Transcript Bezpieczeństwo społeczne

Bezpieczeństwo społeczne - tematyka
wykładów
1. Istota bezpieczeństwa społecznego – 2 godz.
2. Charakterystyka wybranych zagrożeń społ. – 6
godz. (3 x 2)
3. Demografia a bezpieczeństwo społ. – 2 godz.
4. Modele polityki społecznej – 2 godz.
5. Rządowe i pozarządowe programy/inicjatywy na
rzecz bezpieczeństwa społ. – 2 godz.
2015-04-08
Efekty do opanowania
W zakresie wiedzy student po zakończeniu zajęć powinien
potrafić:
P_W01: zdefiniować podstawowe pojęcia związane z
bezpieczeństwem społecznym
P_W02: wskazać relacje pomiędzy bezpieczeństwem
społecznym a bezpieczeństwem narodowym i polityką
społeczną
P_W04: opisać założenia rządowych i pozarządowych
programów i inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa
społecznego
P-U01: rozróżniać zjawiska społeczne stanowiące
zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego
2015-04-08
Literatura przedmiotu
Obowiązkowa (zalecana)
1. A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne – podstawy teoretyczne i
praktyczne, Elipsa, Warszawa 2012
2. M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne a bezpieczeństwo państwa,
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy, Kielce 2009 lub …
3. M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI
wieku, Difin, Warszawa 2011
4. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka społeczna.
Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 lub
2009
Uzupełniająca
1. J. Orczyk, Polityka społeczna : uwarunkowania i cele, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej, Poznań 2005
2. R. Gabryszak i D. Magierek (red.), Wprowadzenie do polityki społecznej,
Difin, Warszawa 2009
2015-04-08
Pojęcie bezpieczeństwa społecznego
Wykład 1:
1. Istota bezpieczeństwa społecznego: podstawowe
pojęcia,
2. Relacje między bezpieczeństwem społecznym a
bezpieczeństwem narodowym i polityką społeczną,
2015-04-08
Pojęcie bezpieczeństwa
• „Pewność istnienia i przetrwania, posiadania
oraz funkcjonowania i rozwoju” takiego lub
innego podmiotu
•
/Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/
• Inaczej można by powiedzieć, że to…
…wolność od zagrożeń dla „istnienia i
przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i
rozwoju” takiego lub innego podmiotu
Pojęcie bezpieczeństwa – subtelna różnica…
• Bezpieczeństwo - etymologia
- „bez”- brak, zaprzeczenie, nieobecność;
- „piecza”- troska, staranie, opieka, dozór, dbałość,
kuratela
• W języku rosyjskim: безопасность
- „bez” – jak wyżej
- „opasnost’ ”: niebezpieczeństwo
• W języku ukraińskim: безпека
Wzrost zakresu pojmowania bezpieczeństwa
• Do lat 40.-50. - przede wszystkim sprawy wojskowe i
zagadnienia związane z obroną zewnętrzną państwa;
• Lata 40./50.-80. – sukcesywna instytucjonalizacja ochrony
praw i wolności człowieka (bezpieczeństwo jednostkowe);
• Lata 60. – ograniczanie, kontrolowanie zbrojeń i zapobieganie
wojnom (pogłębienie narodowego, pojawienie się
międzynarodowego, globalnego wymiaru bezpieczeństwa);
• Lata 70. – poszerzenie kwestii bezpieczeństwa o problemy
zasobów surowcowych, zagrożeń gospodarczych,
ekologicznych i wyzwań demograficznych;
• Lata 80./90. – wielowymiarowe rozumienie bezpieczeństwa
(odmilitaryzowanie pojęcia); początek interdyscyplinarnych i
autonomicznych studiów nad bezpieczeństwem (U. Beck)
• Lata 90. i dalsze - transgraniczne zagrożenia terrorystyczne
Typologia bezpieczeństwa
• Wg kryterium przedmiotowego:
 bezpieczeństwo polityczne
 bezpieczeństwo militarne
 bezpieczeństwo ekonomiczne
 bezpieczeństwo socjalne
 bezpieczeństwo zdrowotne
 bezpieczeństwo ekologiczne
 bezpieczeństwo informacyjne
• Wg kryterium czasu:
 bezpieczeństwo to stan, ale i proces (zob.
