Transcript Metody identyfikacji ubogich

UBÓSTWO I WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
METODY IDENTYFIKACJI UBOGICH I WYKLUCZONYCH
SPOŁECZNIE
Tomasz Panek
1
PLAN WYKŁADU
1. Skale ekwiwalentności
2. Metody identyfikacji ubogich w ujęciu jednowymiarowym
3. Metody identyfikacji ubogich w ujęciu wielowymiarowym
4. Metody identyfikacji wykluczonych społecznie
2
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SKAL EKWIWALENTNOŚCI
 Badane populacje gospodarstw domowych składają się z gospodarstw domowych o różnej
liczebności i składzie demograficznym, niejednorodnych pod względem potrzeb
konsumpcyjnych.
 Aby dochód (wydatki) gospodarstwa domowego prawidłowo spełniał rolę miernika
możliwości zaspokojenia potrzeb porównywalnego dla gospodarstw domowych
niejednorodnych pod względem potrzeb konsumpcyjnych, powinien on zostać
skorygowany ze względu na poziom ich potrzeb
3
ROZWIĄZANIA
 Przyjęcie, że wszystkie osoby w gospodarstwie domowym mają te same potrzeby i
korygowanie dochodu gospodarstwa domowego przez jego podzielenie przez liczbę osób
w gospodarstwie domowym. Rozwiązanie to posiada jednak dwie zasadnicze wady:
 Przyjęcie nierealistycznego założenia, że zarówno zakres potrzeb jak i ich poziom, a tym
samym wielkość środków pieniężnych potrzebnych na ich zaspokojenie, są dla osób
dorosłych oraz dzieci w różnym wieku takie same
 Pomijanie
występowania pewnych oszczędności związanych ze wspólnym
zamieszkiwaniem i gospodarowaniem członków gospodarstwa domowego (np. wspólne
opłacanie czynszu, użytkowanie telewizora, pralki czy też zmywarki)
 Korygowanie dochodów przy wykorzystaniu tzw. skal ekwiwalentności
 Skale ekwiwalentności są parametrami pozwalającymi na pomiar wpływu wielkości i
charakterystyk demograficznych gospodarstw domowych na poziom ich potrzeb, a tym
samym na różnice w wielkości dochodów (wydatków) niezbędnych do osiągnięcia tego
samego poziomu zaspokojenia potrzeb przez te gospodarstwa domowe
 Skala ekwiwalentności dla gospodarstwa domowego danego typu mówi, ile razy
należałoby zmniejszyć lub zwiększyć jego dochód, aby osiągnęło ono ten sam poziom
zaspokojenia potrzeb, co gospodarstwo standardowe stanowiące punkt odniesienia
4
porównań
TYPY SKAL EKWIWALENTNOŚCI
 Podejście obiektywne
 Normatywne skale ekwiwalentności
 Empiryczne skale ekwiwalentności (metody przybliżone, metody bazujące na całkowitych
wydatkach gospodarstw domowych)
 Podejście subiektywne
 Subiektywne skale ekwiwalentności
5
PODEJŚCIE OBIEKTYWNE
 Szacunek skal ekwiwalentności odbywa się bez odnoszenia się do wartościowań
swoich dochodów przez gospodarstwa domowe
 Metody normatywne (OECD, LIS)
 Wysokość skal ekwiwalentności ustalają eksperci
 Metody empiryczne (metoda Engla, metoda Rothbartha, metoda Szulca)
 Skale są wyznaczane na podstawie zachowań konsumpcyjnych gospodarstw
domowych (ich rzeczywistych dochodów lub wydatków) w oparciu o modele
ekonometryczne
PODEJŚCIE SUBIEKTYWNE
 Szacunek subiektywnej linii ubóstwa w oparciu o wartościowania swoich
dochodów przez gospodarstwa domowe, ich rzeczywisty dochód rozporządzalny
i liczbę osób w gospodarstwie domowym (metoda subiektywnej linii ubóstwa,
metoda lejdejska)
6
METODY IDENTYFIKACJI UBOGICH
 Różne sposoby pojmowania ubóstwa (absolutne, relatywne), różne podejścia do samego
pomiaru (obiektywne, subiektywne) oraz uwzględnianie różnych kryteriów ubóstwa
(jednowymiarowe, wielowymiarowe) prowadzą do różnych metod identyfikacji ubogich
PODJEŚCIE JEDNOWYMIAROWE
 Wyznaczenie krytycznego poziomu dochodów lub wydatków, zwanego granicą (linią)
ubóstwa,
poniżej
którego
zaspokojenie
podstawowych
potrzeb
jednostek
na
minimalnym, akceptowalnym w danym kraju, poziomie nie jest możliwe
7
