Transcript Bespreekbaar maken van seksualiteit in de zorg

V/M-Salon
25-11-2010
Hoe maken we seksualiteit bespreekbaar
in de zorg/hulpverlening?
Egbert Kruijver – seksuoloog NVVS
Revalidatie
 Sophia Kliniek Volwassenen Den Haag
 Sophia Polikliniek Jongeren Den Haag
 Sophia Polikliniek Westeinde ZH Den Haag
 Sophia Polikliniek Gouda
1e lijn
 Seksuologiepraktijk Nieuwegein
 Praktijk voor Seksuologische Hulpverlening
Woerden
Psychiatrie
 Altrecht GGz Utrecht / Den Dolder
Doelen vanmiddag
• Inleiding
• Seksualiteit bespreekbaar maken
• Vragen & Discussie
Intimiteit en seksualiteit zijn altijd gelinkt aan:
Sekse – Leeftijd - Seksuele oriëntatie – Lichaam
Gezondheid - Medicijnen
Persoonlijke ervaringen - Coping – Cognities
Overtuigingen - Seksueel gedrag – Levensfase
Urgentie/Belang/Interesse
Opvoeding – (sub)Cultuur - Religie – Genderrol
Kansen op de relatiemarkt - Relationele dynamiek
= is mijn puzzel leuk of lastig?
“Bio-psycho-sociaal” model
De seksuele respons = multi-factorieel proces van reageren.
Biologisch/
somatisch
Psychisch/
psychologisch
Sociaal/relatie
Opvoeding/cultuur
Invloeden op seksualiteit:
Biologisch
Psychologisch
Sociaal / Relationeel
Man / vrouw
Angst
Conflict leefstijl
Hormonen
Lichaamsbeeld
Relatie
(chronische ) Ziekte
Zelfbeeld
Communicatie
Handicap
Coping
Rolverandering
Spierspanning
Stress
Levensfase
Vermoeidheid
Rouw
Maatschappij
Medicatie
Depressie
Cultuur
Vermijding
Religie
Seksuele disfuncties
verlangen
opwinding
orgasme
Verminderd
Verlangen
Erectiestoornis
Premature
ejaculatie
Seksuele
dissatisfactie
Teveel verlangen
Opwindingsstoornis bij de
vrouw
Vertraagd orgasme
Priapisme
Orgasme stoornis
=
Verschil
in verlangen
Vaginisme
Dyspareunie
herstel
Seksueel functioneren
Verlangen
Opwinding / Plateau
Orgasme
Herstel
WWW.SEKSUOLOOG.COM
Het belangrijkste in de seks?
Vrouwen
Mannen
Strelen
Orgasme
Dollen
Coïtus
Andere seksuele handelingen
Andere seksuele handelingen
Coïtus
Dollen
Orgasme
Strelen
De erogene zones
(omgaan met)
verschillen
Man-vrouw
verschillen
Intimiteit & Seksualiteit
Intimiteit
Seksualiteit
Seksuele problemen kunnen voorkomen:
•
Zonder psychiatrische ziekte
•
Door de psychiatrische ziekte
•
Door de medicatie
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
'ziek' zonder
medicatie
mét medicatie
26%
26%
'gezond'
depressie
Bron: Trudy Griffioen, psychiater GGZ-Midden Brabant
schizofrenie
Quantum model (Schnarch, 1991)
totale niveau van stimulatie =
lichamelijke gevoeligheid + zintuiglijke prikkel
+/- mentale toestand
body
mind
Seks bespreekbaar?
Bespreek in 2 of 3 tallen:
• Mag je erover spreken?
• Wil je erover spreken?
• Kan je erover spreken?
Hoe maak je seks bespreekbaar?
Vraag jezelf eerst af:
• Mag je erover spreken?
• Wil je erover spreken?
• Kan je erover spreken?
• Legitimering in visie van de organisatie/afdeling/team
• Persoonlijke houding = voel je je erbij op je gemak?
• Kennis & vaardigheden & een beetje lef
Je voelt je er niet bij op je gemak?
Belemmerende overtuigingen
• Praten over seks is en blijft privé/taboe – in elke cultuur
• Seksualiteit raakt je altijd als persoon
• Patient/client decompenseert als ik over seks begin
• Met de ene patiënt wel, de andere absoluut niet
• Het is niet mijn taak/bevoegdheid, maar die van mijn collega
• Als ze vragen hebben, dan hoor ik het wel
Je voelt je er wél bij op je gemak?
