Transcript HAS 5016 İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri

HAS 5016
İş Sağlığı Uygulamaları
ve
Risk Etmenleri
Alp Ergör
[email protected]
1. Hafta 27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları
2. Hafta 3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik,
psikososyal tehlikeler
3. Hafta
10 Nisan
İş sağlığı ile ilgili yasal düzenlemeler (Uluslararası ve ulusal)
4. Hafta
17 Nisan
Göstergeler, (ülke değerlendirmesi, İşyeri değerlendirmesi, hızlar, risk, Türkiye’de durum
15 Mayıs teslim tarihi!
5. Hafta
5 . Hafta
24 Nisan
Öğlenden sonra: Durum saptama ve önleme politikaları
26 Nisan PERŞEMBE!
SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (sağlık işkolu)
!
6. Hafta 8 Mayıs Öğlenden sonra: Örgütlenme, Taraflar (İşçi-İşveren-Kamu), Uluslar arası düzeyde örgütlenme,
UÇÖ, DSÖ, …, Ulusal düzeyde örgütlenme, işyeri düzeyinde örgütlenme (işyeri hekimliği, işyeri sağlık birimi, …)
7. Hafta
15 Mayıs SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (daha sonra açıklanacak – 8 Mayıs yerine!)
22 Mayıs teslim tarihi!
!
7. Hafta
15 Mayıs
İşyeri gezisi raporlarının tartışılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları, geri bildirim, genel
değerlendirme ve tartışma (22 Mayıs)
8. Hafta
22 Mayıs
Yarı Yıl Sınavı
Anımsayalım:
Çalışma yaşamında sağlığın bileşenleri nelerdir?
Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi
Çalışma Koşulları
Çalışma Ortamı
fiziksel
kimyasal
Süre
Ücret
Vardiya
Gece
Çalışma İlişkileri
biyolojik
Örgütlenme
ergonomik
İş güvencesi
psikososyal
İstihdam biçimi
SAĞLIK
Bireysel Özellikler
Yaşanan Çevre
Anımsayalım:
İş sağlığı uygulamalarının temel amacı nedir?
• Çalışma yaşamının temel bileşenlerini
sürekli olarak izleyerek
• Bütünsel, çok disiplinli, sürekli ve
kapsayıcı bir hizmet sağlayarak
• Çalışanların sağlığını korumak ve
geliştirmek
Anımsayalım:
İş sağlığının temel özellikleri nelerdir?
Çalışanlar
Üretim sistemleri
Tüm çalışanlara yöneliktir
Yaşanan ve çalışılan çevre
(tüm yaşam alanları)
birlikte değerlendirilir
Temel araçlardan biri
sürekli izlemdir
Koruyucu hizmet ağırlıklı
bütünsel bir yaklaşımdır
Çalışma ortamı
Çalışma koşulları
Çalışma alanları
Ham madde, ara ürün, ürün
ve atıklar
Çevreleyen sistemler
arasındaki ilişki ve etkileşimleri
irdeler, değerlendirir, girişim
yapar
Çalışma yaşamı bir sistemdir
Çevreleyen pek çok sistemle ilişki
içindedir
Sağlık bu sistemlerin etkileşimi ile
biçimlenir
İŞÇİ
DEVLET
ÇALIŞMA
YAŞAMI
İŞVEREN
A.Ergör - Y.Demiral
“Çalışma yaşamında sağlık
irdelenirken 3 bileşen göz önünde
tutulmalıdır” Paul A. Landsbergis, JOEM 2003
– Çevreleyen yapılar
– Örgütsel yapılar
– İşin yapısal özelliği
Yaşanan çevre
Sağlık çıktıları
Bireyin sağlık durumu
Mesleksel karşılaşmalar
İşyeri
Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007
YAPISAL ÖĞELER
Sosyal – ekonomik – demografik durum
KARŞILAŞMA
Ç.ortamı
Toplumsal alan
Ev
sonuç
ilişki
EYLEM
Koruyucu eylemler
SAĞLIK SONUÇLARI
İyilik durumu
Mortalite
Morbidite
İyileştirici
İşyerindeki risk etmenleri
biyolojik, psiko-sosyal, kimyasal,
fiziksel, ergonomik etmenler
Biyolojik Tehlikeler
Etmenler:
–
–
–
–
–
Bakteriler
Mantarlar
Virüsler
Paraziter hastalıklar
Organik tozlar, proteinler, enzimler
• nişasta, lateks, vd...
Biyolojik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:
1.
2.
3.
4.
Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
Gıda, su vb süreçlerle ilişkili etmenler
Havalandırma vb donanım ya da sistemlerle ilişkili etmenler
Toplumsal yaşam ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş:
– Solunum
– Deri
– Sindirim
Karşılaşma yolları:
• Su ve hava yolu ile bulaş
– Kolera, tifo, ..