„społeczeństwo ryzyka” Ulricha Becka)
Typologia bezpieczeństwa
• Wg kryterium podmiotowego:
 bezpieczeństwo międzynarodowe
 bezpieczeństwo państwa (narodowe)
 bezpieczeństwo społeczności terytorialnych
 bezpieczeństwo rodziny
 bezpieczeństwo jednostki
• Wg kryterium źródła zagrożeń:
 bezpieczeństwo wewnętrzne
 bezpieczeństwo zewnętrzne
 UWAGA: oba mogą mieć charakter podmiotowy
Odczuwane przez rzeszowian zagrożenia odnoszone do Polski
- według odsetka wskazań
Lp.
Rodzaj zagrożenia
1.
Bezrobocie 80,8
2.
Zagraża
Ani nie zagraża, ani zagraża
Nie zagraża
9,8
9,3
Chuligani 69,9
20,2
9,9
3.
Bieda 66,9
22,3
10,9
4.
Piraci drogowi 63,1
Kradzieże, 57,3
włamania
Rozboje 55,4
22,1
14,8
18,9
23,7
25,0
19,7
7.
Narkomania 46,1
30,6
23,4
8.
Mafia, gangi 26,5
34,9
38,5
9.
Zmiany klimatu 26,1
16,1
57,8
10.
Terroryzm 14,0
23,1
62,9
11
Obcy, przybysze 13,0
37,0
50,0
5.
6.
10
Bezpieczeństwo społeczne - definicje
 Ujęcie szerokie:
• Stan, w którym społeczeństwo nie jest niczym zagrożone…
 Ujęcie węższe:
• Po raz pierwszy termin został użyty oficjalnie w
ustawodawstwie amerykańskim, konkretnie w ustawie
„Bezpieczeństwo społeczne” z 1935 r. (ustawa miała za
przedmiot pomoc osobom starym, inwalidom i bezrobotnym)
• Termin został przejęty przez Międzynarodową
Organizację Pracy, która odnosiła go do:
- ubezpieczeń społecznych
- pomocy społecznej
- świadczeń rodzinnych
- świadczeń finansowanych z ogólnych dochodów
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne - definicje
Jedną z pierwszych polskich definicji sformułowała
Barbara Rysz-Kowalczyk (Leksykon polityki
społecznej, 2001, cyt. za A. Skrabacz).
- Według niej bezpieczeństwo społeczne to „stan
wolności od niedostatku materialnych środków
utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego
rozwoju jednostek; obejmuje więc nie tylko stan
wolności” od różnych rodzajów ryzyka socjalnego, „ale i
od zagrożeń rozwoju psychospołecznego jednostki,
których źródłem może być całokształt uwarunkowań
społecznych, politycznych i ekonomicznych”
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne
Według Ryszarda Jakubczaka, Ryszarda
Kalinowskiego i Krzysztofa Lorantego (cyt. za A.
Skrabacz):
-bezpieczeństwo społeczne państwa można określić jako
„stan społeczeństwa zapewniający nie tylko trwanie oraz
przetrwanie państwa – narodu, lecz również jego rozwój”.
Adam Korcz skrytykował sformułowanie
„bezpieczeństwo społeczne państwa”, proponując –
„bezpieczeństwo społeczne w państwie” i definiując to
bezpieczeństwo jako „stan społeczeństwa zapewniający
nie tylko trwanie oraz przetrwanie narodu, lecz również
jego rozwój”.
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne
 Z kolei według Aleksandry Skrabacz: Bezpieczeństwo
społeczne to „jedna z kategorii bezp. narodowego i
oznacza ochronę egzystencjalnych podstaw życia ludzi,
zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych
potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizację
aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i
nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne.
