Transcript Intimiteit & Seksualiteit bij ziekte van Parkinson

OP OF OVER DE GRENS
Analyse van seksueel
grensoverschrijdend gedrag bij NAH
Egbert Kruijver – MW-VO / seksuoloog NVVS
28-11-2011
HAARLEM - JANSZALEN
Op of over de grens

Seksueel grensoverschrijdend gedrag
Analyse van gedrag
Hyperseksualiteit & Seksuele ontremming
Omgaan met gedrag
Bespreekbaar maken van seksualiteit

Wat verder aan de orde komt




 Inventarisatie
vragen / wensen / hete hangijzers
Hyperseksualiteit


Opvallend en belastend gedrag… echter:
Het komt veel minder vaak voor dan
hyposeksualiteit…
Vraag:
 Is het (een vorm van) seksualiteit?
 of is het (een vorm van) ontremming?
Seksuele ontremming


Feitelijk een vorm van verstoorde seksuele
impulsbeheersing, meestal in verband gebracht met
frontaal letsel
Impulsdoorbraken, vergelijkbaar met:
 Voedsel
zien = moeten eten
 Sigaretten zien = moeten roken
Analyse van seksueel gedrag

Matrix Bender/Nieuwstraten
Matrix Seksualiteit en NAH
(Bender en Nieuwstraten, 2006)
ontregeling
context
seksuele
vormgeving
intieme relatie(s)
sociaal seksuele
ontwikkeling
professionele en
mantelzorg
bedreigd
decompenserend
gedecompenseerd
Omgaan met grensoverschrijdend gedrag
Typen gedrag









Agitatie / Onrust
Schreeuwen / Vloeken / Aanhoudend
Stalken
Stelen
Agressie
Verzet
Slaapproblemen
Niet stoppen
Hyperseksualiteit
Wat maakt het een probleem?


Veiligheid patiënt(en)
Veiligheid medewerkers


De context waarbinnen het gedrag plaatsvindt
bepaalt meestal het probleem
Gedragsanalyse


Wat is het gedrag en wat is de context?
Welk gedrag?
 Wanneer
en waar komt het voor?
 Bij wie, bij wie niet?
 Wie deed wat precies?
 Wie heeft wat waargenomen?
 Wat ging er aan vooraf?
 Wat was het resultaat van het gedrag?
 Wordt er een patroon zichtbaar?
Bekend of nieuw gedrag?

Bij acute gedragsverandering letten op invloed van
medicatie
Bekend gedrag dwingt ons om aan te passen

Helder krijgen of het gaat om:

 Een
omgevingstrigger
 Een onvervulde behoefte
 Een psychiatrisch beeld
 Een medisch/iatrogeen probleem
Behoefte of Trigger

Onvervulde behoefte
 Honger/dorst,
beweging, eenzaamheid, pijn, verveling,
etc.

Omgevingstriggers
 Overstimulatie
of onderstimulatie
 Specifieke personen
 Licht, geluid, geur, drukte, indrukken, etc.
 Veranderingen
Meer psychiatrisch beeld?




Stemmingswisselingen
Depressie
Angst
Psychose
Gedragsprobleem?


Heeft de patiënt voldoende cognitieve capaciteiten
om zijn/haar gedrag te kunnen zien als een
gemotiveerde actie?
Of is er zo weinig cognitieve capaciteit dat het
gedrag meer reflexmatig of routinematig is?
Daarom



Doen ze expres langer over hun ADL?
Vergeten ze expres taken en spullen?
Angstige mensen zonder inzicht in hun situatie zijn
alleen bezig zichzelf te beschermen.
Interventies




Niet alle interventies werken bij alle patiënten
Niet elke interventie werkt elke keer
De sleutel = flexibiliteit
Vaak is de omgeving de trigger = verander de
omgeving!
Afasie



Gebruik visuele cues
Geef langzame, korte, heldere instructies
Bejegening: spreek af of kondig aan hoe je gaat
helpen
 B.v.
d.m.v. gesloten ja/nee vragen
 Opschrijven
 Wachten en luisteren
Proactieve benadering




Benader in het zicht / niet van achter of vanaf de
neglect kant
Zeg wie je bent
Zeg wat je gaat doen voordat je het doet
Besef dat de reactietijd langer kan zijn
 (5


secondenregel)
Deel een taak op in kleinere delen
Geef 1 instructie per keer, niet meer
Interveniëren



