Transcript Polityka gospodarcza, prof. Ryszkiewicz, wykład 4

Polityka gospodarcza
Wykład 4: Polityka fiskalna - budżet, deficyt,
dług publiczny
Budżet państwa jako instrument polityki fiskalnej
• Budżet państwa: Roczny plan finansowy państwa
obejmujący zestawienie dochodów i wydatków
oraz przychodów i rozchodów państwa, oraz
wskazujący źródła pokrycia niedoboru lub kierunki
rozdysponowania nadwyżki;
• Budżet państwa uchwalany w postaci ustawy
budżetowej na okres roku kalendarzowego;
• Wielkość i struktura budżetu zależą od decyzji
politycznych, ale mają skutki ekonomiczne i
społeczne.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
2
Ustawa budżetowa
Art. 109. Ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz.
1240) ze zm:
1. Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w
danym roku budżetowym.
2. Ustawa budżetowa składa się z:
1) budżetu państwa;
2) załączników;
3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej
wynika z niniejszej ustawy lub z odrębnych ustaw.
3. Ustawa budżetowa jest uchwalana na okres roku budżetowego.
4. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.
5. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne
ustawy.
3
Budżet państwa
Art. 110. Budżet państwa określa:
1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych
dochodów budżetu państwa;
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa;
3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego
pokrycia;
4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków
europejskich;
5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;
6) wynik budżetu środków europejskich;
7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;
8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;
9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;
10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz
emitowanych papierów wartościowych.
4
Podstawowa tożsamość budżetowa
T + NT – Cg – Tr – Int – Ig = B
gdzie:
B = saldo budżetu
T = dochody podatkowe
NT = dochody niepodatkowe
Cg = konsumpcja państwa (wydatki bieżące)
Tr = transfery (bieżące i kapitałowe)
Ig = inwestycje publiczne (wydatki inwestycyjne)
Int = odsetki od długu publicznego
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
5
Dochody i wydatki budżetu państwa w Polsce, 1999-2012, % PKB
Dochody i wydatki budżetu państwa w Polsce w latach 1999-2012 (% PKB)
25
22.7
22.5
23.4
22.4
21.4
20.9
20
19.3
18.7
18.5
18.4
18.6
17.6
21.2
18.3
21.0
21.5
20.4
21.9
20.0
22.2
20.4
20.8
19.8
18.7
17.7
18.2
19.9
18.0
15
10
5
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Dochody
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Wydatki
6
Dochody budżetu
• Dochody krajowe i zagraniczne;
• Dochody bieżące (daniny uzyskiwane z bieżącej
działalności) i majątkowe (uzyskiwane z dzierżawy i najmu,
z dywidend, z odsetek od lokat i pożyczek, opłaty, spadki);
• Dochody podatkowe (wraz ze składkami na ubezpieczenia
społeczne) i niepodatkowe (np. dywidendy spółek skarbu
państwa, dochody z własności publicznej, wpłata zysku z
NBP);
• Wskaźnik fiskalizmu: stosunek dochodów do PKB;
• Różnica między dochodami i przychodami (uzyskiwanymi
ze sprzedaży majątku, prywatyzacji, sprzedaży papierów
wartościowych, otrzymanych pożyczek i kredytów, ze spłat
pożyczek i kredytów);
• Operacje bieżące („nad kreską”) i kapitałowe („pod
kreską”).
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
7
Dochody budżetu
Art. 111. Dochodami podatkowymi i niepodatkowymi budżetu państwa są:
1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego,
przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu
Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy
publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu
państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu
terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzących: a) ze sprzedaży papierów wartościowych, b) z
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, o ile odrębne ustawy nie stanowią
inaczej;
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
16) środki europejskie i środki na realizację projektów pomocy technicznej w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna.