• Kan ve vücut sıvıları
– HBV, HIV-AIDS,
• Damlacık ya da yakın temas
– Tbc, menenjit,
• Vektörler
– Sıtma, …
• Zoonozlar
– Lejyonella, antraks, SARS, …
Biyolojik Risk Etmenleri ile karşılaşma ve
sonuçları
• Sonuçlar: Mesleksel dermatozlar, mesleksel astım
• Önlemler: Yalıtım-kapalı çalışma, havalandırma, genel
temizlik önlemleri, kişisel koruma, İZLEM
İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar
Risk Etmenleri (RE)
Ana
Gruplar
Biyolojik
RE
Örnekler
Olası Sağlık Sonuçları –
Meslek Hastalıkları
İşkolunda İlişkili (özgün)
Meslek Grupları ya da İşler
Toprak
ya
da
binalarda
yerleşen organizmalar
(C tetani, küf mantarları vb)
Yaralanmalar
sonucu
tetanoz, akut ya da kronik
akciğer hastalıkları
Yıkım-söküm
işleri,
hazırlık işleri vb
Toplu yaşam alanlarında (işçi
yatakhaneleri, barakalar vd)
hızla
yayılabilecek
insan
kaynaklı organizmalar
Akut ya da kronik solunum
sistemi
hastalıkları
(tüberküloz vb enfeksiyonlar)
Özellikle uzun erimli süreçlerde
işçi barakaları vb alanlarda
yaşayan işçiler
temel
İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar
Risk Etmenleri (RE)
Ana
Gruplar
Biyolojik
RE
Örnekler
Olası Sağlık Sonuçları –
Meslek Hastalıkları
Toprak
ya
da
binalarda
yerleşen organizmalar
(C tetani, küf mantarları
vb)
Yaralanmalar
tetanoz, akut
Toplu yaşam alanlarında (işçi
yatakhaneleri, barakalar vd)
hızla
yayılabilecek
insan
kaynaklı organizmalar
Akut ya da kronik solunum
sistemi
hastalıkları
(tüberküloz
vb
enfeksiyonlar)
kronik
hastalıkları
sonucu
ya da
akciğer
İşkolunda İlişkili (özgün)
Meslek Grupları ya da İşler
Yıkım-söküm
işleri,
hazırlık işleri vb
temel
Özellikle uzun erimli süreçlerde
işçi barakaları vb alanlarda
yaşayan işçiler
Biyolojik Risk Etmenlerine
Yönelik Koruma
• Ortam ve çalışan izlemi
• Bakım – onarım
• Toplumsal boyut
Psikososyal Tehlikeler
Etmenler:
–
–
–
–
–
–
–
Stres
Yalıtılmış çalışma
Vardiya ya da gece çalışması
Uzun süreli çalışma
Zaman dilimi değişimi vb
Şiddet türleri
…
Psiko-sosyal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:
1.
2.
3.
4.
5.
Üretim süreçleri
İşin örgütlenmesi
Çalışma yaşamındaki ilişkiler
Toplumsal yaşam
Olaylara – yaşanmışlıklara bağlı etmenler
ÖRNEKLER
Vardiyalı Çalışma ve Tanımlanan (Çalışılan) Etkileri
Uyku
Metabolizma ve endokrin bozukluklar
Kaza
Odaklanma – Algı
Genel morbidite – sağlık nedeniyle işten
kalma
Üreme sağlığı
Mortalite
Nöromotor işlevler
Kanser (kolon ve meme) ???
