Transcript Document 7461262

13. Kafli: Hringrásir blóðs og
vessa
Fyrri hluti
Almenn bygging æðaveggja
• Þrjú lög mynda slagæðar
og bláæðar:
– Innhjúpur (tunica intima)
• úr einfaldri flöguþekju auk
grunnhimna
– Miðhjúpur (tunica media)
• úr vöðvalagi og
teygjanlegum bandvef
(þykkasti hjúpurinn)
• sér um að stjórna
æðasamdrætti og
æðaútvíkkun
• Er undir stjórn
driftaugakerfisins
– Úthjúpur (tunica
adventitia/externa)
• úr bandvef
• styrkir og verndar æðar
Megingerðir æða
• Í líkamanum fyrirfinnast
nokkrar mismunandi
gerðir af æðar, þær eru
(frá hjarta til hjarta)
–
–
–
–
–
Slagæðar (arteria)
Slagæðlingar (arteriolae)
Háræðar (capillariae)
Bláæðlingar (vanulae)
Bláæðar (venae)
Slagæðar
• Slagæðar (arteriae)
flytja alltaf blóð frá
hjarta til líffæra og
vefja
• Hjartsláttur (púls)
heyrist best í þeim
• Þenjast út og skreppa
saman eftir því hvað
mikið er af blóði í
æðunum  lítið
viðnám.
– Teygjanlegur
bandvefur gerir þetta
kleift
– Viðheldur stöðugu
blóðflæði
Slagæðlingar
• Slagæðlingar (arteriolae):
– Eru n.k. minni slagæðar
– Flytja blóð frá slagæðum til
háræða
– Eru úr sömu þremur lögunum
og slagæðar en með mun
meira af vöðvaþráðum (en
minna af teygjanlegum
bandvef)
– Sjá um að stilla blóðþrýsting
og blóðflæði að stórum hluta
• Æðaútvíkkun (vasodilatio) =>
meira blóðflæði og lægri
blóðþrýstingur
• Æðaþrenging (vasoconstrictio)
=> minna blóðflæði og hærri
blóðþrýstingur
– Mesta viðnámið í æðakerfinu
– Hafa hingvöðva (precapillary
sphincters) við upphaf
háræða, sem stjórna
blóðflæði til þeirra.
Háræðar (capillariae)
• Mjög þunnar og mjóar æðar
sem eru eingöngu úr einfaldri
flöguþekju og grunnhimnu
• Sjá um skipti á efni milli blóðs
og vefja
– Meginhringrás: súrefni og næring
til vefja og koltvíoxíð og
úrgangsefni frá vefjum.
– Lungnahringrás: koltvíoxíð og
næring til lungnavefjar og súrefni
og úrgangsefni frá lungnavef.
• Skiptin geta farið fram með:
I.
•
II.
III.
Flæði (diffusion) þar sem efni
fara úr meiri styrk í minni
T.d. þegar blóðið tekur upp
súrefni í lungum
Síun
Osmósu
Skipti efna á milli blóðs og vefja í
háræðum
• Stærri prótein verða eftir í háræðum
• Vatn, súrefni, glúsósi og jónir fara út slagæðarmegin vegna
síunar (þ.e. vökvaþrýstings)
• Koldíoxíð, niturúrgangur, önnur úrgangsefni og vatn fara inn
bláæðarmegin vegna osmósu
Háræðar (capillariae)
• Mynda þétt net (háræðabeð) á milli
slagæðlinga og bláæðlinga.
• Eru svo þröngar að rauðkornin fara í
einfalda röð til að komast í gegn og
þó dugar það ekki til heldur þurfa
þau að þröngva sér í gegn.
• Hafa göt í veggjum til að auðvelda
flæði ýmissa efna inn og út.
• Er mjög mismunandi eftir því hvar
þessar háræðarnar eru
• T.d. í heilanum eru liggja þær mjög
þétt saman og hleypa fáum efnum í
gegn (heila-blóð þröskuldur) en í
lifrinni liggja þær mjög laust saman
og eru mjög lekar
Bláæðar og bláæðlingar
• Bláæðlingar (venulae)
myndast við sameiningu
háræða
– Flytja blóð frá háræðum til
bláæða
• Bláæðar (venae):
– Flytja blóð frá bláæðlingum til
hjarta
– Eru úr þrem lögum eins og
slagæðar
• Miðlagið er þunnt (lítið af
sléttum vöðvum), en ysta lagið
er þykkast
– Æðalokur úr innhjúp hindra
bakflæði blóðsins
• Lokugallar geta valdið
æðahnútum (varices)
• Bláæðar eru mun þynnri og
víðari en slagæðar og
geyma mun meira blóð en
slagæðar
Samanburður á æðum
Bláæðaaðfall (venous return)
•
•
•
Bláæðaaðfall það blóðmagn sem
bláæðar skila til hjartans
Í bláæðum er þrýstingur lágur (um einn
tíundi það sem er í slagæðum)
Þættir sem drífa blóðið úr bláæðum til
hjarta:
1.