LINIE (GRANICE) UBÓSTWA
 Absolutne granice ubóstwa
 Metoda potrzeb podstawowych (basic needs approach)
 Metoda wskaźnika wydatków żywnościowych (food expenditure rate method)
 Metoda zapotrzebowania na energię dostarczaną w pożywieniu (food energy intake method)
 Relatywne granice ubóstwa
 Metoda stałej części mediany lub średniej arytmetycznej dochodów
 Metoda kwantyla rozkładu dochodów
 Subiektywne granice ubóstwa
 Metoda lejdejska
 Metoda subiektywnej linii ubóstwa
 Oficjalne granice ubóstwa
8
ABSOLUTNE GRANICE UBÓSTWA
PODEJŚCIE POTRZEB PODSTAWOWYCH (B. S. Rowntree, M. Orshansky)
Etapy szacunku:
 Kalkulacja koszyka żywnościowego
 określenie minimalnych, niezbędnych wartości odżywczych i kalorycznych żywności dla
gospodarstwa domowego
 określenie
zestawu
ilościowego
koszyka
artykułów
żywnościowych
zapewniających
zdefiniowane minimum wartości odżywczych i kalorycznych
 wycena, w formie pieniężnej, koszyka artykułów żywnościowych
 określenie granicy ubóstwa (minimalnego poziomu dochodów zapewniającego zaspokojenie
potrzeb podstawowych) poprzez:
 Wycena w formie pieniężnej pozostałych potrzeb podstawowych (mieszkanie i odzież itd.)
 Zsumowanie pieniężnych kosztów wszystkich potrzeb podstawowych
9
MINIMUM EGZYSTENCJI I MINIMUM SOCJALNE
 Kategorie minimum socjalnego oraz minimum egzystencji wyznaczają różne standardy
poziomu zaspokojenia potrzeb życiowych i są szacowane przy odmiennych założeniach
metodycznych
 Obie kategorie, pomimo różnych założeń metodycznych, bazują na normatywnych modelach
zaspokajania podstawowych potrzeb gospodarstw domowych
 Wartości minimum socjalnego oraz minimum egzystencji stanowią sumę wydatków
niezbędnych do nabycia koszyków dóbr uznawanych za minimum
10
MINIMUM SOCJALNE
 Zawartość koszyka stanowiąca podstawę ustalania minimum socjalnego powinna zapewnić
takie warunki bytowe gospodarstwa domowego, które umożliwiają nie tylko reprodukcję jego
sił życiowych oraz posiadanie i wychowanie dzieci, ale również utrzymanie więzi ze
społeczeństwem.
 W ramach koszyka minimum socjalnego uwzględnione są trzy grupy potrzeb:
 bytowo-konsumpcyjne (wyżywienie, mieszkanie, odzież, higiena i ochrona zdrowia, transport i
łączność),
 edukacyjno-kulturalne (wychowanie, edukacja, kultura),
 rekreacyjno-wypoczynkowe (wypoczynek, sport, turystyka).
11
MINIMUM EGZYSTENCJI
 Kategoria minimum egzystencji została stworzona w celu określenia jaki poziom dochodów
(dla ściśle określonych, wybranych typów gospodarstw domowych) jest niezbędny w celu
zapewnienia „przetrwania” w zdrowiu i zdolności do pracy
 W ramach minimum egzystencji uwzględniane są jedynie takie grupy wydatków jak:
żywność, mieszkanie i jego utrzymanie, ochrona zdrowia i higiena, odzież i obuwie oraz ich
naprawy, edukacja dzieci
12
WADY I ZALETY PODEJŚCIA POTRZEB PODSTAWOWYCH
 Podstawową zaletą granicy ubóstwa wyznaczonej za pomocą metody potrzeb podstawowych
jest jej przejrzystość, zrozumiała dla ogółu społeczeństwa
 Największe kontrowersje w praktyce stosowania metody potrzeb podstawowych wzbudza
zakres potrzeb wyróżnionych w koszyku oraz określenie minimalnego poziomu ich
zaspokojenia, tym bardziej, że na zawartość koszyka znaczący wpływ ma aktualny poziom
zamożności społeczeństwa i jego styl życia
13
Tabela 1. Poziom zaspokojenia wybranych potrzeb według standardów minimum socjalnego i
minimum egzystencji.
Grupy
potrzeb
Minimum socjalne
Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług zdrowia; zakupy
leków w przypadku sporadycznych zachorowań oraz
Ochrona
związanych z elementarną profilaktyką; zakupy
zdrowia
podstawowych środków dla utrzymania higieny osobistej,
i higiena
kosmetyków (tylko krem do twarzy i rąk); usługi fryzjerskie
osobista
(2-3 razy w roku).