• „Naród to trwała wspólnota ludzi [dodajmy – wyobrażona]
utworzona historycznie na gruncie wspólnoty losów,
kultury, języka, terytorium, życia ekonomicznego,
przejawiająca się w świadomości narodowej jej członków”
/Florian Znaniecki + Stanisław Ossowski/
2015-04-08
Bezpieczeństwo narodowe
 A. Skrabacz odnosi pojęcie bezpieczeństwa narodowego do
definicji bezpieczeństwa zawartej w „Słowniku terminów z
zakresu bezpieczeństwa narodowego” (red. J. Pawłowski), wg
której jest to: stan uzyskany w wyniku odpowiednio
zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami
zewnętrznymi i wewnętrznymi, określany stosunkiem potencjału
obronnego do skali zagrożeń
• Wg A. Skrabacz – bezpieczeństwo narodowe polega na
realizacji przez społeczeństwo i jego organizm państwowy
dwóch zasadniczych funkcji:
- ochrony i obrony wartości oraz interesów narodowych przed
istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami
- tworzenia warunków niezbędnych dla swobodnego rozwoju
politycznego, społecznego, kulturalnego, gospodarczego narodu
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne – dwa podsystemy
wg A. Skrabacz
 Podsystem bezpieczeństwa socjalnego – wiąże się z
koniecznością/powinnością zapewnienia przez „państwo
wszystkim obywatelom (szczególnie bezrobotnym, samotnym
matkom czy bezdomnym) minimalnego standardu życia przez
wprowadzenie odpowiednich ułatwień lub możliwości
bezpłatnego korzystania z lecznictwa, oświaty i kultury” (hard)
 Podsystem bezpieczeństwa psychospołecznego zaś odnosi się
do stanu psychicznego i społecznego jednostek i grup
społecznych gwarantującego stabilny rozwój i realizację
podstawowych celów i zadań życiowych oraz zawodowych w
warunkach akceptacji i tolerancji społecznej” (soft)
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne - definicje
Marek Leszczyński (definicja opisowa):
„Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań
prawnych i organizacyjnych realizowanych przez podmioty
rządowe (krajowe i międzynarodowe), pozarządowe i samych
obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu
życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz
niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego”
- Bezpieczeństwo socjalne (gwarancje minimalnych dochodów,
transferów socjalnych)
- Bezpieczeństwo rozwojowe (kapitał ludzki: kompetencje + stan
zdrowia – czyt. jeden z ostatnich slajdów)
- Bezpieczeństwo wspólnotowe (kapitał społeczny: zaufanie
społeczne, zdolność do współpracy, pomocy)
2015-04-08
Bezpieczeństwo społeczne - istota
• stan rzeczy, w którym społeczeństwo nie jest
zagrożone;
• stan, w którym określona jednostka lub grupa
społeczna jest wolna od zagrożeń o charakterze
bytowym;
• stan, w którym jednostka lub grupa może liczyć na
pomoc finansową w razie potrzeby.
• stan społeczeństwa zapewniający nie tylko jego
trwanie oraz przetrwanie, lecz również jego rozwój
2015-04-08
Polityka społeczna
Polityka - sztuka rządzenia [państwem]
Polityka społeczna - jest to działalność
państwa, samorządu i organizacji
pozarządowych, której celem jest poprawa
życia materialnego, zapobieganie zagrożeniom
życiowym i wyrównywanie szans życiowych
grup społecznych socjalnie i ekonomicznie
najsłabszych.
2015-04-08
Polityka
socjalna
Polityka
społeczna
2015-04-08
Polityka socjalna
Polityka społeczna
Przedmiot
Materialne warunki bytu, konsumpcja
towarów i usług, dochody pieniężne, poziom
życia
Społeczeństwo, stosunki społeczne,
organizacja życia społecznego, jakość
życia
Cele
Poprawa materialnych warunków bytu
(szczególnie najbiedniejszych), wzrost
konsumpcji, „pokój socjalny”, łagodzenie
kwestii socjalnych
Postęp społeczny, równowaga
społeczna, porządek społeczny, dobro
wspólne, moc narodu, harmonia
między celami osobistymi i
społecznymi
Środki
Bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne)
świadczenia społeczne
„instytucjonalizacja, formalizacja i
organizowanie warunków życia dla
całych zbiorowości”, środki:
ekonomiczne, prawne, informacyjne,
kadrowe
Sposoby
działania
Doraźne ratownictwo, interwencja, ochrona
za pomocą wytwarzania i rozdzielania
świadczeń społecznych
Perspektywiczne zapobieganie,
planowanie, zmienianie struktury
społecznej
Adresaci
Grupy słabe względnie (np. pracownicy
najemni) lub absolutnie (np. chorzy,
bezdomni, niesprawni)
Społeczeństwo jako całość, wszyscy
obywatele
Rola instrumentalna, środek polityki
społecznej, część polityki społecznej, nie
powinna dominować nad polityką społeczną
Ogólne cele, wartości i zasady dla
m.in. polityki socjalnej, obejmuje
politykę socjalną, ale jest też czymś
więcej
Wzajemne
relacje
Cele polityki społecznej
• bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i
usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba,
inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)
• inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi,
kształcenie młodego pokolenia (to czynnik rozwoju ekonomicznego)
• ład (mir, pokój) społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej
ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między
ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem
dobrobytu i stabilizacji politycznej
• życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do
wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na
podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie
przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie
tylko materialnego ze strony osób i instytucji.
