Transcript sistem saveznistava i medjunarodne krize u evropi od

SISTEM SAVEZNIŠTAVA I
MEĐUNARODNE KRIZE U EVROPI
OD 1904. DO 1914.
 Njemačko-austrougarski blok iz 1879, kojem je
1882. pristupila Italija;
 Rusko-francuski blok iz 1891. kome je 1907.
pristupila Velika Britanija.
 Evropske države su ravnotežu snaga pretvorile u
trku za naoružanjem.
 Odnosi Njemačke i Rusije, i poslije Kongresa, bili
su ključni faktor mira.
 Bizmarkovi nasljednici bili su opsjednuti silom i za osnovni cilj spoljne
politike su imali povećanje sopstvene moći.
 Njemačka spoljna politika nije imala definisanu strategiju. Ujedinjena
bila je dovoljno jaka da porazi svoje susjede, tjerajući ih da se udružuju.
 Njemačka je utrošila mnogo energije na sopstveno stvaranje, a da nije
uspjela da izradi koncept sopstvenog nacionalnog interesa.
 Bizmark je ulagao mnogo truda da ne ističe njemačku snagu. Novi
njemački vladar Vilhelm II je 1890. smijenio Bizmarka.
 Kajzer je želio međunarodno priznanje njemačkog
značaja i snage, pokušavajući da vodi Welt politiku
- Svjetsku politiku, bez predstave šta ona znači.
 Poslije silaska Bizmarka sa scene Njemačka je
podstakla stvaranje novih sasvim drugačijih saveza
ne obazirući se na ravnotežu snaga.
 Nespremost drugih država da budu u savezu s
Njemačkom bila je rezultat nesigurnosti koju su
Bizmarkovi nasljednici izazivali svojom politikom.
 Umjesto u Njemačkoj glavna prijetnja miru viđena je u
Rusiji.
 Palmerstron i Dizraeli su bili ubijeđeni da Rusi namjeravaju da prodru do
Egipta i Indije i da od njih prijeti glavna opasnost.
 Do 1913. i u Njemačkoj je vladao strah od Rusije. Njemački kancelar
Bilov je smatrao da ruska carevina po snazi i položaju »predstavlja
najopasnijeg susjeda".
 Ogromno rusko prostranstvo i njena izdržljivost izazivali su strah u
Evropi.
 Rusija je pripadala i Evropi i Aziji. Bila je dio evropskog koncerta sa
složenim pravilima ravnoteže snaga.U Srednjoj Aziji se susretala sa
slabim hanatima. U Sibiru se sukobljavala sa Japanom i mogla je da se
širi isto kao Amerika po slabo naseljenom kontinentu.
 Specifičan odnos Rusije prema Istočnom pitanju
 Za razliku od evropskih zemlja koje su tu ulogu davale “evropskom
koncertu", Rusija je uvijek težila da Istočno pitanje rješava unilateralno i
silom. Tako je bilo :
 Prilikom sklapanja Jedrenskog mira 1829;
 Pri sklapanju Unkjar - Iskelijskog ugovora 1833. sa Turskom kojim je
ruska flota dobila pravo prolaza kroz Bosfor i Dardanele i
 U ratovima na Balkanu 1875-1878.
 Zapadne sile bi poslije svakog ruskog unilateralnog poteza stvarale
koalicije kako bi odbacila rješenja koja je nametala Rusija (Londonska
konvencija o moreuzima 1841)
 Ruski političari su smatrali da i Daleki istok predstavlja isključivo ruski
problem i da ostatak svijeta nema pravo da interveniše.


Za razliku od Ministarstva spoljnih poslova, Azijatsko odjeljenje, kao njegov dio,
sebe nije smatralo dijelom evropskog koncerta.
Ministri spoljnih poslova Rusije : Neseljrode, Gorčakov, Girs, Lamzdorf bili su
sposobne ličnosti ali nijesu posjedovali ovlašćenja.

Rusija nije imala Bizmarka, Solzberija ili Ruzvelta, tj. niti jednog samostalnog
ministra sa ovlašćenjima u odnosu na spoljnu politiku.