(EFRR) i Programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz środki, środki Europejskiego Funduszu
Rolniczego Gwarancji na określone wydatki w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, środki Norweskiego Mechanizmu Finansowego
2004–2009, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2004–2009; oraz inne środki, po ich przekazaniu
na rachunek dochodów budżetu państwa;
8
17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a
Wskaźnik fiskalizmu w Polsce
Podatki w latach 1999-2012 (% PKB)
20
18
18.7
17.8
16.9
16.1
16
15.3
15.9
16.0
15.9
16.5
16.0
15.7
16.0
2009
2010
2011
14.7
15.5
14
12
10
8
6
4
2
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2012
Podatki
9
Wydatki budżetu
• Wydatki bieżące i inwestycyjne;
• Wydatki wg przeznaczenia dzielą się na finalne (na
konsumpcję i inwestycje – G) i redystrybucyjne (transfery);
• Wydatki wg funkcji dzielą się na:
– tradycyjne funkcje państwa (administracja, prawo i porządek,
wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa),
– funkcje socjalne (transfery),
– funkcje gospodarcze (dotacje, subsydia),
– na obsługę długu;
• Wskaźnik stopy redystrybucji budżetu: stosunek wydatków
do PKB;
• Różnica między wydatkami (operacje „nad kreską”) a
rozchodami (spłaty kredytów i pożyczek, wykup papierów
wartościowych, udzielone pożyczki – operacje „pod
kreską”).
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
10
Wydatki budżetu państwa
Art. 112. 1. Wydatki budżetu państwa są przeznaczone w szczególności na:
1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów
kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;
2) zadania wykonywane przez administrację rządową;
3) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
4) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
5) wpłaty do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”;
6) subwencje dla partii politycznych;
7) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
8) obsługę długu publicznego;
9) wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub
środków przeznaczonych na realizację programów przedakcesyjnych oraz Programu Środki
Przejściowe; środków przeznaczonych na realizację: a) programów w ramach celu Europejska
Współpraca Terytorialna, pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, b)
programów w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, c) Norweskiego
Mechanizmu Finansowego 2004–2009, d) Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru
Gospodarczego 2004–2009, a także innych środków.
2. Z budżetu państwa są finansowane zadania określone w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych.
11
Finansowanie deficytu
• Zaciąganie pożyczek przez rząd w banku centralnym:
rośnie podaż pieniądza banku centralnego (pieniądza
rezerwowego - reserve money) i następuje monetyzacja
deficytu (ta metoda w Polsce jest prawnie zakazana – Art.
220 Konstytucji RP);
• Zaciąganie pożyczek i kredytów w bankach komercyjnych;
• Zaciąganie pożyczek na rynku (od przedsiębiorstw i osób
prywatnych);
• Zaciąganie pożyczek i kredytów za granicą;
• Dochody z prywatyzacji i inne dochody jednorazowe.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
12
Finansowanie deficytu przy pomocy zwiększania bazy monetarnej
•
•
•
•
•
•
Gdy deficyt finansowany jest bezpośrednio dodatkową emisją pieniądza (który
dostarcza bank centralny), koszt finansowania krótkim okresie albo wynosi zero
(tylko koszt druku banknotów i bicia monet), albo jest niski gdy deficyt
finansowany jest pożyczką z banku centralnego po stopie procentowej niższej
od stóp rynkowych;
Różnica między (zerowym lub obniżonym) kosztem emisji pieniądza a kosztem
zaciągnięcia długu na rynku stanowi zysk z emisji – tzw. seniorat (seignorage);
Gdy zwiększanie bazy monetarnej przekracza ilość pieniądza, która zapewnia
utrzymanie stabilności cen, pojawia się inflacja, która obniża wartość realną
pieniądza i realną wartość długu – jest to tzw. podatek inflacyjny;
Finansowanie przyrostu deficytu budżetowego wzrostem bazy monetarnej
powoduje wzrost produkcji i dochodu, ale wpływ na stopę procentową jest
nieokreślony ex ante (zob. model IS-LM – obie krzywe przesuwają się w
prawo);
Polityka pieniężna, która stara się utrzymać stopy procentowe na
niezmienionym poziomie przy wzroście wydatków rządowych i deficytu nazywa
się polityką akomodującą (monetary accommodation);
Na dłuższą metę pojawia się inflacja i ogranicza efekt wzrostu G (krzywa
Philipsa).