Opłata za pobyt w przedszkolu (bez wyżywienia). Wydatki
związane z realizacją obowiązku kształcenia w zakresie
szkoły podstawowej, tj. na podręczniki szkolne (używane),
Edukacja
zeszyty i przybory, kostium gimnastyczny, na imprezy
szkolne (5 razy w roku) oraz na ubezpieczenie i komitet
rodzicielski.
Korzystanie z usług transportu publicznego; dojazd do i z
pracy i dojazdy okolicznościowe środkami komunikacji
Transport
miejskiej; kolejowego (przejazdy na letni wypoczynek do
i łączność
200 km); zakup niewielkiej liczby kart magnetycznych do
automatów telefonicznych oraz znaczków pocztowych.
Zasoby: telewizor, radioodbiornik, podręczna biblioteka długo użytkowana; wydatki na odnawianie zasobów oraz na
korzystanie z mediów i imprez kulturalnych w stopniu
Kultura
zapewniającym minimalny kontakt z otoczeniem, gry i
zabawki dla dzieci.
Wypoczynek letni na wsi (wczasy "pod gruszą"): 30-dniowy
Wypoczynek dla dzieci i 10-15 dniowy dla osób dorosłych; wydatki na
wynajem pokoju lub namiotu z wyposażeniem i opłatą za
letni
miejsce biwakowe.
Źródło: (Deniszczuk, Sajkiewicz 1996b).
Minimum egzystencji
Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług
służby zdrowia; zakup leków w
przypadkach sporadycznych zachorowań;
zakup elementarnych środków myjących i
piorących dla utrzymania higieny osobistej
i czystości mieszkania.
Wydatki związane z realizacją obowiązku
kształcenia w zakresie szkoły
podstawowej, tj. na podręczniki szkolne
(używane), zeszyty i przybory, kostium
gimnastyczny oraz imprezy szkolne (3 w
roku); (najtańsze asortymenty).
Nie uwzględniono.
Nie uwzględniono.
Nie uwzględniono.
14
RELATYWNE GRANICE UBÓSTWA
PROCENT ŚREDNIEJ LUB MEDIANY DOCHODÓW
 Gospodarstwo domowe traktowane jest jako ubogie, gdy jego dochód jest mniejszy od pewnej
stałej części mediany lub średniej arytmetycznej rozkładu dochodów całej populacji
gospodarstw domowych
KWANTYLE ROZKŁADU DOCHODÓW
 Gospodarstwo domowe traktowane jest jako ubogie, gdy jego dochód jest mniejszy od
określonego kwantyla rozkładu dochodów gospodarstw domowych
15
WADY I ZALETY ŚREDNIEJ LUB MEDIANY DOCHODÓW
 Łatwość obliczeń
 Uwzględnianie wyłącznie nierówności w rozkładzie dochodów gospodarstw domowych
16
PODEJŚCIE SUBIEKTYWNE
 Linie ubóstwa wyznaczane są przy wykorzystaniu osobistych wartościowań dochodów
przez gospodarstwa domowe oraz informacji o rzeczywistych dochodach gospodarstw
domowych i charakterystykach społeczno-demograficznych gospodarstw
 Metoda subiektywnej linii ubóstwa, metoda lejdejska
 Wady: różny sposób określania przez respondentów standardów poziomu życia, różne
zestawy towarów i usług są przez nich brane pod uwagę gdy odpowiadają na pytania
dotyczące pożądanych dochodów
17
SUBIEKTYWNE GRANICE UBÓSTWA
Metoda subiektywnej linii ubóstwa
 Wykorzystanie wskazania gospodarstw domowych najniższych poziomów dochodów
niezbędnych do powiązania "końca z końcem"
 Pytanie o dochody w polskich badaniach:
Jaki jest najniższy dochód netto potrzebny do powiązania "końca z końcem" przez Państwa
gospodarstwo domowe?
18
ZASADY SZACUNKU
Metoda subiektywnej linii ubóstwa
 przedstawiamy
dochody
minimalne, deklarowane przez gospodarstwo
domowe,
potrzebne do powiązania "końca z końcem" jako funkcję liczby osób w gospodarstwie i
jego rzeczywistego dochodu rozporządzalnego,
 przyjmujemy, że powyższa zależność ma charakter potęgowy,
 sprowadzamy funkcję do postaci liniowej za pomocą logarytmowania uzyskując:
ln ymin   0  1 ln L   2 ln y,
L  1,2,..., lmax ,
gdzie:
ymin - dochód minimalny netto, deklarowany przez gospodarstwo domowe, potrzebny do
powiązania "końca z końcem",
y-
dochód rozporządzalny netto gospodarstwa,
L-
liczba osób w gospodarstwie domowym,
0, 1, 2 - parametry funkcji regresji.
