Transcript File

Хүний хөгжил ба Ядуурал
А. Солонго, доктор, дэд профессор,
МУИС, Эдийн Засгийн Сургууль
1
Агуулга





Хүний хөгжлийн ойлголт, хүний хөгжлийн үзэл
баримтлал
Ядуурал ба Хүний Ядуурал
Ядуурлыг бууруулах арга зам
Ядуурлын дүр төрх Монголд
Хүний хөгжлийн төлөөх бодлогын онцлог
2
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Асуулт -1
- Хөгжил гэж юу вэ?
- Хөгжлийн эцсийн зорилго юу вэ?
3
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë, ñóðãààëü, ôèëîñîôè:
 Òýãø, øóäàðãà õóâààðèëàëòûã áèé áîëãîõ
 Õ¿ì¿¿íëýã àðäчèëñàí íèéãýì áàéãóóëàõ
 Óëñ òºðèéí òîìîîõîí äýâøèëä õ¿ðýõ
Чèíýýëýã íèéãýì áàéãóóëàõ
4
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал

Õºãæëèéã òîäîðõîéëîõ óëàìæëàëò ойлголт
Õºãæëèéã óëàìæëàëò ýäèéí çàñãèéí ¿åä ýäèéí çàñãèéí
àãóóëãàòàéãààð òàéëáàðëàæ áàéñàí.
Æèøýý íü: õºãæëèéã ҮНБ-ий ºñºëò, íýã õ¿íä íîãäîõ ҮНБ-èé
ºñºëòººð õýìæèæ, îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõýä ë àíõààð÷ áàéñàí.
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Хүснэгт 1. Хүн ам ба эдийн засгийн өсөлт, 2002 байдлаар
Óëñ
Õ¿í Àì
(ñàÿ)
¯ÍÁ
(òýðáóì $)
Õºãæèæ áàéãàà îðíóóä
4,936.9
6,189.3
Áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóä
700.9
204.7
ªíäºð îðëîãîòîé îðíóóä
Äóíä îðîãîòîé
Áàãà îðëîãîòîé
Äýëõèé
1 õ¿íä
íîãäîõ
¯ÍÁ ($)
1,264
298
941.2
25,767.9
27,312
2,720.7
5,138.5
1,877
2,560.8
1,123.9
451
6,225.0
31,927.2
5,174
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
 Àæèëã¿é ºñºëò - àæèë ýðõëýëò íýìýãäýõã¿é ÄÍÁ ºñººä
áàéäàã
 Õàðãèñ ºñºëò- òýãø áóñ áàéäàë íýìýãäýýä áàéäàã
 Äóó õîîëîéã¿é ºñºëò- õ¿ì¿¿ñ øèéäâýð ãàðãàëòàä îðîëöîõ
áîëîìæã¿é
 ¯íäýñ óãñààã¿é ºñºëò- ãàäààä çàãâàðûã õóóëáàðëàñàí, á¿õ
óëñ îðíóóäàä ñòàíäàðò áàéäëààð õàíäñàí, íèéãýì îðîí íóòàã
çàäàð÷ áóé
 Èðýýä¿éã¿é ºñºëò- ºñºëò íü òîãòâîðã¿é, áàéãàëü îð÷èíä
õàëòàé
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал

Õºãæëèéí òàëààðõ øèíý ойлголт
Õºãæèë ãàíö ýäèéí çàñãèéí áàéäàë áèø, õóâü õ¿í áîëîí íèéãìèéí
òîãòöûí áîäëîãî. Үүний тулд:
- Õºãæèëä õ¿í á¿ð îðîëöñîí áàéõ ¸ñòîé
- Õºãæ뺺ñ õ¿í á¿ð õ¿ðòñýí áàéõ ¸ñòîé
- Õºãæèë ¿ðãýëæèëæ áàéõ áàòàëãààòàé
Áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí
ñóóðü áîëæ, ÿäóóðàëä õàíäàõ õàíäëàãà ººð÷ëºãäñºí.
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Õ¿íèé ñàéí ñàéõàí, õàíãàëóóí àìüäðàëûã áèé áîëãîæ áîëîõ òóõàé
¿çýë õàíäëàãà äàâàìãàéëàõ áîëñîí.
 Ìàêðî ò¿âøèíä àìüäðàëûí òààòàé á¿õèé ë íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
 Õ¿ì¿¿ñèéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà, ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ çàìààð
ñîíãîëòûã ºðãºæ¿¿ëýõ
 Õºãæèë õ¿ì¿¿ñèéí îðîëöîîòîé ÿâàãäàõ
9
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Эхлэл: Боломж нөхцөл хувь хүний амжилтанд ноёрхон
нөлөөлөх хандлагыг хувь хүн өөрөө боломж нөхцлийг
ноёрхдог болгон өөрчлөх
Учир нь: Хүн бол аль ч улс нийгмийн хамгийн үнэт зүйл
юм.
Иймд: Хөгжлийн гол зорилт нь хүний урт удаан хугацааны
турш эрүүл саруул бүтээлч амьдралын орчин бүхий
нийгмийг байгуулах ÿâäàë áºãººä Хүний Õөгжлийг
асуудлыг амин судас áàéäàã.
10
•
•
•
Õóâü õ¿íèé ¿íýò ç¿éëñýä
òóëãóóðëàñàí íèéãìèéí
ñîíãîëòûí òóõàé îéëãîëò
ßäóóðëûã èë¿¿òýé ºðãºíººð
àâ÷ ¿çñýí
Íèéãýì äýõ òýãø áàéäàë,
õóâààðèëàëò, ÿäóóñ
(Àìàðòèÿ Ñýí, 2003. Õºãæèë áîë ýðõ
÷ºëºº)
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Асуулт -2
- Сайхан амьдрахад юу хамгийн чухал вэ?
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
Хүний хөгжил гэдэг нь:
Õ¿ì¿¿ñèéí àëèâàà ç¿éëèéã ñîíãîõ, ñîíãîëò õèéõ ¿éë ÿâöûã
ºðãºæ¿¿ëýн тэлэх явц þì.
Ýíý áîë:
- Ýð¿¿ë ýíõ, ýðäýì áîëîâñðîë, ýä áàÿëàãòàé áàéõûã
- ßäóóðàë, ºâ÷èí çîâëîí, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ
äàðàìò, äàéí äàæèíã¿é áàéõûã
- Õ¿ì¿¿ñ õºãæëèéí ¿éë ÿâöàä èäýâõòýé îðîëöîõûã õýëíý.
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал



Ñîíãîëòûã ºðãºæ¿¿ëýõ
Ñîíãîëò ýäëýõèéí òóëä ÷àäàâõèòàé áàéõ
×àäàâõèà àøèãëàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîõ
Ñîíãîëò
×àäàâõ
Áîëîìæ
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал
. . . Õ¿í òºâòýé, õ¿íèé ñîíãîëòûã ºðãºæ¿¿ëñýí, õºãæèë . . .
х¿í ººðèéí áîëîìæîî á¿ðýí àøèãëàæ . . . ººðèéí ñîíèðõîë
õýðýãöýýíèéõýý äàãóó á¿òýýìæòýé, á¿òýýë÷ýýð
àìüäðàõûã õýëíý (Äýëõèéí ÕÕÈ, 1990 )
Ñîíãîëòóóä-õ¿íèé ¿íýò ç¿éëñ:
-Àìüä ÿâàõàä íýí øààðäëàãàòàé ç¿éëñýýñ ãàäíà ýäèéí
çàñãèéí áà íèéãìèéí ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõ, á¿òýýë÷ýýð
àìüäðàõ, õ¿íäëýõ áà õ¿íäë¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ íü
õàíãàãäñàí áàéõ
Төөрөгдөл