Weet wat iemand kalmeert
Wees je bewust van je stem, lichaamshouding,
bewegingen, positie in de ruimte, etc
Maak een concreet stappenplan voor eenduidige
team brede interventies
Seksuele intimidatie
Grensoverschrijdend gedrag (GOG)
Verbale agressie
Fysieke agressie
Ongewenste intimiteiten
Traumatische ervaringen
=
Bejegeningsvraagstukken
Seksuele intimidatie is…
Ongewenste
Seksueel getinte
Aandacht
 De ontvanger bepaalt of het ongewenst is
 Het gaat altijd om persoonlijke beleving:
Pluis of Niet Pluis-gevoel
Seksuele intimidatie
 Waar kan je last van hebben?
 Wat roept het op?
 Schuld en schaamtegevoelens
 Je voelt je klein gemaakt en bekeken
 Patiënt staat centraal en is afhankelijk
 Assertieve mensen worden minder assertief
=>
 Negeren en vermijden
Seksuele intimidatie is…
…Dus altijd subjectief
 Het maakt niet uit of de dader
toerekeningsvatbaar is
 Het maakt niet uit of er ‘verzachtende
omstandigheden’ zijn
 Hetzelfde gedrag kan per situatie anders
worden ervaren
Seksuele intimidatie is:
Dus altijd subjectief
Ergo…
 De een is gevoeliger / vatbaarder voor
seksuele intimidatie dan de ander.
Seksuele intimidatie
Gevoeligheid bepaald door:






Grenzeloos in het zorgen?
Niemand mogen afwijzen?
Niemand willen kwetsen?
De sfeer niet willen verpesten?
Twijfel of het iets uithaalt?
Bang voor reactie collega’s/patiënten?
Bespreek met je collega:
– Hoe denk je te zullen reageren wanneer iemand je lastig valt?
– Ga eens na hoe je werkelijk reageert als iemand je lastig valt. Neem
hierbij situaties in gedachten die je hebt meegemaakt.
– Wanneer er tussen de twee bovenstaande punten een verschil is,
hoe is dat verschil in jou geval te verklaren?
– Reageer je op het werk hetzelfde als daarbuiten?
– Neem voorbeelden in gedachten waarbij je je lastig gevallen voelde
en ervoor koos om de ander te negeren of te vermijden.
– Wat heeft deze strategie je gekost/opgeleverd op korte termijn? En
gekost/opgeleverd op lange termijn?
Veel voorkomende reacties
Gevoelens:
 Schrik, schaamte, schuld, bevriezing, irritatie,
beklemming, gekwetstheid, frustratie, angst, onmacht,
teleurstelling, onveiligheid, walging, boosheid, wrok,
verlegenheid, verdriet en vernedering.
 Schaamte en schuld komen het meest voor.
Gedachten:




‘had ik maar (niet)….’,
‘zo zijn mannen nu eenmaal’,
‘hij kan er ook niets aan doen’
‘dit moet ik kunnen hanteren’
Seksuele intimidatie
Functie van schuldgevoel en irrationele
gedachten:
 Geeft gevoel van controle
(het is mijn schuld)
 Geeft gevoel van invloed
(het ligt aan mij)
Leren agressie/intimidatie hanteren
 Herkennen van eigen automatismen
(reactiepatronen) en onderliggende
ervaringen, overtuigingen, emoties,
fysieke aspecten.
 Leren duiden van gedrag van de ander.
Leren agressie/intimidatie hanteren
Regie behouden door:
 Afstand nemen en positie kiezen
 Indien nodig eigen gedrag
veranderen
 Dit zeker bij doelgroepen waarbij
specifieke grensoverschrijdingen te
verwachten zijn
Hulpmiddelen bij gerichte seksuele stimulatie
Voor mannen en vrouwen
 Glijmiddel (ondersteuning)
 Vibrator (gerichte seksuele prikkeling)
 Bijvoorbeeld van Emotional Bliss
Seks bespreken?
Hoe maak je seks bespreekbaar?



Mag je erover praten?
Ben je gelegitimeerd vanuit beleid/visie?
Wil je erover praten?
Wat is je persoonlijke houding?
Wat is jouw mate van (on)gemakkelijkheid?
Kan je erover praten?
Beschik je over kennis & vaardigheden?
Mag je erover praten?




Heeft jouw instelling / heb je zelf een visie op
seksualiteit, als thema binnen jouw werkveld?
Weet jij wat jouw afdeling / team vindt?
Waar komen je patiënten of cliënten mee?
Elke chronische aandoening heeft impact op de
seksualiteit: dit legitimeert proactieve en structurele
aandacht voor seksualiteit
Wil je erover praten?