Izvršna vlast pripadala je carevima koji su bili donosioci odluka.

Nikola II je Rusiju uveo u rat sa Japanom, a onda dozvolio da njegova zemlja
uđe u savezništva koja su rat sa Njemačkom učinila neizbježnim.

Ruski ekspanzionizam, stigavši do određene tačke, više nije uvećavao rusku moć,
već je izazivao njeno slabljenje.
 Kada su se moćna Njemačka i ogromna Rusija našle jedna pored druge,
sukob je bio neizbježan.
 Njemačka nije imala šta da dobije od rata s Rusijom, a na drugoj strani
Rusija je mogla sve da izgubi.
 Mir je zavisio je od Velike Britanije. Godine 1890. izraz "sjajna
izolacija" i dalje je tačno objašnjavao britansku spoljnu politiku.
 Britanski državnici su tradicionalno bili neskloni uključivanju u
savezništva isto kao i američki izolacionisti.
 Od 1890 do 1914. ipak je došlo do značajnog zaokreta u politici
Britanije. Kroz prvi dio promjena zemlju je proveo Lord Solzberi.
 Poljuljana pozicija Velike Britanije bila je posljedica jačanja njemačke
ekonomske moći, kojom je ona sustizala.
 Britanska imperija našla se pod pritiskom Rusije na Dalekom i Bliskom
istoku, a Francuske u Africi. U kolonijalnu trku uključila se i Njemačka.
 Velika Britanija je i dalje bila dominantna sila, ali dominacija kakvu je
ostvarila sredinom XIX vijeka je nestajala.
 Po Solzberiju idealna politika Velike Britanije trebalo je da bude: aktivna
na otvorenom moru, a na kontinentu neuključivanje u saveze.
 Iako su se Francuska, Njemačka i Rusija međusobno razilazile u Evropi,
u prekomorskim zemljama sve tri su se sukobljavale sa Britanijom.
 Do sukoba je dolazilo jer je Britanija posjedovala Indiju, Kanadu i
veliki dio Afrike.
 Istovremeno je insistirala na dominciji nad drugim teritorijama. Težila
je ka Persijskom zalivu, Kini, Turskoj i Maroku.

Sa Rusijom se razilazila u Avganistanu, u oblasti Bosfora i Dardanela i u
sjevernoj Kini, a sa Francuskom u Egiptu i Maroku.
 Berlinska konferencija 1884-1885. uredila je evropsku kolonizaciju
Afrike i potvrdila Njemačku kao kolonijalnu silu. Devedeset odsto Afrike
našlo se pod kontrolom neke evropske zemlje.

Sredozemni ugovor i napuštanje » sjajne izolacije« Velike Britanije

Sredozemnim ugovorom 1887. Velika Britanija se povezala s Trojnim savezom
radi pomoći Italiji i Austrougarskoj u odnosu na Francusku u sjevernoj Africi i
Rusiju na Balkanu.
Uprkos protivljenju tradicionalista, geopolitička realnost je Veliku Britaniju
izvlačila iz "sjajne izolacije". Prvi korak učinjen je uspostavljanjem boljih
odnosa s carskom Njemačkom.
Kad je Vilhelm II otpustio Bizmarka i odbacio ponudu da produži Ugovor o
reosiguranju, uslijedilo je okretanje Rusije ka Francuskoj.