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
13
Finansowanie deficytu z długu
• Koszt równy stopie oprocentowania pożyczek zaciąganych
przez rząd;
• Jeśli polityka pieniężna nie jest akomodująca, pożyczki
zaciągane przez rząd powodują wzrost stóp procentowych i
występuje efekt „wypierania” (crowding-out);
• Na dłuższą metę, przy założeniu pełnej racjonalności
konsumenta, może wystąpić tzw. równoważność
rikardiańska (Ricardian equivalence, Barro-Ricardo
equivalence), czyli twierdzenie, że finansowanie wydatków z
długu jest równoznaczne z finansowaniem z podatków –
uczestnicy rynku zdaja sobie sprawę, że spłata długu
wymaga podniesienia podatków przyszłości, i wstrzymują
się z zakupami.
• Ale badania empiryczne nie potwierdzają równoważności
rikardiańskiej;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
14
Dług publiczny
• Kategorie długu publicznego: państwowy dług publiczny,
dług Skarbu Państwa, zobowiązania wymagalne Skarbu
Państwa (np. wynagrodzenia w sektorze publicznym),
zobowiązania niewymagalne Skarbu Państwa (z tytułu
gwarancji i poręczeń);
• Roczne deficyty powiększają dług publiczny;
• Potrzeba długofalowej stabilizacji relacji długu publicznego
do PKB wymaga ostrożnej polityki fiskalnej;
• Polityka stabilizowania relacji dług/PKB i wpływanie na
oczekiwania rynku w celu obniżania długookresowych stóp
procentowych.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
15
Państwowy dług publiczny
Art. 72. 1. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania
sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na
wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych
orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora
finansów publicznych będącą dłużnikiem.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
16
Państwowy dług publiczny
• Państwowy dług publiczny obejmuje
dług podsektora rządowego (tj. dług
Skarbu Państwa i dług pozostałych
instytucji podsektora rządowego), dług
podsektora samorządowego oraz dług
podsektora ubezpieczeń społecznych.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
17
Państwowy dług publiczny
Art. 73. 1. Państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną
zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora.
2. Przez wartość nominalną zobowiązania rozumie się wartość nominalną:
1) wyemitowanych papierów wartościowych;
2) zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, to jest kwotę
świadczenia głównego, należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania.
3. Wartość nominalna zobowiązań indeksowanych lub kapitalizowanych odpowiada
początkowej wartości nominalnej z uwzględnieniem przyrostu kapitału,
wynikającego z indeksacji lub kapitalizacji, naliczonego na koniec okresu
sprawozdawczego.
4. Przepisy ust. 1–3 stosuje się do obliczania kwot niewymagalnych zobowiązań z
tytułu poręczeń i gwarancji niezaliczanych do państwowego długu publicznego, a
także odpowiednio do obliczania długu Skarbu Państwa oraz kwot niewymagalnych
zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji niezaliczanych do długu Skarbu Państwa.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
18
Państwowy dług publiczny
Dług publiczny wzrasta m.in., gdy:
• minister finansów sprzedaje na rynku obligacje lub bony
skarbowe dla pokrycia deficytu budżetowego;
• miasto Warszawa zaciąga kredyt na budowę metra;
• dyrektor szpitala nie płaci rachunku za energię
elektryczną, tłumacząc się niedostatecznym
finansowaniem z Narodowego Funduszu Zdrowia;
• deficytowe przedsiębiorstwo publiczne, które uzyskało w
przeszłości rządową gwarancję na kredytowany zakup
materiałów do produkcji lub na wzrost wynagrodzeń,
obecnie nie spłaca kredytu.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
19
Dług Skarbu Państwa
W ustawie o finansach publicznych z 2009 roku nie sformułowano definicji
długu Skarbu Państwa, ale są odniesienia, np.:
• Minister Finansów ogłasza w terminie do dnia 31 maja roku następnego,
w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”
kwotę i relację do produktu krajowego brutto m.in. długu Skarbu Państwa,
• Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób
ustalania wartości zobowiązań zaliczanych m.in. do długu Skarbu
Państwa,
• Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa
w celu zapewnienia przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy
dług publicznych nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB,
• Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem
Skarbu Państwa.
