Бала асырау жүйесі және асырауға беру процесіне шолу

Виктор Гроза, ғ.к., LISW-S Грэйс Броди ат. Ата-ана мен балатану иституты Мандел қолданбалы әлеуметтік ғылымдар мектебі Case Western Reserve Университеті Кливленд, OH 44106-7164 [email protected]

http://msass.case.edu/faculty/vgroza/index.html

Эван Дональдсон ат. Бала асырау иститутының аға ғылыми қызметкері

Фактілер

• Жасы 18-ге толмай асырауға алынған балалар саны – 1,6 миллион.

• Бұл 18-ге толмаған жалпы балалар санының 2,5 пайызына тең.

• Баланы асырауға алған отбасылардың 82 пайызы 1 бала, 15 пайызы 2 бала, ал 3 пайызы 3 бала асырайды.

• • • •

Өзге фактілер

Жасы 18-ге толмай асырауға берілген әрбір 100 қыз балаға 90 ұл бала тиеді. Осы жас аралықтағы кәдімгі балалар статистикасы қарама-қарсы: әрбір 100 қыз балаға 106 ұл бала келеді. Отбасы тарапынан асырауға алынған балалардың (18 жасқа дейінгі) 17%-ы өзге нәсілді балалар. Өзге нәсілді өгей балалардың үлесі - 11%, ал нәсілі өзге туған балалардың үлесі 7%. Асырауға алынған балалардың 13%-ы шетелде туған. Ал туған балалар мен өгей балалардың 4%-ы ғана өзге елде туыпты.

Кореяда туып, АҚШ-та асырауға алынған балалар саны (18 жасқа дейінгі) - 48,000. Корея - балаларды шетелге асырауға ең көп беретін ел. Асырауға алынған әрбір 4 баланың бірі Кореяда туған (24 %). Ал жалпы, шетелде туып, АҚШ-та асырауға берілген балалардың жарымына жуығы Азиядан келген.

Шамалап жасалған болжамдар

Асырап алу статистикасы

Өгей ата-ана тара пынан алынғандар Нәрестелер Халықаралық негізде алынғандар Мемлекет тарапы нан алынғандар Шетелге жіберілген американдық балалар

Trends in Adoption 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1989 1993 1997 2001 2005 Public Agency (AFCARS) International (State Department)

Асырауға берілген балалардың жасы

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1-ге дейінгі 1-4 жас5-9 жас 9-дан асқан Халықара лық Мемлекеттік агенттіктер

Халықаралық деңгейде бала беруші елдер - 2008

Азия Бұрынғы КСРО Орт/Оңт.Африк а (Кариб елдерін қосқанда) Орт/Шығ.Европ а Африка 8

АҚШ-та бала асырап алу тарихы

• • • • • Жетімдер пойыздары – 1854 және 1929 жж аралығында 100,000 астам жасөспірім «жетімдер пойыздарына» отырғызылып, ауылдық жерлерге жөнелтілді. Жабық түрде бала асырау – 1920-1960 жж аралығында балаларды жасырын асырау кең тараған – Жалғыз-басты аналар балаларын тастап кететін Халықаралық бала асырау – 1950 жж Кореядан бала алып келе бастаған – Генри және Берта Холт Жасы есейген балалар және белгілі-бір мұқтажы бар балалар – 1970 жж – Басты заңнамалық негіздер 1980, 1996 жж қаланған Ашық түрде бала асырау

Американдықтардың шетелден асырауға бала алатындары неліктен?

Бедеулік Гуманитарлық (балаға көмек беру) Ашық түрде бала асырауды ұнатпау Балалар жасының кішірек екені Агенттіктердің бұл тәсілді ұнататыны

Баланы асырауға алу процесі,1-қадам

• Шешім қабылдау – идеяны іске асыру • Есепке алынатын факторлар – Процестің ұзақтығы – Шығындар – Баланың сипаттамасын жасау • Байланысқа шығу (телефон, интернет, агенттіктің үйге келуі, биресми кездесу, ата-аналар топтары)

Агенттікті таңдау – есепке алуға тұрарлық факторлар

• Балаларды асырауға беру ісімен қанша уақыт айналысып жүргені • Бюджеттерінің қаншама үлесі баланың игілігіне жаратылып жүргені • Жылдық есептің нұсқасын алу, соның ішінде директордың жалақы деңгейін біліп алу • Өз программалары мен қызметтерінің жетістіктерін қалай бағалайтындары • Шығындар туралы жіті мәлімет жинау

Баланы беруге дейін үйді зерттеу

• Асыраушы отбасының қызығушылықтарын, мүдделерін, артықшылықтарын және басқа да қасиеттерін анықтап, жан жақты зерттеп, олардың балаға қамқорлық жасау қабілеттерін айқындау.