Kaprivi je tada je uvjeravao Austrougarsku da savezništvo sa njom predstavlja
prioritet za Njemačku a Ugovor o reosiguranju prepreku za savez sa Britanijom
Njemačko oslanjanje na Austriju i pružanje podrške Beču u Rusiji je ocijenjeno
kao suprotstavljanje ruskim ciljevima u regionu. Rusija je uskoro potražila
novog saveznika - Francusku.
 Kolonijalnim sporazumom Njemačke sa Velikom Britanijom 1890.
međusobno su razgraničene sfere interesa u Istočnoj i Jugozapadnoj
Africi.
 Velika Britanija je od Njemačke dobila izvore Nila i teritorije u Istočnoj
Africi uključujući i ostrvo Zanzibar.
 Njemačka je dobila relativno beznačajne teritorije: koridor Kaprivi i
ostrvo Helgoland u Sjevernom moru.
 London je ovaj sporazum shvatio kao sredstvo za rješavanje kolonijalnih
pitanja u Africi, a Njemačka kao uvod u anglo-njemački savez.
 Rusija ga je protumačila kao prvi korak Britanije ka stupanju u Trojni
savez.
 Francuska i Rusija su 1891. potpisale ugovor o prijateljstvu - "srdačni
sporazum“ radi diplomatske podrške. Dodatnom klauzulom Francuska se
obavezala na diplomatsku podršku u kolonijalnim sukobima Rusije s
Velikom Britanijom.
 Godine 1894. potpisan je vojni sporazum kojim se Francuska obavezala
da pomogne Rusiju u slučaju da je napadne Njemačka ili Austrougarska
zajedno sa Njemačkom. Rusija je trebalo da podrži Francusku ukoliko je
napadne Njemačka ili Njemačka zajedno sa Italijom.
 Za razliku od sporazuma iz 1891. koji je bio usmjeren protiv Velike
Britanije isto koliko protiv Njemačke, sporazum iz 1894. je kao jedinog
neprijatelja imao u vidu Njemačku. Njegovo zaključivanje bio je početak
kraja funkcionisanja ravnoteže snaga.
 Poslije britanskog pristupanja francusko-ruskom savezu 1907. stvoren je
Trojni sporazum - Antanta, a odmjeravanje snaga postaje pravilo.

Razlozi neuspjeha britansko-njemačkog saveza

Velika Britanija je prihvatala samo dvije vrste angažovanja: ograničene vojne sporazume ili
angažovanje tipa “antante" radi diplomatske saradnje s nekom drugom zemljom.

Pokušaji da se uspostavi anglo-njemački savez činjeni poslije 1891. propali su zbog toga
što je Vilhelm II insistirao na savezu "kontinentalnog tipa".

Njemačka je, međutim, od Velike Britanije mogla da traži neutralnost, jer je bila dovoljno
jaka da porazi bilo kog potencijalnog protivnika, sve dok Velika Britanija ne bi stala na
suprotnu stranu.
Za neutralnost Velike Britanije bio je dovoljan sporazum tipa antante.
"Krigerovom depešom" i pokušajem da se demonstracijom sile ugrozi BritanijaNjemačka je uništila mogućnost da do kraja vijeka uspostavi savez sa Velikom Britanijom.
Ova depeša je bila poslata od strane Kajzera burskom predsjedniku Paulu Krigeru, i njome
mu je čestitao pobjedu u bici sa Britancima 1896. godine.


 Džozef Čemberlen se 1899. se založio za "tevtonski" savez (Velika
Britanija, Njemačka i SAD), a Njemačka je pri tom insistirala na
zvaničnim garancijama nesvjesna značaja britanske neutralnosti.
 Lord Lansduan, kao i Čemberlen, smatrao je da "sjajna izolacija"
Velikoj Britaniji više ne može da obezbijedi sigurnost.
 Njemački kancelar Bilov odbio je predloženi ugovor o prijateljstvu sa
Velikom Britanijom.
 Prioritet mu je bio da Parlament izglasa povećanje izdataka za ratnu
mornaricu, ili da Britanija pristupi Trojnom savezu.
 Pošto je Solzberi to pristupanje odbio, po treći put u jednoj deceniji
otpala je mogućnost postizanja anglo-njemačkog sporazuma.