2.
Dælustarfsemi hjartans
Vöðvadælan.
•
•
3.
Bláæðar eru linar og leggjast saman þegar
vöðvar þrýsta á þær.
Bláæðalokur koma í veg fyrir að blóð renni
til baka.
Öndunardæla:
•
•
Þegar þindin gengur niður við innöndun
minnkar þrýstingur í brjóstholi en eykst í
kviðarholi
Blóð fer úr meiri þrýstingi í minni og streymir
því upp í átt til hjarta
Blóðþrýstingur (BÞ)
• Samdráttur í sleglum hjartans
veldur blóðþrýstingi
• Þrýstingurinn (mældur í
millimetrum kvikasilfurs) er
hæstur í ósæð og stærri
slagæðum en fellur með
aukinni fjarlægð frá vinstri
slegli:
– Ósæð: 120 mmHg í systolu og
80 mmHg í diastolu
– Háræðar: 35 mmHg (enginn
munur á systolu og diastolu)
– Bláæðar: 5-10 mmHg
– Hægri gátt: 0 mmHg
• Blóð flæðir alltaf undan
þrýstingsfallanda
Þættir sem ákvarða blóðþrýsting
• Blóðmagn
– Því meira blóðmagn, því hærri þrýstingur
(og öfugt)
• Útfall hjarta (ÚH)
– Því meira blóð frá hjarta á mín. því hærri
þrýstingur
• Viðnám í æðum (R)
– Því meira viðnám, því hærri þrýstingur
BÞ = ÚH x R
Þættir sem ákvarða blóðþrýsting
Viðnám í æðum
• Viðnám í æðum skapast vegna núnings
milli blóðs og æðaveggja
• Þættir sem hafa áhrif á viðnám í æðum
– Þvermál æða
• Því þrengri æð, því meira viðnám (og öfugt)
– Seigja (þykkt) blóðsins
• Aukin seigja eykur viðnám
– Breytist yfirleitt lítið
– Heildarlengd æða
• Viðnám eykst með aukinni heildarlengd æða
– Heildarlengd æða er næst því föst tala
Stjórnun blóðþrýstings
• Tvenns konar stjórnun er á blóðþrýstingi
– Skammtímastjórnun sér um snöggar breytingar á
blóðþrýstingi t.d. vegna líkamlega átaka og er hún í
höndunum á taugakerfinu og hormónum sem annað hvort
þrengja eða víkka æðar
– Langtímastjórnun á blóðþrýstingu er hinsvegar hlutverk
nýrnanna sem stjórna blóðmagni
– Stjórnun á blóðþrýstingu fer fram með neikvæðri afturvirkni
• Hjarta- og æðastillistöð sem er staðsett í mænukylfu
(medulla oblongata) hefur áhrif á:
I. Hjartsláttartíðni
II. Slagmagn hjartans
III. Þvermál æða
Aðlæg taugaboð til hjarta- og
æðastillistöðvar
• Frá æðri stöðvum heilans
– T.d.aukin streita  aukin tíðni
boða
• Frá líkamsstöðunemum í
liðamótum og vöðvum
– aukin hreyfing  aukin tíðni
boða
• Frá þrýstinemum
(barorecetors) í ósæð og
innri hálsslagæð
– hærri BÞ  aukin tíðni boða
• Frá efnanemum
(chemorecetors) í ósæð og
hálsslagæð
– lækkað O2, hækkað CO2 og
lækkað pH  aukin tíðni boða
Frálæg taugaboð frá hjarta- og
æðastillistöð
• Til hjarta
– Driftaugar auka tíðni og slagkraft hjartans
 hækkun á blóðþrýstingi
– Seftaugar draga úr hjartsláttartíðni 
lækkun á blóðþrýstingi
• Til æða
– Driftaugar draga saman æðar
(vasoconstrictio)  hækkun á blóðþrýstingi
• ATH: minni driftaugavirkni til æða  æðavíkkun
Hormónastjórnun blóðþrýstings
• Renín- angíótensín- aldósterón kerfið
– Þegar blóðþrýtingur lækkar, losnar renín frá nýrum
Renín og angiotensin virkja hormónið angiotensin II
Angiotensín II hækkar blóðþrýting með því að
• Draga saman æðar
• Örva myndun á aldosteróni sem eykur endurupptöku á natríum
í nýrum
• Adrenalín og noradrenalín frá nýrnahettumerg
– Sympatískar taugar auka losun. Hormónin hækka
blóðþrýting með því að auka útfall hjarta og draga
saman æðar
• ADH/vasopressin frá afturhluta heiladinguls