2015-04-08
Obszary polityki społecznej:
•
•
•
•
•
•
•
polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna
polityka edukacyjna (oświatowa)
polityka kulturalna
polityka ochrony zdrowia
polityka mieszkaniowa
polityka migracyjna
polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu,
kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy)
• polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej
• polityka ochrony środowiska naturalnego
• polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii
2015-04-08
Podmioty i sektory polityki społecznej
Podmioty:
• państwo i jego organy
• instytucje, podmioty ponadpaństwowe
• podmioty niepaństwowe
• siły społeczne
Sektory:
• sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną
przez instytucje rządowe i samorządowe;
• sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne
i wymianę świadczeń oraz usługi pomiędzy rodziną,
przyjaciółmi, sąsiadami;
• sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy; to inicjatywy
społeczności lokalnych, wolontariat i organizacje pozarządowe.
2015-04-08
 W zakresie bezpieczeństwa społecznego działają pozarządowe
podmioty, których zadaniem jest wszechstronne uzupełnianie
działań państwa na rzecz jednostek i grup socjalnie
najsłabszych. Do tych podmiotów zaliczamy wszelkie
dobrowolne zrzeszenia, formalne lub nieformalne.
 Są to przede wszystkim:
• organizacje pozarządowe,
• ruchy społeczne,
• związki zawodowe,
• kościoły i związki wyznaniowe.
 Zajmują się one bezpośrednio zaspokajaniem określonych
potrzeb społecznych, są forum artykulacji interesów i potrzeb
różnych grup społeczeństwa, uczestniczą w procesie
podejmowania decyzji w zakresie polityki społecznej poprzez
współpracę lub protest.
2015-04-08
Kapitał ludzki
• Warto również wyróżnić tzw. siły społeczne, czyli ludzi świadczących
usługi społeczne i decydujących o przyznaniu dóbr ekonomicznych
potrzebującym, którzy stanowią i stosują prawo, wychowują uczą i radzą
czyli cały kapitał ludzki danego państwa. Jest on szczególnie doceniany w
tych dziedzinach życia społecznego, w których podmiotem działania jest
żywy organizm państwa, a więc jego obywatele.
• Do kapitału ludzkiego zalicza się zatem i tych, którzy decydują o
kierunkach polityki społecznej (polityków, parlamentarzystów,
samorządowców), jak i tych, którzy świadczą profesjonalne usługi dla
konkretnych ludzi - są to tzw. służby społeczne. Do nich zaliczymy
nauczycieli, resocjalizatorów, lekarzy, pielęgniarzy, inspektorów pracy,
pracowników socjalnych, czasem policjantów, sędziów i kuratorów.
• Nieocenionym, chociaż stosunkowo mało wykorzystywanym
potencjałem społecznym są wolontariusze, a więc ci, którzy poprzestając
na symbolicznej zapłacie realizują społecznie potrzebne zadania, często
wśród najbardziej zaniedbanych grup społecznych.
2015-04-08
Rola podmiotów gospodarczych…
 W państwach demokratycznych o stabilnych systemach
społeczno-ekonomicznych dużą rolę w zakresie
kształtowania bezpieczeństwa społecznego odgrywają
również podmioty gospodarcze. Rozwijają one różne
formy działalności socjalnej i bytowej, istotne dla
dobrego samopoczucia załogi, lepszej pracy, rozwoju
zawodowego oraz pozwalających zatrzymać deficytowe
kadry.
Zasada pomocniczości
• Władza publiczna nie wyręcza jednostki,
w sytuacji gdy jest ona samowystarczalna, włącza się
natomiast z pomocą w starości, niepełnosprawności,
macierzyństwie i ratuje w sytuacjach kryzysowych
2015-04-08
Nowe trendy w polityce społecznej:
• Poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin.
Wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci
• Wdrożenie aktywnej polityki społecznej
• Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób
niepełnosprawnych
• Tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym
się społeczeństwie
• Partnerstwo publiczno-społeczne i publiczno-prywatne
• Integracja społeczna i zawodowa imigrantów
2015-04-08