Savez Velike Britanije sa Japanom


Lansdaun je iznenadio Evropu sklopivši savez s Japanom 1902.
Velika Britanija i Japan su se sporazumjeli da će biti neutralni ukoliko jedna od
te dvije zemlje bude uključena u rat s jednom drugom silom zbog Kine ili
Koreje; ukoliko, pak, jednu od zemalja potpisnica napadnu dva neprijatelja,
druga potpisnica se obavezala da pruži pomoć.
Daleki istok je za Veliku Britaniju bio od većeg strateškog interesa nego
rusko-njemačke granice, dok je Japan savezom zaštićen od Francuske.
Ovaj sporazum je zaštitio Japan od ulaska Francuske u Rusko-japanski rat 19041905. na strani Rusije, a s druge strane je uslovio ulazak Japana u Prvi svjetski
rat na britanskoj strani.
Velika Britanija će poslije toga izgubiti interes za Njemačku kao strateškog
partnera i vremenom će na nju početi da gleda kao na geopolitičku prijetnju.



 Francusko- britanski sporazum





"Srdačni sporazum" između Francuske i Velike Britanije iz 1904. pripadao je
sporazumima o nezvaničnoj saradnji kakav je Njemačka stalno odbijala.
Britanija se zatim okrenula mogućnosti sklapanja sličnog sporazuma s Rusijom.
"Srdačni sporazum" iz 1904. se odnosio na pitanje kolonija i on nije značio
prekid Velike Britanije sa "sjajnom izolacijom", ali je značio odustajanje od
uloge "tega“ u evropskoj politici.
Sporazum je značio priznanje britanske kontrole u Egiptu i francuske u Maroku,
zamjenu francuskih ribolovnih prava oko Njufaundlenda teritorijama u Gambiji i
Nigeriji, kao i podjelu interesnih sfera u Sijamu. Sporazum se uopšte nije bavio
evropskim pitanjima.
Time se Britanija praktično priključila jednom od dva suprotna tabora.
U konačnom, Njemačka je sebe potpuno izolovala, a tri tradicionalna
neprijatelja povezala u antinjemačku koaliciju.
 Prva marokanska kriza (Tangerska kriza) 1905-1906.
 Marta 1905. Njemačka je izrazila spremnost da podrži nezavisnost
Maroka.
 Kad se Antanta suočila sa njemačkom prijetnjom Velika Britanija je u
potpunosti podržala Francusku, a prijedlog o održavanju konferencije
nije prihvatila sve dok se Francuska s tim nije složila.
 Austrougarska i Italija nijesu željele da se zbog Maroka upuste u
rat.
 Njemačka se zadovoljila obećanjem da će se za šest mjeseci organizovati
konferencija u španskom gradu Alhesirasu.
 Sa Alhesirasom njemačka diplomatija je doživjela debakl. SAD, Italija,
Rusija i Velika Britanija odbile su da podrže Njemačku.
 U Alhesirasu se Antanta ne samo održala, već je uspostavljena
francusko-britanska vojna saradnja, a podstaknuto je i sklapanje
englesko-ruskog sporazuma iz 1907.
 Velika Britanija je konačno pristala na vojnu saradnju sa kontinentalnim
silama.
 Kada je 1907. nastao englesko-francusko-ruski blok na političkoj sceni
Evrope ostale su samo dvije sile: Trojni sporazum i njemačko-austrijski
vojni savez.
 Kao i u slučaju Francuske, Britanci su najprije s Rusijom u avgustu 1907.
sklopili sporazum o kolonijama tj. o posjedima u Persiji i Avganistanu.
 Persija je podijeljena na tri sfere uticaja: sjeverni dio
zemlje dobili su Rusi, Velika Britanija južni, a
središnji je proglašen za neutralnu teritoriju.
 Avganistan je potpao pod britansku kontrolu i tako
su riješeni englesko-ruski odnosi.
 Da bi uspostavili saradnju s Rusijom, strahujući od
Njemačke, Englezi su odustali od sprječavanja
ruskog prodora ka Bosforu i Dardanelima.
 Poslije formiranja Trojnog sporazuma ravnotežu između blokova nijesu
mogla promjeniti diplomatska sredstva, već samo sila.
 Međutim, ni jedan član Trojnog sporazuma ne bi ušao u rat da pomogne
Francuskoj da povrati Alzas i Loren, kao što ni Njemačka ne bi podržala
agresivni rat Austrougarske na Balkanu.
 Na početku XX vijeka ravnoteža se pretvorila u dvije sukobljene
koalicije.
 Rusija je bila bliska sa Srbijom i nije vodila računa o opasnosti od
opšteg rata. Francuska je dala carte blanche Rusiji.
 Njemačka je isto učinila sa Austrougarskom koja je očajnički željela da
zaštiti svoje teritorije naseljene slovenskih stanovništvom od propagande
iz Srbije, koju je podržavala Rusija.
 Aneksija Bosne i Hercegovine i politika Njemačke
 Aneksijom 1908. Austrougarska nije postigla nikakav politički cilj.
 Na takav korak odlučila se iz straha da bi njeno carstvo moglo da se
raspadne pod uticajem srpske agitacije, i da bi pokazala svoju premoć na
Balkanu.
 Njemačka je stala na stranu Austrougarske i tražila da Rusija i Srbija
zvanično priznaju aneksiju. Rusija je morala na to da pristane, zato što
Velika Britanija i Francuska još nijesu bile spremne na rat zbog nekog
balkanskog problema.
 Njemačka se ispriječila Rusiji u regionu koji nikada nije
predstavljao njen vitalan interes. To je uslovilo još veće udaljavanje
Njemačke od Rusije koje je započelo na Berlinskom kongresu.



