Transcript Intimiteit & Seksualiteit bij ziekte van Parkinson - advies

HET SEKSUELE BREIN VERSTOORD
Inleiding op de invloed van
NAH op de seksualiteit
Egbert Kruijver – MW-VO / seksuoloog NVVS
28-11-2011
HAARLEM
Egbert Kruijver

Seksuoloog in de revalidatie



Sophia Revalidatie - Den Haag Z’meer Gouda
De Hoogstraat - Utrecht
Seksuoloog in de GGz / psychiatrie


seksuoloog NVVS
Altrecht - Autisme Team - Nieuwegein
Seksuoloog in 1e lijn


Seksuologiepraktijk - Nieuwegein
Praktijk Seksuologische Hulpverlening - Woerden
HET SEKSUELE BREIN VERSTOORD

Seksualiteit
 BPS-model

Hersenen
 Functie

in seksualiteit
NAH
 Betekenis
voor de seksualiteit
Leuke puzzel? Lastige puzzel?
Sekse – Leeftijd - Seksuele oriëntatie – Lichaam
Gezondheid - Medicijnen
Persoonlijke ervaringen - Coping – Cognities
Overtuigingen - Seksueel gedrag – Levensfase
Urgentie/Belang/Interesse
Opvoeding – (sub)Cultuur - Religie – Genderrol
Relationele dynamiek - Kansen op de relatiemarkt
Bio-psycho-sociaal model
De seksuele respons = multi-factorieel proces van reageren.
Biologisch/
somatisch
Psychisch/
psychologisch
Sociaal/relatie
Opvoeding/cultuur
BPS-model voor seksuele anamnese
BIO
Biologisch
Medisch
Iatrogeen
PSYCHO
Psychologisch
SOCIAAL
(sub)cultuur
Relationele dynamiek
- Lichamelijk functioneren
- Ziektebeeld + Ziektegeschiedenis
- Invloed medicatie
- Etc
- Persoonlijkheid
- Coping
- Overtuigingen
- Life events
- Comorbiditeit
- Etc
- Maatschappelijke aspecten
- Culturele aspecten
- Relationele dynamiek
- Etc
Quantum Model (Schnarch 1991)
Totale niveau van stimulatie =
lichamelijke gevoeligheid + zintuiglijke prikkel
+/- mentale toestand
Hersenen

Circa 1500 gram, circa 10 miljard zenuwcellen

Hersenstam


Kleine hersenen


ademhaling, bloeddruk, temperatuur, etc
Bewegen, werkgeheugen, automatismen, impliciet leren
Grote hersenen

Bewust handelen, motorisch, sensorisch, gehoor, taal, denken,
creativiteit, intelligentie, persoonlijkheid
Invloed hersenen op de seksualiteit









Het kunnen voelen (sensorisch waarnemen)
Het kunnen voelen (emoties)
Het kunnen communiceren
Het kunnen bewegen
Het kunnen herinneren
Het kunnen fantaseren
Het kunnen begrenzen
Het kunnen genieten
Etc
Het belangrijkste seksuele orgaan
Niet Aangeboren Hersenletsel



Leeftijd > 1,5 jaar
Acuut verworven
Breuk in de levenslijn
Smalle of brede definitie?

Traumatisch hersenletsel
 B.v.

Niet Traumatisch hersenletsel
 TIA,

CVA, tumor, intoxicatie, zuurstofgebrek, ontsteking
Overige aandoeningen
 B.v.

hersenkneuzing, hersenschudding
epilepsie, korsakov
Degeneratieve ziekten aandoeningen
 B.v.
MS, Parkinson, ALS, dementie
Invloeden op seksualiteit:
Biologische
Psychologische
Sociale / Relationele
Aspecten
Aspecten
Aspecten
Man / vrouw
Zelfbeeld
Relatie
Hormonen
Lichaamsbeeld
Communicatie
(chronische ) Ziekte
Coping
Rolverandering
Lich. beperking
Angst
Levensfase
Spierspanning
Stress
Toekomstperspectief
Vermoeidheid
Rouw
Maatschappij
Medicatie
Depressie
(sub) Cultuur
Vermijding
Religie
NAH: lichamelijke factoren
Bewustzijnsdaling
Verlammingen
Coördinatiestoornissen
Bewegingsstoornissen
Tastzin & Temperatuur
Zintuiglijke stoornissen
Spraakstoornissen
Blaas & darmen
Hormoonhuishouding
Seksuele functiestoornissen
Medicatie

Anti-depressiva (SSRI) :
 vertragen zaadlozing
 bemoeilijken het orgasme (met name Seroxat)