Хүний хөгжлийн зарчим эдийн засгийн өсөлтийн эсрэг

Энд зөвхөн нийгмийн үйлчилгээний асуудал
хөндөгдөхөөс бус эдийн засгийн талын чухал
асуудлууд багтаагүй: хүний нөөцийн хөгжил гэдэг нь
хүний чадварыг нэмэгдүүлэхэд зориулагддаг нийгмийн
салбараас гарч буй зардал

Зөвхөн нийгмийн хөгжилд зориулагдсан зардал
(боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг тодорхой хүрээнд л
хэрэгждэг)

Хүний энгийн хэрэгцээ шаардлагыг хамаарсан ойлголт
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал

Õºãæëèéí ò¿âøèíã çºâõºí õ¿í àìûí ìàòåðèàëëàã àæ áàéäàë,
ìºíãºí îðëîãûí ò¿âøíýýð õýìæäýãã¿é. Õºãæèë íü óëñ òºð,
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí á¿õýë á¿òýí ñèñòåìèéí ÷èã
õàíäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûã ººð÷ëºõ îëîí òàëò ¿éë ÿâö
þì.
Íèéãìèéí õºãæèë
Ýäèéí çàñãèéí
õºãæèë
Óëñ òºðèéí
õºãæèë
Õ¿íèé õºãæèë
ХХ бол õîëèñòèê хөгжлийн загвар юм
Хүний Хөгжлийн асуудал нь :
•
Дүгнэлт ба арга зам
•
Бүтээмж ба тэгш байдал
•
Эдийн засгийн болон нийгмийн хөгжил
•
Материаллаг баялаг болон хүний сайн сайхан
байдал
•
Тогтвортой байдал зэргийг багтаана.
ХХ-н асуудлыг 4 онцлог шинж




a)
b)
ХХ-ийн асуудал нь боловсруулалтын шатанд явж буй
загвар
ХХ-ийн асуудал нь салбар хоорондын загвар
ХХ-ийн асуудал нь олон талын хэмжүүртэй
ХХ-ийн асуудал нь үйл ажиллагаанд чиглэгдсэн
Хүний хөгжил нь хүний сонголтын боломжуудыг
эдийн засаг, нийгэм, соёл, улс төрийн бүхий л хүрээнд
өргөжүүлэхийн зэрэгцээ сонголтын эрх тэгш байдлыг
үүсгэнэ.
ХХ –ийн загварын зорилго нь зах зээл, нийгмийн
хүрээлэн, засаглалын тогтолцоо зэргийг зохистой
уялдуулан хөгжүүлэх явдал юм.
Хүний хөгжил эдийн засгийн өсөлтөд
нөлөөлнө



Эдийн засгийн өсөлт нь хүний хөгжилгүйгээр
тогтвортой байх боломжгүй
Өвчин эмгэгийн улмаас орлогын алдагдал эрс нэмэгддэг
(ж.нь ДОХ)
Ажил олголт хомс үед хөгжил маш õязгаарлагдмал
байна.
Эдийн засгийн өсөлт, Хүний хөгжлийн хооронд үр
ашигтай уялдаа холбоо бүхий 4 арга зам
1. Хүмүүсийн боловсрол, чадвар, эрүүл мэндэд хөрөнгө
оруулалт хийх
2. Ашиг орлого, баялгийг илүү тэнцвэртэй хуваарилах –
Олон нийтийн боловсролын болон нийгмийн эн
тэргүүний үйлчилгээ үзүүлэх таатай нөхцөлтэй
(БНХАУ, Солонгос)
• Нийгмийн эн тэргүүний үйлчилгээ үзүүлэх
таатай нөхцөлтэй биш боловч хөдөлмөр
эрхлэлт өндөр (БНХАУ, Солонгос)
• Нийгмийн үйлчилгээг хангах олон нийтийн
бодлогын үйл явц бүхий, удааширсан
хөгжилтэй, гэвч урт хугацааны турш
тогтвортой (Ямайк)
Эдийн засгийн өсөлт, Хүний хөгжлийн хооронд үр
ашигтай уялдаа холбоо бүхий 4 арга зам
3. Засгийн газар нь нийгмийн үйлчилгээний зардал
төсвийг сайтар зохион байгуулж төлөвлөсөн (ШриЛанка)
4. Хүмүүсийн бүрэн эрхт байдлыг хангасан- ялангуяа
эмэгтэйчүүд, цөөнх, цагаачид болон бусад хүмүүсийн эрх тэгш оролцоо, шударга ардчилалын
зарчмаар
Хэрвээ хүмүүс улс төр, нийгэм, эдийн засгийн
хүрээнд өөрсдийн сонголтыг хийх, бүрэн эрх, тэгш
боломжтой байвал эдийн засгийн өсөлт хүчтэй,
ардчилал тогтвортой байна.
Нийгэм-эдийн засгийн хөгжил, төлөвлөлтийн аль ч
хүрээнд ХХ-н асуудал зайлшгүй багтдаг
Тухайлбал:
– Ядуурлыг бууруулах
– Жендерийн тэнцвэрт байдлыг хангах
– Иргэдийн оролцоо ба чадавхжуулалт-хүний
хөгжлийн стратеги ба зорилт
– Тогтвортой байдлыг бий болгоход чиглэгдсэн
хөгжлийн зорилт
Бид яагаад ядуурлыг судалдаг вэ?




Энэ нь гутаан доромжилсон үзэл бодол
Энэ нь ангийн шинж чанартай
уламжлалт ойлголт.
Энэ нь ядуурлын мөн чанарыг
“баячуудын тав тухгүй байдал” болох
хүртэл нь бууруулдаг.
Энэ нь ядуучуудыг “юм” хэмээн дорд
үзэж байгаа хэрэг.
Ядуурал ба Хүний ядуурал