Toplumsal işlev bozuklukları
İş stresi
İş yükü – iş kontrolü dengesi
İçerik
Kültürel yapı
Örgütlenme
İlişkiler
Rol – görev – konum
Yapısal özellikler
Çevresel özellikler
Ev – iş etkileşimi
İş stresi ve olası sağlık sonuçları
Huzursuzluk
Davranış bozuklukları
Saldırganlık
Duyarsızlık
Uyku bozuklukları
Dikkat azalması
Biyolojik bulgular
…
İş stresi etmenleri
iş yükü
Bireysel etmenler
Yaş
Cinsiyet
Medeni durum
Eğitim durumu
Alışkanlıklar
BKİ
Yandaş hastalık
Uyku bozuklukları
İş türü ve Sektör
Deneyim
…
İşyerinde şiddet
Bilişsel beceri
gereksinimi
İş kontrolü
Psikososyal Stres Tepkileri
İş doyumu
Depresyon bulguları
…
Yetilerin kullanılamayışı
Kişiler arası çatışmalar
İş güvencesizliği
…
Olası İş Sağlığı
Çıktıları
İş kazası
…
Dengeleyici Etmenler
Sosyal destek
Yöneticiler
Çalışma arkadaşları
Aile
NIOSH iş stresi modeli (Hurrel & McLanney 1988) üzerinde geliştirilen iş stresi – iş kazası kuramsal ilişki kuramı
Nakata et al. 2006
İş stresi ve ölçüm yöntemleri
Genel Sağlık Anketi (GHQ)
SF36
Modeller:
Karasek Modeli
İş yükü – kontrol - gerilim
Çaba – ödül dengesizliği modeli
…
VARDİYALI ÇALIŞMA
Zorlayıcı Etmenler
Demografik ve sosyal
Olası sağlık sorunları
alanda yapısal değişim
KDH
Metabolik hst
Gastrointestinal S hst
Psikopatolojiler
Kazalar
Yapısal Sorunlar
Etkileşecek özellikler
Hizmete erişim
Kronik hastalıklar
Gıdaya erişim
Yaş
Toplumsallaşma sorunu
Cinsiyet
Risk etmenleri ile
karşılaşma
Kültürel – toplumsal
özellikler
Sirkadiyen ritm
Ulaşım
Fiziksel risk etmenleri
•
•
•
•
•
•
Sıcaklık
– Yüksek
– Düşük
Gürültü
Radyasyon
– İonizan
– Nonionizan
Basınç
– Yüksek basınç
– Düşük basınç
Titreşim
…
Fiziksel etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:
1.
2.
3.
Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
•
Hammadde, ara ürün, atıklar
•
Alet, makine, sistemler
•
Çalışan – üretim aracı etkileşimi
Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler
•
Dış ortam (uv, sıcak, soğuk), yüksekte çalışma,
yüksek/alçak basınçta çalışma
Çevre ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş:
– Solunum
– Deri
– Sindirim
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Alet, makine, sistemlerin tasarımı
• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme
• Destek hizmetleri
• Yerine koyma, yalıtım
• Koşulların (süre) düzenlenmesi
• Kişisel koruyucular
• Ortam ve çalışan izlemi
Kimyasallar
•
•
•
•
Metaller
Solventler
Gazlar
Pestisidler
Kimyasal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:
1.
2.
3.
Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
•
Hammadde, ara ürün, atıklar
•
Makine, sistemler
Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler
Çevre ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş:
– Solunum
– Deri
– Sindirim
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Makine, sistemlerin tasarımı
• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme
• Yerine koyma, yalıtım
• Koşulların (süre) düzenlenmesi
• Kişisel koruyucular
• Bakım-onarım (destek hizmetleri)
• Ortam ve çalışan izlemi
Ergonomik etmenler
• Ağır kaldırma
• Yineleyici hareketler
• Uzanma, çekme, dönme vb hareketler
• Uzun süre ya da yoğun odaklanma,
hızlı algılama gerektiren durumlar
• Çalışma sürecinde duruş/konum
• …
Ergonomik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Alet, makine, sistemler
Çalışma ortamının özellikleri
•
İzlem, gözlem, üretim sürecinin tasarımı
•
Makine, sistemlerin konumlandırılması
Görev tanımı
İş yükü
Çalışma süresi
…
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Tasarım, yapılandırma, …
• Koşulların (süre, görev tanımları vb) düzenlenmesi
• Bakım-onarım (destek hizmetleri)
• Ortam ve çalışan izlemi
Tehlikeler (risk etmenleri) ile ilgili korunmasavaşım süreçlerinde göz önüne alınması
gereken İSAGÜ uygulamaları
• Ortam izlemi
• Çalışanın izlemi
• Değerlendirme
• Girişim
• Eğitim
• Düzenleme
• …
Ev ödevi:
İzleyen 2 slaytta görünen işyerlerinde,
verilen bilgilerden de yararlanarak
sağlığı etkileyeceğini düşündüğünüz
etmenleri belirleyin ve gruplayın.
•
•
•
•
•
Künk üretimi
Özel sektör
İşyeri hekimi çalışıyor ve işyeri sağlık birimi var
Sendika yok
Fotoğraf ve veriler ışığında size sunulan kesiti “çalışma yaşamının temel bileşenleri”
açısından değerlendirin.
•
•
•
•
Küçük sanayi sitesinde bir mobilya boya-cila atölyesi, sipariş üzerine çalışıyorlar
Çırak da içinde olmak üzere 4 çalışan var
Atölye 4. katta, 120 metre karelik bir alan, penceresi yok, tuvalet vb olanaklar yok
Genellikle korsan boya ve çözücüler kullanıyorlar
TEŞEKKÜRLER