu.
6. Načelo slobodne ocjene dokaza

Načelo slobodne ocjene dokaza je u neposrednoj vezi sa načelom
utvrđivanja materijalne istine u krivičnom postupku.

Ovo načelo znači da sud ocjenjuje izvedene dokaze u skladu sa
svojom logičkom i psihološkom analizom, na osnovu zakonitosti
ljudskog mišljenja i iskustva. Pri tome, sud nije vezan za zakonska
pravila koja bi unaprijed (lat. a priori) određivala vrijednost pojedinih
dokaza. Sud mora u obrazloženju presude navesti određeno i
potpuno iz kojih razloga uzima da su određene pravno relevantne
činjenice dokazane, odnosno da nije dokazano njihovo postojanje.


Također, prilikom donošenja presude sud je dužan
savjesno ocijeniti svaki dokaz pojedinačno i u vezi s
ostalim dokazima i na osnovu takve ocjene izvesti
zaključak o tome da li je neka činjenica dokazana. Stoga,
slobodna ocjena dokaza u konkretnom krivičnom
predmetu zahtijeva obrazloženje, u sadržajnom smislu,
kako svakog dokaza pojedinačno, tako i svih dokaza
zajedno.
Izuzetno, pozitivno procesno pravo poznaje odstupanja
od načela slobodne ocjene dokaza. To je slučaj, npr., kod
obaveznih vrsta vještačenja.
7. Načelo neposrednosti u provođenju i ocjeni dokaza

Ovo načelo ogleda se u zahtjevu da izlaganja stranaka,
izvođenje dokaza i sve druge radnje potrebne za
formiranje odluke moraju biti izvedene pred sudom koji će
donijeti odluku, tako da sud prima, bez posredovanja
drugih organa, čulne utiske o cjelokupnom procesnom
materijalu na kome će se zasnivati njegova odluka.[1]
[1] Npr., sud, koji treba zasnovati presudu na iskazu svjedoka kojeg je sam saslušao, u
boljoj je situaciji od suda koji presudu treba za zasnuje na zapisniku o iskazu
svjedoka iz istrage, a u boljoj su poziciji i stranke koje taj iskaz trebaju podvrgnuti
svom kritičkom ocjenjivanju.Tako Vasiljević,T., 1981., str. 248.
•
Pravna teorija razlikuje dvije vrste
neposrednosti u krivičnom postupku:
1.
formalna neposrednost ili neposrednost
u užem smislu i
materijalna
neposrednost
ili
neposrednost u širem smislu.
2.

O posrednom izvođenju i ocjeni dokaza
govorimo onda kada se čitaju zapisnici o
dokaznim radnjama poduzetim u toku
krivičnog postupka ili pred nekim drugim
tijelima.
8. Načelo javnosti u krivičnom postupku
 Ovo načelo se prije svega, odnosi na
građansku javnost ili pravo drugih osoba
koje u konkretnom krivičnom postupku
nisu procesni subjekti da prisustvuju
sudskim raspravama (opća javnost). Pored
opće javnosti, u krivičnom postupku
postoji i stranačka javnost ili pravo
stranaka da prisustvuju radnjama u
krivičnom postupku.

Kada se govori o načelu javnosti, onda se
misli na opću javnost na glavnom pretresu.
U prethodnom postupku ili istrazi
implementirana je samo stranačka javnost.

a)
b)
c)
d)
e)
Razlozi za isključenje javnosti:
Ako je to u interesu državne sigurnosti;
Ako je to potrebno radi čuvanja državne,
vojne, službene ili važne poslovne tajne;
Iz razloga čuvanja javnog reda;
Zbog zaštite morala u demokratskom
društvu;
Radi zaštite ličnog i intimnog života
optuženog;
f) Zbog zaštite ličnog i intimnog života
oštećenog;
g) Radi zaštite interesa maloljetnika;
h) Radi zaštite interesa svjedoka.
Isključivanje javnosti izvan navedenih
zakonskih uvjeta predstavlja apsolutno
bitnu povredu odredaba krivičnog
postupka, zbog čega se prvostepena
presuda mora ukinuti.

Isključenje javnosti ne odnosi se na
stranke, branioca, oštećenog, zakonskog
zastupnika i punomoćnika.
9. Načelo pravičnosti u krivičnom
postupku

Odredbom člana 6. EKLJP zagarantovano
je pravo na pravičan postupak u krivičnim
predmetima, kao jedno od osnovnih prava
i sloboda čovjeka. Načelo pravičnog
postupka obuhvata veći broj prava svakog
čovjeka protiv koga se vodi krivični
postupak. Ova prava određuju uslove koji
su potrebni da bi se određeni postupak
mogao označiti kao pravičan.

Pravo na pravičan postupak treba
osigurati da niko nevin ne bude
osuđen, a da izvršiocu krivičnog djela
nadležni
sud
i
u
zakonito
pokrenutom i provedenom postupku
izrekne krivičnopravnu sankciju pod
uvjetima koje predviđa materijalno
krivično pravo.
10. Načelo usmenosti;
11. Načelo pretpostavke nevinosti i in dubio
pro reo;
12. Načelo ne bis in idem;
13. Načelo upotrebe jezika i pisma u
krivičnom postupku.
Obavezna literatura:



SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga I
Krivičnoprocesni subjekti i krivičnoprocesne radnje, Pravni
Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2012.
SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga II
Tok redovnog krivičnog postupka i posebni postupci, Pravni
Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2012.
Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine
(“Službeni glasnik BiH”, br. 3/03, 32/03, 36/03, 26/04,
63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07,
76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09) ili Zakon o
krivičnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine
(“Službene novine Federacije BiH”, br. 35/03, 37/03,
56/03, 78/04, 28/05, 55/06, 27/07, 53/07, 9/09, 12/10,
08/13).