Энэ нь гутаан доромжилсон үзэл бодол
Энэ нь ангийн шинж чанартай уламжлалт
ойлголт.
Энэ нь ядуурлын мөн чанарыг
“баячуудын тав тухгүй байдал” болох
хүртэл нь бууруулдаг.
Энэ нь ядуучуудыг “юм” хэмээн дорд
үзэж байгаа хэрэг.
Бид яагаад ядуурлыг судалдаг вэ?
Хүний хөгжлийн арга зам
1. Ядуурал гэдэг эрх тэгш байдалд
суурилсан хүний асуудал юм.
2. Ядуурлыг арилгах нь тогтвортой
хөгжил юм. (үр ашигтай байдал)
3. Ядуурал арилснаар эрх чөлөө
нэмэгддэг.
Ядуурлын гарал үүсэл
Ядуурал гэдэг нь хувь хүн болоод гэр бүл өөртөө
байгаа эрх мэдлээ бусадтай солилцож
чадахгүй байгааг илэрхийлж байгаа юм. Хэн
нэгэн өөр нэгэнд байгаа зүйлийг зүгээр авч
чадахгүй бөгөөд амьжиргааны энгийн
хэрэгцээгээ хангахад шаардагдахуйц үнэ
өртгөөр солилцохоор байвал бүр ч боломжгүй
юм.
Àмьжиргааны ýнгийн хэрэгцээ гэдэг нь хүний бие
махбодид зайлшгүй шаардлагатай хоол
хүнсийг хэлнэ. (өдөртөө зарцуулсан энергиэ
нөхөж өсөлтөнд шаардагдах үндсэн энерги
цуглуулах)
Ядуурал ба Хомсдол
Ядуурал нь макро т¿вшний хомсдолоос урган гардаггүй
(өөрөөр хэлбэл ургац муу байгаагаас гм); элбэг дэлбэг
байх үед ч тохиолдоно; хүмүүс хоол хүнс болон өөр
бусад амьжиргааны үнäсэн хэрэгцээнд шаардлагатай
зүйлсээ худалдан авах эрхээ алдах үед ядуурал бий
болно.
Макро т¿вшний хомсдол нь ядуурлыг бий болгох нэгэн
шалтгаан мөн.
ßäóóðàë íü õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ýëäýâ õîìñäîë,
ãàЧиãäëààð èëýðäýã.
Ядуурал ба хүний эрх
1.
2.
3.
4.
Хувийн ур чадвараас урган гарах эрх – хугацааны
эрхээр өөрчлөгдөн үгүй болж болно.
Нийгмийн баялгаас үүдэлтэй эрх (айл гэрийн үүсэл
хамаарал г.м.) – ийм эрх нь хувь хүн, нийгмээс нөгөө
нэгэнд өөрчлөгдөн үгүй болж болно.
Удам дамжин өвлөгдсөн эрх – тухайн өвлөгдсөн
баялгийн хэлбэр байршил зэргээс шалтгаална.
Өөрийн эрүүл мэнд, эзэмшлийн эд хөрөнгөнөөс
үүсэх эрх
Засаглалын системд өөрчлөлт гаран институцийн задрал
болохтой холбогдон эрх үгүй болж болно.
Ядуурлын асуудлууд
Ядуурал нь олон талтай:
1. Орлогын ядуурал;
2. Хүний ядуурал – их төвөгтэй асуудал: энд
хүмүүний сонголт хумигдан боломжийн
амьдрах нөхцөл бололцоо ховордох хүртлээ
олон янзын үгүйрэл хоосролд автсан
õ¿ì¿¿ñèéí тухай ярьж байна;
3. Ядуурал нь харьцангуй хязгаарлалтай байж
болно.
Ядуурал ба Эмзэг байдал
Эмзэг байх нь тодорхой (эсвэл тодорхой
бус) асуудалтай гэнэт тулгарахад
ядуурах магадлалтай байгааг
илэрхийлнэ.
Эмзэг байдал нь нөхцөл байдлаас
шалтгаалан тодорхой мөчлөгтэй эсвэл
урт хугацаатай байж болно.
Эмзэг хүмүүс гэж хэн бэ?
Ядуус ядуурлыг хэрхэн мэдэрдэг ба
тэдний дуу хоолой
1.
2.
3.
4.
5.
Орлогын òóõàéä – худалдан авах чадвар муудах
Бүрхэг байдал – жилийн туршид тогтмол орлогогүй
байх: нэг газар ажил олдохгүй байх; бага цалинтай
ажил, ажлын завсарлага гарах
Ажилд авах тухайд – хэн нэгний хөдөлмөрийг одоо ч
эсвэл хэзээ ч (шашны улмаас) үнэлэх боломжгүй
Үндсэн хэрэгцээний тухайд – ус, цахилгаан, сургууль,
эрүүл мэндийн төвүүд, орон гэр, аялах ã.ì.
Нийгмийн хэрэглээ – ñóóðü боловсрол, эрүүл мэнд, ур
чадварууд
Ядуурлын учир шалтгаан
Ядуурлыг засан залруулах аливаа алхам хийхийн тулд
ядуурлын учир шалтгааныг ойлгох хэрэгтэй:
1.
Хүн, бие бялдрын хувьд тэгш бус заяагдах
(aбсолют)
2.
Нийгмийн тэгш бус статус (харьцангуй)
3.
Байр суурьгүй болох, дахин сэргээн босгох
боломжгүй байх
4.
Алслагдмал байдал
5.
Дайн, нийгмèéн хэв журам алдагдах, байгалийн
гай гамшиг тохиолдох;
6.
Инфляци болон гадаад дотоод эдийн засгийн
хямрал болох
7.
Эдийн засагт гэнэтийн шилжилт гарч хуучин хэв
маяг дахин сэргэхгүйгээр үгүй болох: эрх
өөрчлөгдөн завсар гарах
Ядуурал ба улс төрийн бодлого
Улс төрийн эдийн засаг – Ядуус болон эдийн
засгийн байдал хоорондын харилцан
ойлголцоо
( Харьцангуй хөрөнгө цуглуулалт, аж ахуйн
нэгжийн онцлог, нийгмийн тусгаарлал, үл
тоогдох байдал зэргийг ойлгох)
Ядуусыг тодорхойлон тоолох








Ядуурлын (орлогын) хязгаарын шугам
Үндэстэн ястны бүлэг
Ядуусын нийгмийн онцлогууд (бага насны хүүхэдтэй
өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, хүүхдийн ядуурал,
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, сэтгэцийн эмгэгтэй
хүмүүс)
Алслагдсан газар нутгийн оршин суугчид
Өнөөгийн байдлаар бичиг үсэг тайлагдаагүй,
чадваргүй хүмүүс
Ядуусын байршил – хаана оршин суудаг (булаан
эзэлсэн бус хууль ёсоор суугаа)
Шилжин суурьшигчид
Улирлын чанартай ядуурал
Ядуусыг тоолох
Тухайн нийгэм амьжиргааны стандартыг хэрхэн
тогтоож байгаагаар ядуурлыг тодорхойлно.
1.
Англид хүмүүс ядуусыг тодорхойлохын тулд санал
хураадаг.
2.
Америкт хамгийн бага багцаар тодорхойлдог.
3.
Ихэнх ядуувтар улсад хоол хүнсний багц нь үндсэн
ядуурлыг (хоол хүнс\орлого) тодорхойлдог. Насанд
хүрсэн нэг хүнд өдөрт 2,500 кило калори хүнс
хэрэгтэй байдаг.
4.
Зарим нэгэн тохиолдолд ядуурлыг харьцангуй
тодорхойлдог. Үүнд: үндсэн амьжиргаа,
амьжиргааны энгийн стандард, байвал зохих
стандард г.м.
Ядуурлын шугам
Ядуурлын шугамыг ердийн хүнсний сагсны үнэн дээр
тодорхой хэмжээний хүнсний бус хэрэгцээний үнийг
нэмж тодорхойлдог. Ядуурлын шугамыг газар оронд
хийгдсэн судалгааны үндсэнд тодорхойлно.
Өрхийн хэрэглээний тухай дэлгэрэнгүй тоо баримтыг
цуглуулсан болно. (Амьжиргааны стандартыг хэмжих
судалгааны хэлбэр)
Тооллого хийх
Тооллогоор ядуурлын шугамнаас доогуур
байгаа хүмүүсийн хувийг гаргахад õоёр
хүндрэл байна. Үүнд:
1. Ядуугаас ядуу бусад шилжиж байгаа
шилжилт тусгагдахгүй.
2. Ядуурлын шугамаас давж гарахгүй
ядуусын доторх орлогын шилжилт энд
мөн тусгагдахгүй.
ßäóóðàë áà òýãø áóñ áàéäàë
-
-
-
ßäóóрëûí øóãàì äàí ãàíö îðëîãûí ÿäóóðàëä òóëãóóðëàñàí
áàéäàã.
ßäóóðëûí òóõàé îéëãîëò-õ¿íèé ÿäóóðàë
Õ¿íèé ÿäóóðàë áîë îëîí òàëòàé
Áóñàä ãà÷èãäàë, õîìñäîëûã õàìðóóëñàí
Áîëîìæóóä òýãø áóñ áàéõ
Äàí ãàíö ìàòåðèàëëàã ç¿éëèéí òýãø áóñ
áàéäàë áèø
Орëîãûí áóñ ÿäóóðàë






Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж
Боловсрол
Ундны найдвартай усны эх үүсвэр, бохир усны наад
захын үйлчилгээний хүртээмж
Капиталын хүртээмж
Äэд бүтцийн хүртээмж
Нийгмийн хамгааллын сүлжээ ãýõ ìýò
40
Ядуурлын үндсийг таслан зогсоох арга
замууд
Àñóóëò- 3
1.
2.
Ядуусын төлөөх хөгжил гэж юу вэ?
Үүнийг хийж болох уу? Үүнд хүрэхийн тулд
юу хийх вэ?
Ядуурлыг бууруулах арга замууд
1.
2.
3.
4.
5.
Боловсрол ур чадварыг хөгжүүлэх
сургалтанд хөрөнгө оруулалт хийх
Эрүүл мэндэд хөрөнгө оруулалт хийх
Бүс нутгийн тархац
Макро төвшинд ажил эрхлэлтийг бий болгох
зорилгыг тавих
Ажлын стандартыг тогтоох
Ядуурлыг бууруулах арга замууд
1.
2.
3.
4.
Зээл, зээлжих эрх
Нийгмийн хамгааллын хамрах хүрээ – энэ нь
орон зайн болон хамрах хүрээ, чиглэсэн
байдлынхаа хувьд аль хэр өргөн бэ?
Ядуурлын эсрэг хөтөлбөрүүдийг өөрөө
өөрийгөө ажлын байраар хангахад чиглүүлэх
Ядуурлын эсрэг хөтөлбөрүүдийг цалинтай
ажил эрхлэлтэнд хандуулах
Ялгаатай арга замууд
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Бүх ядуу хүмүүс нэгэн ижил бус; өөр хэсэг
бүлгийнхэн өөр өөрөөр зовж шаналж байж
болно.
Ялгаатай бодлого баримтлах
Арга замуудыг төвлөрүүлэх бус тараах
зайлшгүй шаардлагатай байж магадгүй.
Хөндлөнгөөс оролцох бүрт цаг хугацааны
баримжаа байх хэрэгтэй.
Сонгож авсан бүлэг хүмүүсийн хоол тэжээлийн
байдал – хүнсний нэмэгдэл тэжээлүүд
Тодорхой нөхцөл бүхий бэлэн мөнгөний
шилжүүлэг
Хүйсийн тэнцвэргүй байдлын
хэмжээсүүд
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Нялх эмэгтэй хүүхдийн амийг бүрэлгэх
Хүн амын төрөлтийн тэнцвэргүй байдал
Үндсэн нөхцөл байдлын тэнцвэргүй байдал
–ялангуяа боловсрол, эрүүл мэнд г.м.
Тусгай боломжууд
Мэргэжлийн тэнцвэргүй байдал
Хөрөнгө өмчлөх тэнцвэргүй байдал – хууль
Ам бүлийн дотоод тэнцвэргүй байдал
(хоол, нөөц, эх үүсвэр)
Ядуурлын хөтөлбөрүүдэд хүйсний
мэдрэмжтэй хандах нь
Хүйсийí мэдрэмжтэй хандахад анхаарах
зүйлс






Энгийн үйлчилгээг адил эрхтэйгээр хүртэх
Улс төрийн үйл ажиллагаанд ижил эрхтэй
оролцох
Ажилласных нь төлөө тэнцвэртэйгээр
урамшуулах
Хуулийн өмнө тэгш эрхтэй байх
Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл, ялгаварлан
гадуурхахыг арилгах
Ажил, гэртээ тэгш эрхтэй байх
Ядуурал нь олон талт хэмжигдэхүүн бүхий
асуудал болох нь

2000 онд “Мянганы дээд хэмжээний уулзалт” хуран
чуулж, ирж буй зуунд дэлхий нийтээрээ
хөгжлийн төлөө хамтран ажиллах “Мянганы
тунхаглал” болон “МХЗ”-ыг баталсàн. Мянганы
хөгжлийн үзүүлэлтүүдийг 8 өргөн зорилтын хүрээнд
18 зорилтыг хянах 48 тоон үзүүлэлтийг гаргаж ирсэн.
Эдгээр нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн.
47
Õ¿íèé õºãæèë áà ìÿíãàíû õºãæëèéí óÿëäàà
1990 îíîîñ 2015 îí õ¿ðòýëõ 25 æèëèéí õóãàöààíä õ¿ðýõ
çîðèëòóóäûã òºëºâëºñºí áàéíà.ÌÕÇ íü íèéò 8 çîðèëãî, 18
çîðèëò, 48 ¿ç¿¿ëýëòýýñ á¿ðääýã.

