Transcript Akuzatorski ili optužni model
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Doc.dr. sc. Haris Halilović
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Dr.sc Haris Halilović Tel. +387 33 561 275 E – mail: [email protected]
I Pregled historijskog razvoja krivičnog procesnog prava
Historijski pregled razvoja krivičnog procesnog prava u pravilu obuhvata tri modela krivičnog postupka i to:
1.
2.
3.
Akuzatorski ili optužni model; Invizitorski ili istražni model; Mješoviti ili akuzatorsko-inkvizitorski model.
1. Akuzatorski ili optužni model krivičnog postupka - značajke
Porijeklom ovaj model postupka potječe iz orijentalnog prava, te biva oblikovan u staroj Grčkoj i Rimu. U Rimu se održava do III stoljeća kada iščezava da bi ponovno postao vladajućom procesnom formom u VI i VII stoljeću u državama stvorenim na ruševinama Rima zadržavajući se sve do XIII stoljeća kada ustupa mjesto inkvizitorskom postupku (osim u Engleskoj gdje se očuvao trajno da bi krajem XVIII stoljeća “prešao” u kontinentalnu Evropu gdje je uz stanovite izmjene postao sastavni dio novog mješovitog krivičnog postupka).
1.
2.
Osnovne značajke optužnog, odnosno akuzatorskog postupka su:
Ima karakter spora između dvije ravnopravne
stranke pred sudom; Spor pred sudom pokreće tužilac (lat. accusator).
Nemo iudex sine actore (ili: nema postupka bez tužioca).
3. Teret dokazivanja (lat. onus probandi) leži na
tužiocu,
4. Tri krivičnoprocesne funkcije: funkcija gonjenja,
funkcija odbrane, funkcija presuđenja.
2. Inkvizitorski ili istražni model krivičnog postupka - značajke
Inkvizitorski postupak kao suprotnost akuzatorskom krivičnom postupku dobiva svoj konačan izgled tokom XIII stoljeća uz napomenu kako je dugo vremena postojao uporedo sa akuzatorskim postupkom. Do XV stoljeća ovaj krivični postupak postaje vodeći model krivičnog postupka u tadašnjoj Evropi osim u Engleskoj.
1.
2.
Temeljne značajke ovog modela krivičnog postupka su:
Pokretanje postupka je u rukama subjekta koji istovremeno obavlja i funkciju presuđenja,
Dva dijela postupka: istraga (lat. inquisitio) i suđenje. Istragu provodi inkvirent koji kroz zapisnike opisuje spis predmeta.
poduzete procesne radnje.
Zapisnici o poduzetim radnjama i odlukama činili su
3. Sud u svojim rukama pored presuđenja drži i
funkciju optužbe, kao i funkciju odbrane;
4. Za vrijeme istrage osumnjičeni je mogao iznijeti
svoju odbranu koju je međutim morao i dokazati;
5. Priznanje osumnjičenog smatralo se kraljicom dokaza (lat. regina probationum).
6. Suđenje je u pravilu bilo tajno pismeno i
nekontradiktorno i optuženi istom nije mogao niti prisustvovati, a odluke su se donosile uz posredno izvođenje dokaza;
7.
Široko je primjenjivan sistem zakonske (formalne ocjene dokaza).
takozvane
3. Mješoviti ili akuzatorsko inkvizitorski model krivičnog postupka - značajke
Društvena, politička, ekonomska i filozofska klima nakon Francuske revolucije (1789) otvara prostor trećem tipu postupka koji nije bio samostalni procesni oblik već mješavina akuzatorskih i inkvizitorskih elemenata. Prototip gotovo svih savremenih mješovitih krivičnih postupaka određen je u nekadašnjem francuskom Zakoniku o krivičnoj istrazi iz 1808.
godine u čijem tekstu po prvi put dolazi do izražaja mješoviti krivični postupak.
1.