20
Dług Skarbu Państwa
Dług krajowy Skarbu Państwa obejmuje zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu skarbowych
papierów wartościowych wyemitowanych na rynek krajowy, pozostały dług krajowy Skarbu
Państwa z tytułu: zobowiązań wymagalnych państwowych jednostek budżetowych,
państwowych funduszy celowych nieposiadających osobowości prawnej, państwowych
zakładów budżetowych (do 2010 r.) oraz gospodarstw pomocniczych (do 2010 r.), zobowiązań
z tytułu niepodwyższania płac w sferze budżetowej (do 2008 r.), zadłużenia Funduszu Pracy
(do 2006 r.) oraz przedpłat na samochody.
Dług zagraniczny Skarbu Państwa obejmuje:
— zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu skarbowych papierów wartościowych
wyemitowanych na rynek międzynarodowy (tj. obligacje zagraniczne — obligacje nominowane
w walutach obcych, sprzedawane na rynkach zagranicznych oraz obligacje emitowane na
rynkach zagranicznych nominowane w walucie kraju, w którym są sprzedawane, obligacje typu
Brady
— obligacje wyemitowane w październiku 1994 r. w ramach redukcji i restrukturyzacji
zadłużenia wobec banków komercyjnych zrzeszonych w Klubie Londyńskim),
— kredyty i pożyczki zaciągnięte.
Dług gwarantowany (poręczony) przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej jest to potencjalne
zadłużenie Skarbu Państwa.
21
Państwowy dług publicznya
Wyszczególnienie
2005
2010
2011
2012
w mln zł
OGÓŁEM
466591
747899
815346
840490
Dług podsektora rządowego
439335
692361
748806
770822
Dług Skarbu Państwab
438416
691210
747504
769129
- krajowy
313727
496370
501066
518245
- zagraniczny
124689
194840
246438
250884
919
1151
1302
1694
Dług podsektora samorządowego
20172
53519
64261
67409
Dług jednostek samorządu terytorialnego
17156
50568
61190
64030
Dług pozostałych instytucji
3016
2951
3071
3379
Dług podsektora ubezpieczeń społecznych
7084
2019
2279
2259
Dług pozostałych instytucji
a Według wartości nominalnej, po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami sektora
finansów publicznych.
b Według kryterium miejsca emisji — uwzględnia miejsce zaciągania zobowiązań (krajowy lub zagraniczny
rynek finansowy).
22
Skarbowe papiery wartościowe
• Bon skarbowy (Treasury Bill): krótkoterminowy papier
wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku
pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości
nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany
(do 364 dni włącznie);
• Obligacja skarbowa (Treasury Bond): papier wartościowy
oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą,
oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek i
sprzedawana na rynku pierwotnym z dyskontem, lub według
wartości nominalnej, lub powyżej wartości nominalnej, i
wykupywany po upływie określonego terminu, nie krótszego
niż jeden rok (365 dni).
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
23
Podstawowe różnice dotyczące długu publicznego –
definicja polska a unijna (1)
POLSKIE REGULACJE
REGULACJE UE
państwowy dług publiczny
dług sektora general government
1) zakres sektora finansów publicznych
ustawa o finansach publicznych tworzy zamknięty
katalog jednostek zaliczanych do sektora finansów
publicznych;
- zakres sektora general government1) został
zdefiniowany w ESA95/ESA20102);
- nie został wprowadzony zamknięty
katalog jednostek;
różnice w zakresie sektora w zależności od regulacji
a) fundusze utworzone w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego (np. KFD, FK):
nie są zaliczane do sektora finansów publicznych;
są zaliczane do sektora general government3);
b) przedsiębiorstwa publiczne pokrywające mniej niż 50% kosztów produkcji przychodami ze sprzedaży
nie są zaliczane do sektora finansów publicznych;
są zaliczane do sektora general government;
1) Urzędem odpowiedzialnym za zakres sektora general government (sektora instytucji rządowych i samorządowych) jest GUS.
2) Council Regulation No 2223/1995 on the European System of National and Regional Accounts in the Community.
Kryteria stosowane w ESA95 dotyczą przede wszystkim funkcji realizowanych przez dane jednostki i sposobu ich finansowania.