Çîðèëãî 1: Òóéëûí ÿäóóðàë, ºëñãºëºíò áàéäëûã
áóóðóóëàõ

Çîðèëãî 2: Á¿õ íèéòýýð àíõàí øàòíû áîëîâñðîë ýçýìøèõ

Çîðèëãî 3: Õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ,
ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ ìýäëèéã íýìýãä¿¿ëýõ

Çîðèëãî 4: Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ

Çîðèëãî 5: Ýõ÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ

Çîðèëãî 6. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, õóìõàà áîëîí áóñàä ºâ÷èíòýé
òýìöýõ

Çîðèëãî 7: Áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ

Çîðèëãî 8: Õºãæëèéí òºëºº äýëõèé íèéòèéí ò¿íøëýëòèéã
õºãæ¿¿ëýõ
Õ¿íèé õºãæèë áà ìÿíãàíû õºãæëèéí óÿëäàà
Õ¿íèé ÷àäàâõèéã øóóä íýìýãä¿¿ëýõ õýìæýýñ¿¿ä

Ýð¿¿ë ñàðóóë áàéæ óðò óäààí íàñëàõ: ÌÕ-èéí
4,5,6-ð çîðèëòóóä

Ýðäýì ìýäëýãòýé áàéõ: ÌÕ-èéí 2-ð çîðèëò

Àìüæèðãààíû çîõèñòîé ò¿âøèí: ÌÕ-èéí 1-ð çîðèëò
Îð÷íû õýìæýýñ¿¿ä

Îðîëöîî: 
Áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäàë: ÌÕ-èéí 7-ð çîðèëò

Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäàë: 
Æåíäýðèéí òýãø áàéäàë: ÌÕ-èéí 3-ð çîðèëò
Дэлхийн улс орнуудын ядуурлын òºëºâ
байдал
Азийн зарим улс орнуудын МХЗ 1-ийг биелүүлэх боломж
Суурь он
Улс
Зорилго
Хүрсэн түвшин
МХЗ-ийг биелүүлэх
боломж
Он
хувь
2015 он
хувь
2006 он
хувь
Боломж
Бангладеш
1990
47.8
2015
24
2000
34
Боломжтой
Хятад
1990
9.4
2015
5
1999
3.7
Бараг биелүүлсэн
Энэтхэг
1990
38.9
2015
19
1999
26.1
Боломжтой
Индонез
1990
15.1
2015
8
1999
18.2
Боломжгүй
Малайз
1990
17.1
2015
9
1999
8.1
Бараг биелүүлсэн
Монгол
1990
36.1
2015
18
2006
32.2
Боломжтой
Непал
1990
41.4
2015
21
2004
30.9
Боломжтой
Өмнөд
Солонгос
1990
8.4
2015
4
1996
7.0
Боломжтой
Тайланд
1990
27.2
2015
14
1999
15.9
Бараг биелүүлсэн
50
Õ¿ñíýãò 2. ßäóóðëûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, á¿ñýýð, 2003
Ñóóðüøèë,
íóòàã
á¿ñ
ßäóóðëûí
õàìðàëòûí
õ¿ðýý
ßäóóðëûí
ã¿íçãèéð
ýëò
ßäóóðëûí
ìýäðýìæ
Óëààíáààòàð
27,3
8,1
3,3
Àéìãèéí òºâ
33,9
10,0
4,7
Ñóìûí òºâ
44,5
14,4
6,4
պ人
42,7
12,6
5,1
Áàðóóí
51,1
14,6
5,7
Õàíãàé
38,7
12,3
5,2
Òºâ
34,4
10,1
4,3
Ç¿¿í
34,5
12,4
6,6
Óëààíáààòàð
27,3
8,1
3,3
Óëñûí äóíäàæ
36,1
11,0
4,7
Ñóóðüøèë
Á¿ñ íóòàã
Îðëîãî/õýðýãëýýíèé ÿäóóðàë
Ð0 (ÿäóóðëûí õàìðàãäàëòûí èíäåêñ áóþó íýã õ¿í íîãäîõ ñàðûí õýðýãëýý íü
ÿäóóðëûí øóãàì 25300 òºã-ººñ äîîãóóð)
Íèéò
= 33% (íýí ÿäóó 10%)
Ãýð õîðîîëîë
= 45% (íýí ÿäóó 14%)
Øèëæèã÷ = 37%
Áàéøèí õîðîîëîë= 16% (íýí ÿäóó 5%) Øèëæèã÷ áóñ = 31%
Ð1 (ÿäóóðëûí ã¿íçãèéðýëòèéí èíäåêñ áóþó õ¿ì¿¿ñ ÿäóóðëûí øóãàìààñ õýð õîë
áàéãààã èëýðõèéëíý)
Íèéò
= 9.9
Ãýð õîðîîëîë
= 13.8
Áàéøèí õîðîîëîë= 4.3
Øèëæèã÷ = 11.2
Øèëæèã÷ áóñ = 8.9
Ð2 (ÿäóóðëûí ÿëãààíû èíäåêñ áóþó ÿäóó õ¿í àìûí õýðýãëýýíèé òýãø áóñ
áàéäëûã èëýðõèéëíý)
Íèéò
= 4.3
Ãýð õîðîîëîë
= 6.0
Áàéøèí õîðîîëîë= 1.8
Øèëæèã÷ = 4.9
Øèëæèã÷ áóñ = 3.8
Îðëîãî/õýðýãëýýíèé ÿäóóðàë
Õýí ÿäóó àìüäàð÷ áàéíà âý?
Çóðàã 3. ß äóó õ¿í àì û í õóâè é í æè í , áî ë î âñðî ë , àæè ë
ýðõë ýë ò, àæè ë ýðõýë æ áóé ñåê òî ðî î ð
Áî ë î â ñðî ë ã¿ é
50
Á¿ ðýí ä óí ä á à ò¿ ¿ í ýýñ ä î î ø
38
Á¿ ðýí ä óí ä à à ñ ä ýýø
17
Àæè ë ýðõýë ä ýã
24
Àæè ë ýðõýë ä ýãã¿ é
36
Àë á à í ñåê òî ð
23
Àë á à í á óñ ñåê òî ð
õóâ ü
27
0
10
20
30
40
50
60
Îðëîãî/õýðýãëýýíèé ÿäóóðàë
Òýãø áóñ áàéäàë ÿìàð áàéíà âý?
Æèíè êîýôôèöèåíò (íèéãýì òºãñ òýãø õóâààðèëàëòààñ õýð õîë
áàéãààã õàðóóëäàã)
Íèéò = 0.34
Ãýð õîðîîëîë = 0.28 (n=2777)
Áàéøèí õîðîîëîë= 0.33 (n=4070)
Äèñïåðñèéí õàðüöàà (Õ¿í àìûí õàìãèéí ºíäºð õýðýãëýýòýé 20 õóâèéí
äóíäàæ õýðýãëýýã õàìãèéí ÿäóó 20 õóâèéí äóíäàæ õýðýãëýýíä
õàðüöóóëñàí õàðüöàà)
Íèéò = 5.6 (81900/14500)
Ãýð õîðîîëîë = 4.4 (56200/12800)
Áàéøèí õîðîîëîë
= 5.4 (108800/20700)
Îðëîãî/õýðýãëýýíèé ÿäóóðàë
Íýã õ¿íä íîãäîõ çàðäëûí òàðõàëò:
800
400
ßäóóðëûí
øóãàìíààñ
äîîãóóð
áàéãàà
600
õ¿í àì
400
ßäóóðëûí
øóãàì
300
ßäóóðëûí
øóãàìíààñ
äýýã¿¿ð
áàéãàà
õ¿í àì
200
200
0
100
Ñò.Õàç = 16484.98
Ñò.Õàç = 38930.03
Äóíäàæ = 30314.7
Äóíäàæ = 52852.3
N = 4070.00
0
N = 2777.00
Íèéò
ÃÝÐ ÕÎÐÎÎËÎË: íýã õ¿íä íîãäîõ ñàðûí
äóíäàæ õýðýãëýýíèé çàðäàë
ÁÀÉØÈÍ ÕÎÐÎÎËÎË: íýã õ¿íä íîãäîõ ñàðûí
äóíäàæ õýðýãëýýíèé çàðäàë
Õ¿ðòýýìæèéí ÿäóóðàë
Õýí àõóéí ìóó íºõöºëä àìüäàð÷ áàéíà âý?
Çóðàã 1 . ª ðõè é í õóâè é í æè í , àõóé í í º õöº ë , áàé ðø ë ààð
ãýð õî ðî î ë î ë
õóâ ü
100
á à é ø è í õî ðî î ë î ë
95 100
99.6
82
91
99.6
80
60
40
20
0
öà õè ë ãà à í
õýðýãë ýä ýã
õà ì ãà à ë à ë òòà é
ýõ ¿ ¿ ñâ ýðýýñ
óñà à à â ä à ã
õî ãî î
çî ðè óë à ë òû í
öýãò
çà é ë óóë ä à ã
Õ¿ðòýýìæèéí ÿäóóðàë
Õýí áîëîâñðîëûí ¿éëчèëãýýíýýñ õ¿ðòýæ чàäàõã¿é áàéíà âý?
Çóðàã 3. ÅÁÑ-è àñ 2 áà ò¿¿í ýýñ äýýø ê ì çàé ä î ðø äî ã
º ðõ¿¿äè é í õóâü, ñî í ãî ñî í ¿ç¿¿ë ýë òýýð
9
Õà í -Óóë (N = 100)
Ñ¿ õá à à òà ð (N = 350)
13
22
× è í ãýë òýé (N = 250)
Ñî í ãè í î õà é ðõà í (N = 500)
26
Áà ÿí ç¿ ðõ (N = 200)
26
35
Í à ë à é õ (N = 100)
19
Ø è ë æè ã÷ á óñ (N = 1139)
Ø è ë æè ã÷ (N = 176)
34
Áà é ø è í (N = 684)
8
Ãýð (N = 816)
34
0
10
20
30
40
õóâ ü
50
Õ¿ðòýýìæèéí ÿäóóðàë
Õýí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éëчèëãýýíýýñ õ¿ðòýæ чàäàõã¿é áàéíà âý?
Çóðàã 4. Ýð¿¿ë ì ýí äè é í äààòãàë ã¿é õ¿í àì û í õóâü,
ñî í ãî ñî í ¿ç¿¿ë ýë òýýð
ãýð õî ðî î ë î ë
22
á à é ø è í õî ðî î ë î ë
14
í ýí ÿä óó
31
ÿä óó
20
ÿä óó á óñ (á à ãà )
16
ÿä óó á óñ (ä óí ä )
14
ÿä óó á óñ (÷è í ýýë ýã)
13
à ë á à í á óñ ñåê òî ð
44
à ë á à í ñåê òî ð
12
ø è ë æè ã÷
33
ø è ë æè ã÷ á óñ
22
0
10
20
õóâ ü
30
40
50
60
Íèéãìèéí îðîëöîîíû ÿäóóðàë
Õýíèé íèéãìèéí îðîëöîî ñóë áàéíà âý?
- Îðëîãî ºíäºðòýé,
- Øèëæèã÷,
- Öººí ãèø¿¿äòýé,
- Îðøèí ñóóãàà õîðîîíäîî á¿ðòãýëã¿é ºрхèéí ãèø¿¿äèéí олон
нийтийн àæèëä îðîëöîõ îðîëöîî õàíãàëòã¿é áàéíà.
Àмьжиргаагаа дээшл¿¿лэхэд ард иргэдийн ººрсдийн
идэвх, оролцоо õàíãàëòã¿é áàéíà.
Íèéãìèéí îðîëöîîíû ÿäóóðàë
Õîòûí èðãýäèéí äóíä òºñºë, õºòºëáºð¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëýë, õ¿ðòýýìæ
ÿìàð áàéíà âý?
Çóðàã 1. Õº òº ëẠð, òº ñë¿¿äèéí òàëààð ì ýäýýëýë àâñàí , ¿ð ø èì ýýñ í ü
õ¿ðòñýí º ðõ¿¿äèéí õóâü, àì üæèðãààí û ò¿âø èí ãýýð
õóâü
õº òº ëẠð, òº ñëèéí òàëààð ì ýäýýëýë àâñàí
õº òº ëẠð, òº ñëèéí ¿ð ø èì ýýñ õ¿ðòñýí
100
79.0
75
69.1
62.4
68.9
50.0
50
25
9.4
8.6
9.0
7.7
10.4
0
í ýí ÿäóó
ÿäóó
ÿäóó áóñ (áàãà ÿäóó áóñ (äóí ä
î ðëî ãî òî é)
î ðëî ãî òî é)
ÿäóó áóñ
(÷èí ýýëýã)
Íèéãìèéí îðîëöîîíû ÿäóóðàë
Çóðàã 2. Ì ýðãýæëèéí àæèë, õº äº ëì º ðèéí äàäëàãà î ëãî õ ñóðãàëòàä
õàì ðàãäñàí áî ëî í ñóðãàëòàä õàì ðàãäñàí ààð àì üæèðãààãàà
äýýø ë¿¿ëñýí º ðõ¿¿äèéí õóâü, àì üæèðãààí û ò¿âø í ýýð
í ýí ÿäóó
60
21
57
ÿäóó áóñ (÷èí ýýëýã)
18
0
24
21
51
ÿäóó áóñ (äóí ä)
23
ÿäóó
22
ñóðãàëòàä
õàì ðàãäñàí
ãèø ¿¿í òýé º ðõèéí
õóâü
àì üæèðãààãàà
äýýø ë¿¿ëñýí
º ðõèéí õóâü
17
40
ÿäóó áóñ (áàãà)
Íèéãìèéí îðîëöîîíû ÿäóóðàë
"Íèéãìèéí ñ¿ëæýý" õ¿í àìûí á¿ëã¿¿äýä ÿìàð áàéíà âý?
Çóðàã 3. ª äº ð òóòì û í àì üäðàëäàà äî òí î
òàí è ë , õ¿ðýýë ë è é í õí ýýñäýì æë ýã àâäàã º ðõèé í
õóâü, º ðõè é í ø è í æ áàé äë ààð
ÿä óó á óñ (÷è í ýýë ýã)
67
ÿä óó á óñ (ä óí ä )
71
ÿä óó á óñ (á à ãà )
59
ÿä óó
55
í ýí ÿä óó
45
á à é ø è í õî ðî î ë î ë
64
ãýð õî ðî î ë î ë
60
1-2 ãè ø ¿ ¿ í òýé
70
3-5 ãè ø ¿ ¿ í òýé
66
6+ ãè ø ¿ ¿ í òýé
48
õóâ ü
0
20
40
60
80
ßäóóðëûí ãóðâàí öàãèðàã
ßäóóðëûã 3 ºíö㺺ñ õàðàõàä:
.
Íèéò ò¿¿âðèéí 33%
îðëîãûí
õóâüä ÿäóó áàéíà.
Íèéò ò¿¿âðèéí 24%
õ¿ðòýýìæèéí õóâüä
8%
15%
8%
5%
5%
ÿäóó áàéíà.
3%
11%
Íèéò ò¿¿âðèéí 24% íèéãìèéí îðîëöîîíû
õóâüä ÿäóó áàéíà.
Мэдээллийн эх үүсвэр: ХАССТ, НҮБХХ, 2004. Улаанбаатар хотын ядуурал ба шилжих
хөдөлгөөн, судалгааны тайлангаас
Òýãø áàéäàë
ßëãààòàé õ¿ì¿¿ñò òýãø õàíäàõ óó?
Ýñâýë
ßëãààòàé õ¿ì¿¿ñò ÿëãààòàé õàíäàõ óó?
ßäóóðëûí ãóðâàí öàãèðàã: ýìçýã õ¿í àì
Íýí ÿäóó õ¿í àìûí õóâüä:
Îðëîãûí õóâüä ÍÝÍ
ßÄÓÓ 10%
11 4%
%
2%
2% 2% 3%
Íèéò ò¿¿âðèéí
24% õ¿ðòýýìæèéí
õóâüä ÿäóó áàéíà.
Íèéò ò¿¿âðèéí 24% íèéãìèéí îðîëöîîíû
õóâüä ÿäóó áàéíà.
Õ¿í àìûí 25 õóâü íü íèéãìèéí ýìçýã á¿ëýãò õàìààð÷ áàéíà. ßäóóðëûí õî¸ðîîñ
ãóðâàí àñóóäàëòàé äàâõàð òóëãàðñàí, ìºí íèéãìèéí îðîëöîî áîëîí õ¿ðòýýìæèéí
õóâüä ÿäóó áóñ áîëîâ÷ îðëîãûí õóâüä íýí ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéã íèéãìèéí ýìçýã
á¿ëãèéíõýí ãýæ íýðëýñýí áîëíî.
¯éë àæèëëàãààíû çîðèëòîò á¿ëýã
Çóðàã 1. ß äóó áà ÿäóó áóñ º ðõ¿¿äè é í õóâü, õàì ãè é í è õ
ÿë ãààòàé ø è í æ áàé äë ààð
47
6 áà ò ¿¿íýýñ îëîí
ãèø¿¿íò ýé ºðõ
17
ÿäóó
79
ãýð õ îðîîëëûí ºðõ
ÿäóó á óñ
46
ãýð õ îðîîëîëä
àìüäàðäàã, 6 áà
ò ¿¿íýýñ îëîí
ãèø¿¿íò ýé ºðõ
40
10
õóâü
0
20
40
60
80
100
Мэдээллийн эх үүсвэр: ХАССТ, НҮБХХ, 2004. Улаанбаатар хотын ядуурал ба шилжих
хөдөлгөөн, судалгааны тайлангаас
Mонгол улсын ядуурлыí òºëºâ áàéäàë
ßäóóðëûí õàìðàãäàëò
1990
2000
2005
2006
2015
36.3
(1995)
35.6
(1998)
36.1
(2002)
32.2
18
Ядуурлын үндсэн үзүүлэлтүүд
Ядуурлын
гүнгийрэлт
Ядуурлын мэдрэмж
Æèíè êîýôôèöèåíò
20022003
11.0
4.7
0.329
2006
10.1
4.5
0.380
Îí
67
Mонгол улсын ядуурлыí òºëºâ áàéäàë
Óëñûí äóíäàæ
2002/2003
2006
36.1
32.2
30.3
27.9
Áàéðøëààð
Õîò
պ人
43.4
37.0
Á¿ñ íóòãààð
Áàðóóí
51.1
38.7
Õàíãàé
38.7
37.7
Òºâ
34.4
34.0
Ç¿¿í
34.5
36.5
27.3
20.4
Óëààíáààòàð
68
Mонгол улсын ядуурлыí òºëºâ áàéäàë
Хүн амын хэрэглээний бүтэц, тэнцүү 5 бүлгээр
Хүн амын тэнцүү 5 бүлэг
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Хамгийн ядуу
2
3
4
Чинээлэг
Хэрэглээнд эзлэх хувь
69
Mонгол улсын ядуурлыí òºëºâ áàéäàë
Æèíè Êîýôôèöèåíò
2006
0.38
2002
0.33
0.35
1998
1995
0.31
0
0.1
0.2
0.3
0.4
70
Íèéãìèéí õàìãààëëûí ñ¿ëæýý
Õè÷ýýí ÷àäàâõèéã áèé áîëãîæ, áîëîìæèéã ¿¿ñãýñýí ÷
á¿õíýýñ ãàäóóð îðõèãääîã õ¿ì¿¿ñ áàéñààð ë áàéäàã.
Òýä ñàéí ñàéõàí àìüäðàõûí òóëä íèéãìýýñ òýäýíä íèéãìèéí
õàëàìæ øààðäëàãàòàé.
Íèéãìèéí õàìãààëëûí çàðöóóëàëò íü õýò ºíäºð áîë õ¿ì¿¿ñ
àæèë õèéõ ñîíèðõîëã¿é áîëíî.
Õýòýðõèé îëíûã õàìàðñàí áàãà õýìæýýòýé áîë çîðèëòîò
á¿ëãèéã îðõèãäóóëàõ àþóëòàé.
Íèéãìèéí õàìãààëàë
×àäàâõèéã áèé áîëãîæ, áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ íü òóõàéí óëñûí
îíöëîã áàéäëààñ õàìàðíà. Æíü:
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæèä
áîëîâñðîëîîð èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºãºõ
Êàïèòàëûí õºðºíãèéí õ¿ðòýýìæýýñ ãàçðûí ýçýìøèë
÷óõàë áàéõ
Ядуурлыг бууруулах арга зам