Temeljne značajke ovog modela krivičnog postupka su:
Odvojene funkcije krivičnog gonjenja, odbrane i presuđenja te povjerene različitim procesnim
subjektima – sadržaj ugrađen iz akuzatorskog modela krivičnog postupka,
2. Primjena osnovnih krivičnoprocesnih načela na
glavnom pretresu (kontradiktornost, javnost,
usmenost, neposrednost - sadržaj ugrađen iz akuzatorskog modela krivičnog postupka,
3. Na glavnom pretresu pored suda učestvuju i stranke, koje u kontradiktornom postupku iznose
svoje tvrdnje pobijajući navode protivne stranke sadržaj ugrađen iz akuzatorskog modela krivičnog postupka,
4. Sud donosi presudu na temelju dokaza koji su
izneseni na glavnoj raspravi, a ne na temelju
onoga što je utvrđeno u pripremnom postupku sadržaj ugrađen iz akuzatorskog modela krivičnog postupka, 5. Pravo stranaka da ispituju svjedoke i vještake na glavnom pretresu - sadržaj ugrađen iz akuzatorskog modela krivičnog postupka,
6. Podjela postupka na pripremni stadij, odnosno
istragu, stadij optuživanja i stadij
inkvizitorskog modela krivičnog postupka,
glavnog
pretresa s donošenjem presude - sadržaj ugrađen iz 7. Primjena načela oficijelnosti krivičnog gonjenja sadržaj ugrađen iz inkvizitorskog modela krivičnog postupka,
8. Pripremni postupak je tajan jer mu ne mogu
prisustvovati ne samo građani već u mnogim državama (sa ovim oblikom postupka) ni sami
učesnici u krivičnom postupku - sadržaj ugrađen iz inkvizitorskog modela krivičnog postupka,
9. Pravo suda da na glavnoj raspravi ispituje
svjedoke ili vještake
sadržaj ugrađen iz inkvizitorskog modela krivičnog postupka, itd.
II Pregled razvoja krivičnog procesnog prava u Bosni i
Hercegovini
Prva etapa – “nasljeđivanje” pravnih propisa bivše Jugoslavije donošenjem Uredbe sa zakonskom snagom o preuzimanju Zakona RBiH “ broj 13/1994).
o krivičnom postupku SFRJ (“Službeni list RBiH”, broj 2/1992) i Uredbe sa zakonskom snagom o primjeni Zakona o krivičnom postupku koji je preuzet kao republički zakon za vrijeme neposredne ratne opasnosti ili za vrijeme ratnog stanja (“Službeni list RBiH “ broj6/1992). Obe su pomenute uredbe potvrđene Zakonom o potvrđivanju uredbi sa zakonskom snagom (“Službeni list
Druga etapa – donošenje novog krivičnog zakonodavstva u FBiH (Krivičnog zakona FBiH, Zakona o krivičnom postupku FBiH i Zakona o izvršenju krivičnih sankcija u FBiH) 1998. godine. U RS-u ova etapa počinje ograničenim izmjenama i dopunama krivičnog zakonodavstva ex-Jugoslavije tokom 1997. godine, dok Brčko Distrikt donosi Krivični zakon i Zakon o krivičnom postupku tokom 2000.
godine.
Treća etapa – ova etapa započinje donošenjem Zakona o Sudu BiH 2000. godine, da bi potom 2002. godine došlo i do osnivanja Tužilaštva BiH. Konačno, a kao posljedica široke reforme sistema krivičnog pravosuđa u BiH uslijedilo je 2003. godine i donošenje novih zakona o krivičnom postupku kako na nivou BiH, tako i u FBiH, RS-u, te BD-u.
Osnovna literatura:
SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo,
Knjiga
Krivičnoprocesni subjekti i krivičnoprocesne radnje, Pravni Fakultet
I
Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008.
SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga II Tok redovnog krivičnog postupka i posebni postupci, Pravni Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008.
Zakon o krivičnom postupku BiH (Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 3/03, 32/03, 36/03, 26/04, 63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09).