Druga marokanska kriza (Agadirska kriza ili “Panterov skok) 1911.
Njemačka je poslala topovnjaču “Panter” u marokansku luku Agadir, što je bila reakcija na
francusku intervenciju protiv ustanka u Maroku.
Kriza poslije nereda u Maroku i "Panterov skok", završili su se isto kao prethodni njemački
pokušaj da probije izolaciju koju je sama izazvala. Britanija je čvrsto stala uz Francusku, i
kriza je riješena Sporazumom u Fesu 1912. kojim je i formalno priznat francuski
protektorat u Maroku, a Francuska je Njemačkoj ustupila močvarno zemljište u Centralnoj
Africi.

Velika Britanija je podržala Francusku još jače nego u Alhesirasu.

I Austrougarska se ponijela uzdržano u odnosu na svog moćnog saveznika, smatrajući da
zbog neke sjevernoafričke avanture ne treba da dovede u pitanje vlastiti opstanak.
Godine 1912. zaključen je Anglo-francuski pomorski sporazum shodno kojem je
francuska flota prebačena u Sredozemlje, dok je Velika Britanija prezuela na sebe
obavezu da štiti atlansku obalu.

 Njemačko angažovanje na reorganizovanju turske vojske izazvalo je
krizu u rusko-turskim odnosima. Aneksija 1908. i njemačka podrška
Austrougarskoj očigledno nijesu bili slučajnost.
 Sistem savezništava je neko vrijeme obezbjeđivao izvjesno uzdržavanje.
 U vrijeme balkanskih ratova 1913. Njemačka je upozorila
Austrougarsku na granice do kojih je spremna da je podrži, a Velika
Britanija je izvršila pritisak na Rusiju da se umjerenije postavi u odnosu
na Balkanski savez.
 Na Londonskoj konferenciji 1913. Velika Britanija je pomogla da se
smanje srpska teritorijalna osvajanja u Albaniji, koja Austrougarska nije
prihvatala.
 Londonska konferencija biće posljednja prilika u kojoj je tadašnji
međunarodni poredak mogao da stiša neki sukob.
 Njemačka je prihvatila da uđe u svjetski rat kako bi pokazala da
podržava politiku Beča prema Južnim Slovenima, mada se to nije ticalo
njenih nacionalnih interesa.
 Isto je bilo u slučaju Srbije i Rusije.
 Između Njemačke i Rusije nije postojao spor. One su se sukobljavale
preko posrednika.
 Godine 1912. Poenkare je u vezi sa Balkanom rekao ruskom ambasadoru
da će "Francuska ući u rat ukoliko u njega uđe Rusija, stoga što je
poznato da u tom slučaju Njemačka stoji iza Austrougarske«.
 Kajzer je 1913. obećao Austrougarskoj da će Njemačka prilikom sljedeće
krize ući u rat ako to bude u austrijskom interesu.