Õ¿íä ÷èãëýñýí áàéõ
Õ¿íèé õºãæëèéí ýäèéí çàñãèéí ñóóðüòàé íü õîëáîãäñîí áàéõ
Õ¿íèé ãà÷ëàí, çîâëîíã äàâàí òóóëàõàä ÷èãëýñýí áàéõ
Òýãø áóñ áàéäëûã áóóðóóëàõ
Òîãòâîðòîé áàéõ
Õ¿íèé ýðõýä ñóóðèëñàí áàéõ
Îðîëöîî áà ýçýìøèë õàíãàãäñàí áàéõ
Ìîíèòîðèíã áà ¿íýëãýý õèéõ áîëîìæòîé áàéõ
Õ¿íèé õºãæëèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèóä





Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî, ñòðàòåãè
Íèéãìèéí õàìãààëëûí áîäëîãî
Õ¿íèé ÷àäàâõè áà áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ
áîäëîãî
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí áîäëîãî
Ìèêðî ò¿âøíèé àðãà õýìæýý
Мºíãºíèé áîäëîãî




Õ¿í àìûí îðëîãîä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºõ
– Öàëèí õºëñ
– Àæèë ýðõëýõ áîëîìæ
– Õºðºí㺠îðóóëàëò
Õ¿í àìûí çàðëàãàä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë
– Õóäàëäàí àâàõ áàðàà òàâààðûí ¿íý
– Õýðýãëýýíèé á¿òýö
Òýãø áóñ áàéäàëä õýðõýí íºëººëºõ
Õ¿í àìûí ÿäóó õýñýãò õýðõýí íºëººëºõ
Сàíãèéí áîäëîãî