- Бала асырап алуға үміткер отбасы зерттеуден кейін жазылған қорытынды баяндаманы оқып, талқылап, түсінбегенін сұрап алуға құқылы

.

• Үй зертттеулері тиісті талаптарға сай болуы қажет – Азаматтық статус – АҚШ-тың Азаматтық және иммиграциялық қызметтер жөніндегі бюросы бекіткен стандарттар – Бала беретін елдердің талаптары – Қылмыстық жазалардың болған-болмағаны

Баланы асырауға бергенде үй зерттеуін жүргізу

• Зерттеуді жеке контрактор немесе басқа бір ұйым жүргізген болса, агенттік соны қадағалап, керекті стандарттарға сай келуін тексеру тиіс.

Асырауға беруге дейінгі дайындық

Асырауға беруге дайындық деген не ?

• • Үй және отбасын зертттеу, бағалау арқылы ақпарат жинау шараларын қолға алу Асыраушы отбасыларға алдағы өзгерістер туралы көбірек айтып, жаңадан семья құру түсінігін жеткізу • • Дайындауды процесс деп те, нәтиже деп те қарастыру керек Дайындық жұмыстары ойдағыдай өкізілмесе, оның кесірін кейін жою мүмкін емес • Асырап алу процесінің табысты болуы баладан гөрі ата-анаға көбірек байланысты, яғни баланың отбасы ішіне азаптанбай, жеңіл ғана кіріп кетуіне жасалған жағдайларға байланысты болады.

Асырауға беруге дайындау қызметі: талқыға салынатын тақырыптар

• • • • • • • • • • Асырауға үміткер әке-шешеге келесі тақырыптар бойынша мәлімет беріледі: Асырап алудың отбасыға әсері; Тәжірибесі оңды болған асыраушы отбасылардың ерекшеліктері; Беруші елдердегі жағдай және балаларды қамқоршы органдарға берудің әсері; Баламен тіл табысу, оны дамыту және ата-ана болудың тәсілдері; Баланың білім алу кезіндегі қиыншылықтары; Арнайы мұқтажы бар баланы бағу; Нәсілі, ұлты, мәдениеті немесе діні басқа баланы асырау; Баланың бұрынғы ортасымен үнемі қатынаста болуының маңыздылығы және баланың жаңа ортаға бейімделуінің қажеттілігі; Баланың үйреншікті ортадан үзіліп кету ауыртпалығын бірге көтеріп, бұрынғы өміріндегі келеңсіз жағдайларды ұмытуға көмектесіп, жеке басының дамуына жағдай жасаудың маңыздылығы; Бала туа алмай, соны уайымдап жүрген отбасыларға көмектесу.

* жекелеген немесе топ түрінде

17

Келесі қадамдар

Үйді зерттеу Ата-ананы дайындау/білім беру

Баланы орналастыру

• • Баланы ойлап жасалады: әрбір балаға өз семьясын табу • Орналастыратын ұйым асырауға берілетін бала туралы барлық медициналық, жеке және әлеуметтік мәлімет жинап, соны асырап алушы семьяға алдында-ала көрсетуі керек.

–

Агенттік міндетті түрде бұл мәліметтің толық әлде қысқаша екенін бөліп көрсету керек.

– –

Мәлімет қысқартылып алынған болса, онда сол қысқаша шолуды жасаған адамның аты-жөні, жұмыс орны, өкілеттігі және шолу жасалған күн құжатталуы тиіс. Мәлімет ағылшын тілінде болмаған жағдайда білікті аудармашының қызметі қамтамассыз етіледі.

Болашақ ата-анаға шешім қабылдауға кем дегенде бір апта уақыт берілуі қажет. Баланың мүддесі үшін шешім тезірек қабылдануы керек болған жағдайда ғана ата анадан аталған мерзімнен бұрын шешімдерін айтулары сұралады.

Бала орналастырылғаннан кейін көрсетілетін қызметтер

• • • • Бұл қызмет отбасыларға асырап алуға қатысты істерін аяқтауға көмектеседі.

Бала келгеннен кейін алғашқы 2-3 аптаның ішінде агенттік алғашқы тексерумен үйге келеді. Баланың денсаулығына қатысты қажеттіліктері және емделудің жолдары туралы ақпарат берілсе, бұл ата-ананың алдын-ала жоспар жасап, дайындалуына мүмкіндік береді.

Бұл қызметтер көбіне әрбір отбасыға икемделіп көрсетіледі.