Cultuurwaarde: Seks is privé
Ergo: vragen naar seks = nieuwsgierigheid
Geen professionele legitimatie = nieuwsgierigheid
Thema raakt eigen persoon
Eigen opvattingen en ervaringen
Misvattingen over de patiënt/cliënt
Ben je bereid jezelf vertrouwd te maken met het
thema, door je grenzen een beetje te verleggen?
Kan je erover praten?






Ja, door legitimeren (want het mag van jezelf, team
of instelling)
Ja, door te experimenteren (je wilt het proberen)
Vertrouw op je eigen kennis en vaardigheden
Je hoeft niet alles te weten of op te lossen!
Kies taal die bij jou past en die de patient begrijpt
Als je respectvol bent en goed luistert, kan er niets
mis gaan
Ja maar HOE dan?
3 wegen:
1.
Maak een bruggetje vanuit je taak of discipline
naar relaties, intimiteit en seksualiteit
2.
Vraag naar veranderingen
3.
Check behoefte aan informatie
1. Het “Bruggetje”




Je begint nooit abrupt of totaal onverwacht over
seksualiteit. Dit vraagt om een inleiding die zowel
jezelf als de patiënt gerust kan stellen
Een bruggetje is niets anders dan een kort inleidend
praatje tot het onderwerp seksualiteit
Het zijn de paar zinnen waarin je jezelf legitimeert
en waarin je checkt of de patiënt open staat voor
het onderwerp
Stel je eigen bruggetje(s) samen en maak ze eigen
Recept voor een “bruggetje”



Vooraf: wat werkt = wat bij jou past
Formuleer het “bruggetje” zoals dat bij jou past
en bij je functie past als Arts/-assistent, Psycholoog,
Verpleegkundige, Fysiotherapeut, Etc
Hoe vaker je je eigen bruggetje gebruikt, hoe
makkelijker het wordt (ook om met de minder leuke
patiënten seksualiteit te bespreken)
Recept voor een “bruggetje”

1. Inleidende zin:
 B.v.
We komen nu bij een onderwerp dat voor de meeste
mensen nogal privé is…namelijk seksualiteit

2. Benoem de mogelijke weerstand
 B.v.

Soms vinden mensen dat wat vreemd…
3. Geef een korte, heldere ‘waarom’
 B.v.
…maar ik vind het als … belangrijk om ook de
invloed van uw ziekte op de seksualiteit aandacht te
geven (als u daar behoefte aan heeft).

4. Vraag toestemming van de patiënt
 B.v.
Vindt u het goed om hier over te spreken?
2. Vragen naar veranderingen



Vraag naar veranderingen i.p.v. problemen
Is er voor u iets veranderd in de relatie / seksualiteit
door de ziekte? Of:
Wat is er voor u (en/of uw partner) veranderd in de
relatie / in de intimiteit / seksualiteit?

Zijn er veranderingen waar u zich zorgen om maakt?

Wilt u hier iets mee? Waar denkt u aan?
3. Behoefte aan informatie




Inleiden met algemene informatie, b.v.:
Veel medicijnen (met name antidepressiva) hebben
invloed op seksuele gevoelens. Heeft u behoefte aan
meer informatie hierover?
Er bestaan folders over verschillende ziekten en de
invloed daarvan op de seksualiteit. Zo ook over uw
aandoening. Heeft u belangstelling voor zo’n folder?
Veel patiëntenorganisaties hebben folders ontwikkeld,
te vinden op het internet.
Communicatie over cultuurgrenzen





In de meeste niet-westerse culturen wordt minder
rechtstreeks over seksualiteit gesproken
Men ervaart de Hollandse nuchterheid vaak als
onbeleefd / onbehouwen
Tip: spreek eerst in algemene zin over ‘het huwelijk’
en tast af waar men zich zorgen over maakt.
Pas wanneer de patiënt een probleem aangeeft,
vraag je toestemming om de klacht precies uit te
vragen. Wees dan wél specifiek!
Stel concrete, eenduidige vragen en wacht af
Hulpmiddelen bij erectieproblemen
 Penisring (om erectie vast te houden)
 Vacuümpomp (om erectie te krijgen)
 Orale medicatie om erectie te
ondersteunen
(Viagra, Cialis, Levitra)
 Injecties in de penis (Androskat,
Caverject)
Dank voor je aandacht!