Õ¿í àìûí îðëîãîä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë
– Òàòâàðûí äàðàìò
– Àæèë ýðõëýõ áîëîìæ
– Õºðºí㺠îðóóëàëò
Õ¿í àìûí ñàéí ñàéõàí áàéäàëä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë
– áîëîâñðîë
– ýð¿¿ë ìýíä
– íèéãìèéí áóñàä ¿éë÷èëãýý
Òýãø áóñ áàéäàë, ÿäóóðàëä õýðõýí íºëººëºõ
Хóäàëäààíû áîäëîãî



׺뺺ò áà ïðîòåêöèîíèñò áîäëîãî
Õ¿í àìûí îðëîãî
– Àæèë ýðõëýëò
– Õºðºí㺠îðóóëàëò
Õ¿í àìûí çàðëàãà
– Áàðàà òàâààðûí ¿íý
– Õýðýãëýýíèé á¿òýö
– ßäóóðàë, òýãø áóñ áàéäàë
Аæèë ýðõëýëòèéí áîäëîãî
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
Àæèë ýðõëýëò
ªñºëòèéí õ¿÷èí ç¿éë: Ýäèéí çàñàã
ºñºõºä ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ºñ÷
áàéõ
Ìýäðýìæèéí õ¿÷èí ç¿éë:
¯éëäâýðëýë ºñºõºä àæëûí áàéðíû
òîî ò¿¿íýýñ èë¿¿òýéãýýð ºñ÷ áàéõ
Íèéëýìæèéí õ¿÷èí ç¿éë:
Øèíýýð áèé áîëñîí àæëûí áàéð íü
ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí ºðñºëäºí àæèëëàõ
÷àäâàðò íèéöýõ
ßäóóðëûã áóóðóóëàõ
¯éëäâýðëýëèéí ºñºëò õºäºëìºð çàðöóóëàëò
èõòýé ñàëáàðóóäàä òºâëºðºõ
Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäàä, ÿëàíãóÿà ºíäºð ºñºëò á¿õèé
ñàëáàðóóäàä õºäºëìºð çàðöóóëàëò èõòýé òåõíèê,
òåõíîëîãèéã õýðýãëýõ
Ãàäààä, äîòîîäûí õóäàë-äààíû íºõöºë õºäºëìºð çàðöóóëàëò
èõòýé ñàëáàðóóäàä àøèãòàé áàéõ
Òóõàéí àæëûí áàéð íü:
•ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí àæèëëàäàã ñàëáàðò áàéðøñàí ýñýõ
ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí àìüäàðäàã á¿ñ íóòàãò áàéðøñàí ýñýõ
ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí ÷àäàâõèòàé íèéöýõ ýñýõ
ÿäóó õ¿ì¿¿ñ àøèãëàæ ÷àäàõ ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéã
àøèãëàäàã ýñýõ
¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí
õýðýãëýýã õÿìäðóóëäàã ýñýõ
Нèéãìèéí õàëàìæ áà ¿éë÷èëãýý



Çîðèëòîò á¿ëãýý çºâ òîäîðõîéëñîí áàéõ
Íèéãìèéí ýìçýã, ÿäóó á¿ëýãò ÷èãëýñýí áàéõ
Òýòãýâýð, òýòãýìæ îíîâ÷òîé õýìæýýíä òîãòîîãäñîí áàéõ
Õ¿íèé ÷àäàâõè áà áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî
 Áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý (àíõààðàõ àñóóäàë)
– Õ¿ðòýýìæ
– ÷àíàð
– ºðòºã çàðäàë
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí áîäëîãî

ßäóóðëûã áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí
áîäëîãî
Ìèêðî ò¿âøíèé àðãà õýìæýý
 Áè÷èë ñàíõ¿¿æèëò
 Çîðèëòîò á¿ëã¿¿äýä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýý
 Îðîí íóòãèéí äýä á¿òýö
Áè÷èë ñàíõ¿¿æèëò

Îíöëîã: õºðºíãèéí áàðüöàà, áàòàëãàà øààðäàõã¿é

Àøèãëàõ øààðäëàãà: Àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë, çàõ çýýë
õºãæèõ áîëîìæã¿é áàéäàë, ºðãºí óóäàì íóòàã äýâñãýðò
ñèéðýã ñóóðüøñàí õ¿í àì

ßäóóðëûã ÿäóóñûí ººðñäèéíõ íü îðîëöîîòîéãîîð øèéäâýðëýõ
Çîðèëòîò á¿ëã¿¿ä






Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä
ªíäºð íàñòíóóä
ªí÷èí õ¿¿õä¿¿ä
Õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿¿õä¿¿ä
Õ¿íä õîðòîé íºõöºëä àæèëëàæ áóé èðãýä
Àëñëàãäìàë áºãººä ò¿ãæèãäìýë íºõöºëä àìüäàð÷ áóé õºäººãèéí
èðãýä
Çîðèëòîò á¿ëã¿¿äýä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýý


Áóñäûí ãàð õàðäàã áàéäëûã íü çàñàõ
Àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ ãýñýí ýðìýëçëèéã íü äýìæèõ,
÷àäàâõèæóóëàõ
Îðîí íóòãèéí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ



Àëñëàãäìàë áà ò¿ãæèãäìýë áàéäëûã äàâàí òóóëàõ
¯éëäâýðëýë áà çàõ çýýëèéã õîëáîõ
Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí àñóóäàëä çºâõºí ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøãèéí òàëààñ íü õàíäàõã¿é áàéõ
Ãóðàâäóãààð õýñýã
Ìèêðî ò¿âøíèé îðîëöîî, ò¿¿íèéã
èäýâõæ¿¿ëýõ íü
Îðîëöîî ãýæ þó âý?

Îðîëöîî áîë õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéíõ íü àìüäðàëä õàìààðàëòàé
àñóóäëààð ãàð÷ áóé àëèâàà øèéäâýðò íºëººëºõ ÷àäâàðòàé
áàéõûã õýëíý.
Îðîëöîî ÿàãààä ÷óõàë âý?



Õ¿íèé õºãæèë íü äýýðýýñ çîõèöóóëàãääàã áóþó
àâòîìàòààð ÿâàãääàã ¿éë ÿâö áèø þì.
Õºãæèë äýâøëèéã õóðäàñãàõàä íèéãìèéí ãèø¿¿í á¿ð
õóâü íýìðýý îðóóëäàã áàéõ ÿâäàë ÷óõàë.
Îðîëöîîíä òóëãóóðëàí ãàðñàí øèéäâýð õýðýãæèõ
ºíäºð ìàãàäëàëòàé.
Îðîëöîîíû ¿¿ðã¿¿ä

Õºãæëèéí òºëºâëºëò áà îëîí íèéòèéí õýðýãöýý øààðäëàãûã
óÿëäóóëàõ

Îëîí íèéòèéã èäýâõæ¿¿ëýõ, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ

Çàñàãëàëûí èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ

ͺºöèéí àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ
ÀÍÕÀÀÐÀË ÒÀÂÜÑÀÍÄ ÁÀßÐËÀËÀÀ!
91