Бала орналастырылғаннан кейін көрсетілетін қызметтер • Бұл қызметтер баланың игілігі, жаңа ортаға бейімделуі және тұрақтылығы мақсатында көрсетіледі. • Асыраушы отбасылар бұл қызметтерді тікелей агенттіктің өзінен немесе соның жолдамасы бойынша алады: – Беруші елдер сұраған жағдайда баланы орналастырғаннан кейін оның халі туралы есеп беру; – Дамыту және білім беру қызметтері; – Психикалық саулық сақтау қызметтері; – Баланың жаңа ортадағы бейімделу, әлеуметтік жүріс тұрыс және басқа да қабілеттерін дамыту; – Отбасыға, оның әрбір мүшесіне және ерлі-зайыптыларға психологиялық көмек көрсету; – Баланы уақытша бағу; – Орналастыру процесі аяқталғанға дейін үзіліп қалса, баланы жаңадан орналастыру.

Бала асыруға берілгеннен кейінгі ұстанымдар

• Асырап алу - өмір бойғы процесс.

• Асырап алынған балалар мен ересек адамдар, және асыраушы отбасылар асырауға алынған баланың нәсілін, ұлтын, мәдени әдет-ғұрпын құрметтеп, оның жаңа ортаға бейімделуіне көмектесу керек.

23

Америкадағы баланың әл ауқатын қорғау жүйесінің ұстанымдары

1.

2.

3.

Қауіпсіздік Тұрақтылық Игілік

А Б Ә Қ Ж

АҚШ-тағы баланы әлеуметтік қорғау жүйесі және Балалар құқығы конвенциясының арасында ұқсастық бар

Баланың игілігі Балалар Құқығы Конвенциясы Тұрақтылық Қауіпсіздік

Балалар үшін қауіпсіздік тұрғысынан ең жағымсыз жер

• #1— Институттар, жетімдер үйлері, топ арасында болып есею • #2— Туған отбасылар

Балалар игілігі облысындағы қауіпсіздік мәселесі

• Міндетті түрде есеп беру • Отбасыларды тергеуге, сондай-ақ, уақытша немесе тұрақты қамқорлық алу туралы өтінішті сотқа жіберу құқығы бар Ата-ана құқығын сақтау, калпына келтіру және жою туралы шешімдерге қатысты сотқа кеңес беру үшін барлық мәліметті жинау • Басты назарда ата-ананың құқығы емес, баланың құқығы болуы тиіс

Балаларды асырап алудың психологиялық салдары

 Асырап алу – бұл өте күшті әрі жағымды шара      Балалардың көбі ешқандай психологиялық зардаптарға душар болмайды Асырауға алынғандардың шамамен 4%-і аса қатты эмоционалдық және мінез-құлық проблемаларына шалдығады (тәуекел деңгейі жоғары әлеуметтік топтарда бұл көрсеткіш 2-3% тең) 30% ға жуығы оқу-үйрену кезінде қиыншылық көреді. Бұл негізінен оқып-үйрену қабілетінің төмен болуы себепті, не болмаса, оқуға теріс әсер тигізетін эмоционалдық және мінез-құлық проблемалары себепті болады Жыныстық жетілу мерзімі ұзағырақ созылып, бұл кезең асырауға алынғандар үшін өзгелерге қарағанда қиындау болуы мүмкін Асырап алудың өзі проблема емес; проблемалар көбіне балалар асырауға алынғанға дейін, тіпті туғанға дейін ананың құрсағында жүрген кездегі зиянды, жаман тәжірибенің салдарынан пайда болады

Халықаралық асырап алуға берілетін балалардың дамуы

• Тез икемделе алатын тентектер • Жаралы жандар • Физикалық қиыншылығы мол балалар 29

30

31

32

33

Асырап алу нәтижелерін қорытындылау

• Нәтижелердің бәрі де оңды болады • Асырап алу мысалдарының көбі өте табысты • Клиникалық және тұрмыстық проблемалар – бұл асыраушы отбасы өмірінің бір бөлігі

35

Асырап алу туралы мәлімет көздері

• American Adoption Conference – http://www.americanadoptioncongress.org/ • Child Welfare Information Gateway-Adoption – http://www.childwelfare.gov/adoption/ • Concerned United Birth Parents – – http://www.cubirthparents.org/ • Ethica: A Voice for Ethical Adoptions • • http://www.ethicanet.org/itemlist.php?pagestyle=itemlist • Evan B. Donaldson Adoption Institute http://www.adoptioninstitute.org/index.php

• National Adoption Clearinghouse http://www.adoption.org/adopt/national-adoption clearinghouse.php