Bevorderende overtuigingen
• Ik durf mijn grenzen te verleggen / te experimenteren
• Ik hoef niet voor alles een oplossing te hebben
• Ik hoef niet alles te weten
• Ik wil de puzzelde patient erkenning geven
• Praten over seks leer je door het te doen!
PLISSIT:
P
=
Permissie geven
Iedereen in de organisatie geeft toestemming voor
aandacht vragen voor intimiteits- en seksualiteits
vraagstukken (het mag).
LI
=
Algemene beperkte informatie geven
De meeste medewerkers kunnen beperkte informatie
geven over algemene aspecten rond seksualiteit in relatie
tot ziekte/probleem
SS
=
Specifieke suggesties geven
Sommige medewerkers kunnen vanuit hun rol of
functie specifieke adviezen geven m.b.t. seksualiteit
IT
=
Intensieve therapie geven
Enkelen kunnen intensieve therapie geven m.b.t.
seksualiteit (seksuoloog, relatie/psychotherapeut)
Tips:
Legitimeren
• Je mág intimiteit en seksualiteit / de intieme relatie bespreekbaar
maken vanuit je functie als hulpverlener.
• Het is professionele aandacht voor een belangrijk levensgebied voor
patiënten en hun partners.
• Vertrouw op je eigen inschatting tijdens het gesprek!
Forceer de patiënt niet, en forceer jezelf niet!
Experimenteren
• Leidt het thema in – maak je eigen ‘bruggetje’
• Zoek woorden die bij je passen. Blijf bij jezelf, maar probeer wel.
• Je kan nooit iets fout doen wanneer je respectvol bent en goed naar de
patiënt luistert.
3 routes om seksualiteit aandacht te geven:
1. Kort inleidend praatje: “het bruggetje”
2. Vraag naar veranderingen
3. Vraag naar behoefte aan informatie
“Een bruggetje maken”
• Seksualiteit bespreekbaar maken moet je nooit
abrupt doen, maar altijd inleiden. Dat doe je door niet
direct en onverwacht te gaan vragen naar iemands
seksuele zorgen of activiteiten, maar door een kort
inleidend praatje te houden van een paar zinnen.
• Dat stelt zowel de patiënt als jezelf op het gemak.
Plus het geeft de patiënt de gelegenheid om aan te
geven of hij/zij bereid is om op de vraag in te gaan.
Tips voor je eigen inleidende “bruggetje”
Wat werkt = wat bij jou past!
•
Leidt in dat de volgende vraag over seksualiteit zal gaan
•
Benoem de mogelijke terughoudende reactie
(daarmee verminder je weerstand)
•
Benoem het ‘waarom’ van de vraag
(dit legitimeert dat je dit onderwerp aansnijdt)
•
Vraag of je de vraag mag stellen (en wacht de reactie af)
•
Hoe meer je je “bruggetje” eigen maakt, hoe vanzelfsprekender het
wordt, en dat maakt het voor jezelf en daarmee voor de patiënt
makkelijker.
“Vragen naar veranderingen”
Een mooie, open manier van vragen is:
“Ervaart u sinds… veranderingen in uw
(intieme) relatie?”
“Wat is er allemaal voor u veranderd sinds…?”
“Ervaart u veranderingen in de intimiteit met uw
partner of in uw eigen lichaamsbeleving.”
Maak een variant die bij jou past.
“Behoefte aan informatie”
• Een minder directe manier is:
“Heeft u behoefte aan informatie over uw
ziekte/aandoening in relatie tot intimiteit of
seksualiteit?”
Zodoende kan de ander wél aangeven iets met
het onderwerp te willen, zonder per se te
hoeven aangeven waar de zorgen op slaan.
Dank voor je aandacht!
Matrix Seksualiteit
in relatie tot ziekte/aandoening
(Bender en Nieuwstraten, 2006)
ontregeling
context
seksuele
vormgeving
intieme relatie(s)
sociaal seksuele
ontwikkeling
professionele en
mantelzorg
bedreigd
decompenserend
gedecompenseerd
Seksueel intimiderend gedrag
• Het ligt niet aan jou!
• Je bent altijd gerechtigd er iets van te zeggen
• Wees je bewust van wat je uitstraalt
• Wees je bewust van de aandoening van de patiënt
• Het is een team-aangelegenheid
• Openheid = Veiligheid
• Benoem het gedrag en zeg dat het intimiderend overkomt
• Biedt event. ellegante escape = voorkomt gezichtsverlies
• Maak het breder = in team, samen strategie