Anti-epileptica:
 verlagen testosteron spiegel

Anti-hypertensiva:
 invloed op erectie
 Invloed op lubricatie (bemoeilijken opwinding)
NAH: Psycho-sociale factoren
Geheugen
Apathie / verminderd initiatief
Aandacht
Prikkelbaarheid
Concentratie
Stemmingsveranderingen
Apraxie / Onhandigheid
Woede / agressie
Afasie / taalstoornissen
Ontremming
Informatieverwerking
Risicozoekend gedrag
Inzicht & Overzicht
Emotionele vervlakking
Waarneming / Neglect
Dwanglachen / huilen
Planning & Organisatie
Egocentriciteit
Probleemoplossend vermogen
Psychosen / Angst / PTSS
NAH & ADL:







In welke levensfase verworven?
Welke impact op ADL?
Zichtbaar of onzichtbaar?
Merkbaar of niet merkbaar?
Geeft de ziekte sociale beperkingen?
Mate van hospitalisatie?
Invloed van man/vrouw coderingen?
Gevolgen NAH

Alle directe of indirecte gevolgen van NAH kunnen
de seksualiteit onder druk zetten
Gevolgen NAH op seksuele respons





Relatief weinig onderzoek
Onderzoeken moeilijk vergelijkbaar
Daarom: conclusies niet duidelijk
Waar het op neer komt: “alles kan”
Dus: goede anamnese belangrijk
 Bio-Psycho-Sociaal inventariseren
 vragen, doorvragen, luisteren
 Jezelf een voorstelling maken
 Verbanden leggen
NAH & Seksualiteit
Goossens (1995): meer dan de helft van de koppels geeft
problemen aan in de seksualiteit (n=135).
Carlsson (2003): significante relatie tussen cognitieve en
emotionele stoornissen en ontevredenheid over het seksuele
leven.
Schepers (2005): 53% van de patiënten rapporteert afname
van seksuele activiteit (mannen meer dan vrouwen).
Visser-Meily (2005): Slechts 1/3 van partners tevreden over
seksuele leven.
Verandering seksleven na NAH
Vermoeidheid
Bewegingsbeperkingen
Weinig zelfvertrouwen
Onaantrekkelijk voelen
Pijn
Communicatiemoeilijkheden
Verminderde sensibiliteit
Relatieverslechtering
Verminderde toegang tot sociale kontakten
Verminderde behoefte en opwinding
Gedragsproblemen
Seksuele Respons Cyclus
Motivatie
Opwinding
Orgasme
Herstel
Communicatie = trialoog

Aansluiten bij patiënt
 We
gaan snel nog te snel!
 Gedrag = communicatie

Aansluiten bij partner / mantelzorger
 Zit
niet per definitie in dezelfde fase als patiënt
 Overbelasting
 Verlieservaring

Goede communicatie start met goede bejegening
Fasen

Acute fase (1-3 weken)



Revalidatiefase (3-6 maanden)



Medische interventies
Gericht op herstel / beperken schade
Terugwinnen functies
Herstel + aanpassen toekomstperspectief - adaptatie
Chronische fase


Functiebehoud
Gericht op aanpassen / adaptatie
In welke fase over seksualiteit spreken?








Acute fase?
Revalidatiefase?
Chronische fase?
Crisis
Stabilisatie
Verwerking + heroriëntatie
Re-integratie
Participatie
Grootste risico = op “stilvallen”
intimiteit & seksualiteit










Vermoeidheid
Initiatiefverlies
Verlies toekomstperspectief
Depressie
Veranderd lichaamsbeeld
Angst voor (seksuele) inspanning
Partner overlevingsmodus
Partner overbelast
Partner verlieservaringen
Rolverandering/ongelijkheid
Wat is het belangrijkste in seks?
Het belangrijkste in seks?
Vrouwen
Mannen
Strelen
Orgasme
Dollen
Coïtus
Ander genitaal genot
Ander genitaal genot
Coïtus
Dollen
Orgasme
Strelen
De erogene zones
(omgaan met)
verschillen
35
Basis Powerpointpresentaties
Man – Vrouw verschillen
Intimiteit
Seksualiteit
Succesfactoren bij patiënten:

Respectvolle communicatie
 Elkaars
verhaal willen horen en kunnen verdragen
 Samenwerking zoeken

Creativiteit
 Verwachtingen
kunnen bijstellen
 Vertrouwde patronen kunnen loslaten
 Open staan voor nieuwe ervaringen

Acceptatie en adaptatie
 Je
verlies / verdriet doorleven en op den duur merken
dat je verder kan / wil met je leven
Van doelgericht naar pleziergericht
Dank voor je aandacht!