Głównym kryterium branym pod uwagę jest działalność podstawowa danej jednostki – redystrybucja narodowego dochodu i bogactwa; w pozostałych
przypadkach stosowana jest reguła 50% (mniej niż 50% kosztów produkcji jest finansowanych przychodami/dochodami ze sprzedaży).
ESA2010 (Regulation (EU) No 549/2013 of the European Parliament and of the Council of 21 May 2013 on the European system of national and regional
accounts in the European Union) nie zmienia powyższej reguły, rozszerza jednakże katalog transakcji zaliczanych do kosztów o odsetki netto, dodatkowo
ESA2010 kładzie większy nacisk na kryterium jakościowe klasyfikacji jednostek do sektora.
3) Zgodnie z wytycznymi Eurostatu w odniesieniu do klasyfikacji sektorowej przedsięwzięć związanych z budową infrastruktury, po spełnieniu
określonych kryteriów w zadłużeniu sektora instytucji rządowych i samorządowych poza zobowiązaniami przedmiotowych Funduszy mogą być ujmowane
także nakłady inwestycyjne poniesione przez podmioty spoza sektora realizujące inwestycje tego typu (imputed loan = pożyczka przypisana).
24
Podstawowe różnice dotyczące długu publicznego –
definicja polska a unijna (2)
POLSKIE REGULACJE
REGULACJE UE
państwowy dług publiczny
dług sektora general government
2) tytuły dłużne zaliczane do długu publicznego
- papiery wartościowe opiewające na wierzytelności
pieniężne (poza papierami udziałowymi);
- kredyty i pożyczki;
- przyjęte depozyty;
- zobowiązania wymagalne (tj. takie, których termin
płatności minął, a które nie zostały przedawnione
lub umorzone);
- papiery wartościowe inne niż akcje, z wyłączeniem
instrumentów pochodnych;
pożyczki;
- gotówka i depozyty;
różnice w tytułach dłużnych w zależności od regulacji
zobowiązania wymagalne;
- do kredytów i pożyczek zaliczone są umowy
nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok,
związane z finansowaniem usług, dostaw, robót
budowlanych, które wywołują skutki ekonomiczne
podobne do umowy pożyczki lub kredytu
- 4)
- zrestrukturyzowane bądź zrefinansowane kredyty
handlowe (także te o pierwotnym terminie
zapadalności poniżej lub równej rok) są zaliczane do
kategorii pożyczki5)
4) Zobowiązania wymagalne stanowią wydatek na bazie memoriałowej i zgodnie z regulacjami UE są
uwzględniane w wyniku (deficycie lub nadwyżce) sektora general government.
5) Warunki zaliczenia zrestrukturyzowanych bądź zrefinansowanych kredytów handlowych do kategorii
pożyczki zawarte są w decyzji Eurostatu z dnia 31 lipca 2012 r. The statistical recording of some
25
operations related to trade credits incurred by government units.
Podstawowe różnice dotyczące długu publicznego –
definicja polska a unijna (3)
POLSKIE REGULACJE
REGULACJE UE
państwowy dług publiczny
dług sektora general government
3) dług potencjalny
różnice dotyczące uwzględniania długu potencjalnego w ograniczeniach na relację długu do
PKB
nie jest uwzględniany.
- ograniczenia UE nie uwzględniają
bezpośrednio długu potencjalnego
związanego z udzielanymi poręczeniami i
gwarancjami;
- po spełnieniu określonych kryteriów
(zgodnie z zasadami ESA95) dług
potencjalny może stać się długiem podmiotu
udzielającego poręczenia lub gwarancji
(operacja przejęcia długu);
26
Arytmetyka „deficyt-dług”
Oznaczenia: B = dług publiczny, G = wydatki rządowe, T =
podatki, r = stopa procentowa.
a) Przy stałym PKB
dB = (G – T) + rB
(1)
Gdzie (G - T) to nadwyżka pierwotna budżetu (primary
surplus);
Nawet dla G = T, dług rośnie (dB > 0) w tempie
dB/B = r, bo rB > 0
Aby dB/B = 0 (warunek stabilizacji długu),
(T - G) = rB > 0
czyli wymagana jest nadwyżka pierwotna > 0.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
27
Arytmetyka „deficyt-dług” (cd.)