19
 wyznaczamy subiektywną linię ubóstwa dla L-osobowego gospodarstwa domowego jako
taką wartość dochodu, oznaczoną przez y*L , dla której zachodzi:
ln y *L   0  1 ln L   2 ln y *L ,
 szacujemy wartości linii ubóstwa y*L na podstawie wzoru:
y *L  exp 0  1 ln L  / 1   2 ,
 gospodarstwo domowe L-osobowe uznajemy za ubogie, jeśli jego rzeczywiste dochody
rozporządzalne są mniejsze od jego linii ubóstwa y *L .
 
20
OFICJALNE GRANICE UBÓSTWA
 Pochodne granic ubóstwa ustalanych za pomocą omawianych poprzednio metod lecz ich
źródłem są decyzje polityczne
 W Polsce rolę oficjalnej linii ubóstwa pełni kategoria ustawowej granicy ubóstwa, która
uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej
21
Tabela 2. Granice ubóstwa dla jednoosobowego gospodarstwa domowego i zasięg ubóstwa
w Polsce w lutym/marcu 2013 r.
Granica ubóstwa
Zasięg ubóstwa
w zł
w zł
Minimum egzystencji
520
5,1
Minimum socjalne
1044
27,6
833
16,6
Subiektywna
1718
39,3
Oficjalna
461
3,5
Typ granicy ubóstwa
60%
mediany
dochodów
rozkładu
22
PODEJŚCIE WIELOWYMIAROWE
Gospodarstwo domowe jest ubogie gdy jednocześnie jest ubogie monetarnie i ubogie
niemonetarnie (zdeprywowane materialnie)
 Gospodarstwo domowe jest ubogie monetarnie gdy jego dochód ekwiwalentny
(doprowadzony do porównywalności dochód netto gospodarstw domowych o różnej
wielkości i strukturze demograficznej) jest niższy od pewnej wartości krytycznej, poniżej
której zaspokojenie jego podstawowych potrzeb nie jest możliwe
 Zaliczeniu
danego
gospodarstwa
domowego
do
podpopulacji
zdeprywowanych
materialnie w danym wymiarze decyduje liczba symptomów ubóstwa w tym wymiarze,
występujących w tym gospodarstwie domowym. Natomiast o tym czy gospodarstwo
domowe podlega ubóstwu niemonetarnemu (deprywacji materialnej) decyduje liczba
wymiarów, w których gospodarstwo domowe jest zdeprywowane materialnie
23
METODY IDENTYFIKACJI ZDEPRYWOWANYCH MATERIALNIE
 Symptomy deprywacji materialnej w ocenie realizacji strategii Europa 2020
 brak możliwości pokrycia z własnych środków nieoczekiwanych wydatków,
 brak możliwości opłacenia wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na
wypoczynek raz w roku,
 nieuiszczanie w terminie w ciągu ostatnich 12 miesięcy opłat za mieszkanie i spłat
kredytów,
 brak możliwości jedzenia mięsa, drobiu, ryb (lub wegetariańskich odpowiedników) co drugi
dzień,
 brak możliwości ogrzewania mieszkania odpowiednio do potrzeb,
 brak pralki,
 brak odbiornika telewizyjnego do odbioru w kolorze,
 brak telefonu,
 brak samochodu
24
METODY IDENTYFIKACJI WYKLUCZONYCH SPOŁECZNIE
 Symptomy wykluczenia społecznego w ocenie realizacji strategii Europa 2020
 uzyskiwanie dochodów niższych od granicy ubóstwa (ubóstwo monetarne)
 podleganie
deprywacji
materialnej,
tzn.
charakteryzowanie
się
przynajmniej
4 symptomami ubóstwa materialnego (ubóstwo niemonetarne)
 życie w gospodarstwach domowych bez osób pracujących
Osoba wykluczona społecznie to osoba należąca do gospodarstwa domowego spełniająca
przynajmniej 1 z kryteriów
25
BIBLIOGRAFIA
˗ Panek T., Ubóstwo, wykluczenie społeczne i nierówności. Teoria i praktyka pomiaru,
Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011.
˗ Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków. Praca zbiorowa pod red. J.
Czapińskiego i T. Panka, Społeczna Rada Monitoringu, Warszawa 2015
˗ Panek T., Zwierzchowski J., Comparative analysis of poverty in the EU Member States
and regions, Warsaw School of Economics Press, Warsaw 2014.
26