b) Przy rosnącym PKB
Dzieląc (1) przez PKB realny = Y, otrzymujemy:
dB/Y = G/Y – T/Y + rB/Y
Zmiana relacji długu do PKB – d(B/Y) jest równa:
d(B/Y) = (dB Y – dY B)/(Y Y) = dB/Y – (dY/Y)(B/Y)
Podstawiając (2) do (3), otrzymujemy:
d(B/Y) = [(G – T)/Y + rB/Y] – (dY/Y)(B/Y)
Przyjmując tempo wzrostu gospodarczego dY/Y = g:
d(B/Y) = (G – T)/Y + (r – g)(B/Y)
Stabilizacja relacji długu do PKB wymaga d(B/Y) = 0; wówczas:
(T - G) = (r – g) B
jeśli r < g, nadwyżka pierwotna może być ujemna;
jeśli r = g, nadwyżka pierwotna może być = 0;
jeśli r > g, nadwyżka pierwotna musi być dodatnia
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
28
Arytmetyka „deficyt-dług” (dok.)
Stała długookresowa relacja długu do PKB równa się
(gdy odsetki płacone są bez opóźnień):
B/Y = [(G - T)/Y] / g
(7)
Np. gdy deficyt wynosi 5% PKB, i tempo wzrostu też 5%
rocznie, relacja długu do PKB ustabilizuje się na
poziomie 100%.
c) Przy rosnącym PKB i inflacji
(T – G) = (r – g) B – dM0/P
(8)
Dodatkowa emisja pieniądza rezerwowego M0 zmniejsza
potrzeby pożyczkowe i pozwala mieć większy deficyt
(mniejszą nadwyżkę).
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
29
Wzrost, inflacja i seniorat
Każdy przyrost wielkości nominalnej bazy monetarnej ΔM0 dostarcza
rządowi realnych zasobów (ΔM0/P) i przyczynia się do zmniejszenia
długu publicznego – seniorat
ΔM0
ΔB + (----)
P
nowy +
dług
seniorat
G – T + (r – g) B
=
=
deficyt +
wyjściowy
obsługa
długu
Seniorat – nie płaci się odsetek od bazy monetarnej
Zwiększanie ilości pieniądza może doprowadzić, że deficyt jest
finansowany bez zaciągania pożyczek, ale narastanie długu
może doprowadzić do inflacji.
Arytmetyka „deficyt-dług”
Dług publiczny przy stałym PKB (bez wzrostu i bez inflacji)
Finansowanie deficytu budżetu przez zaciągnięcie pożyczki:
ΔB = (G – T) + r B
(1)
ΔB – przyrost zadłużenia
G – wydatki rządowe
T – przychody podatkowe netto = podatki – transfery rządu dla sektora prywatnego
r B – obsługa zadłużenia = stopa procentowa * zadłużenie.
(G – T) – nadwyżka pierwotna (wyjściowa) budżetu (primary surplus)
Nawet, gdy budżet wyjściowy jest zrównoważony (G – T = 0), dług rośnie (ΔB > 0) w
tempie ΔB/B = r, bo rB > 0
Aby ΔB/B = 0 (warunek stabilizacji długu),
(T - G) = r B > 0
czyli wymagana jest nadwyżka pierwotna > 0.
Im dłużej rząd czeka, tym większy staje się dług i tym większa jest wymagana
nadwyżka.
Arytmetyka „deficyt-dług” – cd. 1
Dług publiczny - przy rosnącym PKB i bez inflacji
Dzieląc obie strony równania budżetu (1) przez realny PKB = Y otrzymujemy:
ΔB/Y = G/Y – T/Y + r B/Y
(2)
Przyjmując, że przybliżeniem zmiany relacji długu do PKB (Δ(B/Y)) jest:
Δ(B/Y) = ΔB/Y – (ΔY/Y) (B/Y)
(3)
i podstawiając (2) do (3) otrzymujemy:
Δ(B/Y) = [(G – T)/Y + rB/Y] – (ΔY/Y)(B/Y)
(4)
Oznaczając realny wzrost ΔY/Y = g, otrzymujemy:
Δ(B/Y) = (G – T)/Y + (r – g) (B/Y)
(5)
Stabilizacja relacji długu do PKB wymaga aby Δ(B/Y) = 0; wówczas: (T - G) = (r – g) B
(6)
jeśli r < g, nadwyżka pierwotna może być ujemna (deficyt) - gospodarka wzrasta szybciej niż dług;
jeśli r = g, nadwyżka pierwotna może być = 0;
jeśli r > g, nadwyżka pierwotna musi być dodatnia, bo dług narasta.
Stała długookresowa relacja długu do PKB równa się (gdy odsetki płacone są bez opóźnień):
B/Y = [(G - T)/Y] / g
(7)
Np. gdy deficyt wynosi 5% PKB, i tempo wzrostu też 5% rocznie, relacja długu do PKB ustabilizuje się
na poziomie 100%.
Arytmetyka „deficyt-dług” – cd. 2
Dług publiczny - przy wzroście PKB i inflacji
Deficyt budżetowy może być finansowany przez zaciąganie nowego długu lub przez tworzenie dodatkowej bazy monetarnej
M0:
P – poziom cen; PG – nominalne wydatki publiczne; PB – nominalny dług publiczny,
M0 – nominalny zasób pieniądza banku centralnego; i – nominalna stopa procentowa; π – stopa inflacji;
Δ(PB) + ΔM0 = PG – PT + i (PB)
Dzieląc obie strony przez nominalny PKB = PY, otrzymujemy:
ΔPB ΔM0 PG PT
PB
(------) + ------ = ---- - ---- + i ---PY
PY
PY PY
PY
Używając przybliżenia:
PB Δ(PB) PB (PΔY + YΔP)
Δ(PB) PB
Δ (----) = -------- - ---- ------------------- = -------- - ----- (g + π),
PY
PY
PY
PY
PY
PY
i podstawiając do równ. (1) otrzymujemy:
B
ΔM0 PG
PT
B
G–T
B
Δ (----) + ------- = ---- - ------ + (i – π –g) ---- = -------- + (r – g) --Y
PY
PY
PY
Y
Y
Y
B
T–G
B
ΔM0
Δ (----) = 0, gdy ------- = (r – g) ---- - ------ = (T – G) = (r – g) B – ΔM0/P
(8)
Y
Y
Y
PY
Stabilizacja poziomu dług - PKB przy dodatkowej emisji pieniądza rezerwowego M0 zmniejsza potrzeby pożyczkowe i
pozwala mieć większy deficyt (mniejszą nadwyżkę).
Wzrost PKB, inflacja i seniorat
P – poziom cen, PG – nominalne wydatki publiczne, PB – nominalny dług publiczny,
M0 – nominalny zasób pieniądza banku centralnego
Δ(PB) + ΔM0 = PG – PT + i (PB)
Dzieląc obie strony przez nominalny PKB, czyli PY, otrzymujemy:
ΔPB ΔM0 PG PT
PB
(------) + ------ = ---- - ---- + i ---PY
PY
PY PY
PY
Stosując przybliżenie:
PB Δ(PB) PB (PΔY + YΔP)
Δ(PB) PB
Δ (----) = -------- - ---- ------------------- = -------- - ----- (g + π),
PY
PY
PY
PY
PY
PY
i podstawiając do równ. (1) otrzymujemy:
B
ΔM0 PG
PT
B
G–T
B
Δ (----) + ------- = ---- - ------ + (i – π –g) ---- = -------- + (r – g) --Y
PY
PY
PY
Y
Y
Y
Realna stopa procentowa r = i – π.
Nieoczekiwana inflacja = gdy inflacja rzeczywista przewyższa inflację oczekiwaną ň.
Realna stopa procentowa ex ante = ř = i – ň, gdyż realna stopa procentowa ex post = r = i – π.
Różnica = r – ř = - (π – ň).
Przy dodatniej nieoczekiwanej inflacji π > ň oraz r < ř .