– Hækkar blóðþrýting með því að auka blóðmagn og
draga saman æðar
• ANP frá hjarta
– Lækkar blóðþrýting með því að víkka æðar og auka
losun vatns og salts
Renín- angíótensín- aldósterón
kerfið
Staðbundin stjórnun á blóðflæði
• Staðbundnar berytingar í veg geta valdið breyttu
blóðflæði:
– Í aktífum vefjum er mikill bruni sem leiðir til:
1. Aukins styrks CO2
2. Falls í pH gildi (vefurinn súrnar)
3. Aukins hita
– Ofangreindir þættir valda æðavíkkun (vasodilation) og
þar með auknu blóðflæði til vefjarins
– Frumur geta auk þess losað efni sem ýmist valda
æðavíkkun eða æðasamdrætti
Staðbundin stjórnun á blóðflæði
Blóðþrýstingsmælingar
• Slagæðar þenjast út og
skreppa saman í takt við
hjartsláttinn
– Þetta kallast púls
• Púls þreifast þar sem slagæðar
liggja nálægt yfirborði
• Eðlilegur hvíldarpúls er um 75
slög/mín
– Fer eftir aldri, líkamlegu ástandi,
kyni o.fl.
• Blóðþrýstingur er þrýstingur
sem blóðið veldur á
slagæðaveggi
– Eðlilegur hvíldarblóðþrýstingur
er 120/80 mmHg
– Háþrýstingur er 140/90 mmHg
– Láþrýstingur er 90/50 mmHg
Hringrásir blóðsins
• Blóðið fer eftir 2 hringrásum:
– Meginhringrás (systemic circulation)
– Lungnahringrás (pulmonary circulation)
Meginhringrás
• Flytur súrefnisríkt blóð frá ventriculus sin. til
allra líkamshluta og súrefnissnautt blóð til
baka til atrium dxt.
• Aorta flytur súrefnisríkt blóð frá ventriculus
sin.
– frá aorta greinast allar slagæðar meginhringrásar
• Þrjár bláæðar taka við súrefnissnauðu blóði
meginhringrásar og flytja það til atrium dxt.:
– Vena cava superior (tekur við blóði ofan þindar)
– Vena cava inferior (tekur við blóði neðan þindar)
– Sinus coronarius (tekur við blóði frá
hjartavöðvanum)
Slagæðar í meginhringrás
Bláæðar í meginhringrás
Aorta (ósæð)
• Stærsta slagæð líkamans
• Skiptist í fjóra hluta
1. aorta ascendens (rismeginæð)
2. arcus aorta (ósæðarboga)
3. aorta thoracicae (brjóstmeginæð)
4. aorta abdominalis (kviðmeginæð)
3. + 4. = aorta descendens (fallmeginæð)
3 slagæðar greinast frá arcus aorta
• Truncus brachiocephalicus sem klofnar í 
– arteria subclavia dxt. ( hægri handleggur) og
– arteria carotis communis dxt. ( hægri hlið höfuðs og
háls)
• Arteria carotis communis sin. ( vinstri hlið
höfuðs og háls)
• Arteria subclavia sin. ( vinstri handleggur)
Greinar frá aorta descendens
• Frá aorta descendens
greinast æðar til allra líffæra
í brjóst- og kviðarholi.
• Sumar æðarnar eru paraðar,
aðrar eru óparaðar
• Óparaðar æðar sem koma
úr aorta abdominalis
– Truncus coeliacus greinist í
þrjár æðar sem flytja blóð til
lifrar, vélinda, milta, briskirtils
og maga
– Arteria mesenterica superior
 smáþarmar og hluti ristils
– Arteria mesenterica inferior 
hluti ristils og endaþarmur
Slagæðar til efri útlima
– Arteria subclavia sin. 
– Arteria axillaris
(holhaldarslagæð) 
– Arteria brachialis
(upparmsslagæð) 
– Arteria ulnaris og a.
radialis
Slagæðar til neðri útlima
–
–
–
–
–
Við L4 greinist aorta 
Arteria iliaca communis 
Arteria iliaca externa 
Arteria femoralis 
Arteria tibialis
Bláæðar
• Bláæðar meginhringrásar eru ýmist djúpar
eða grunnar
– Djúpu æðarnar liggja samsíða slagæðum og
bera sömu nöfn og þær
– Grunnu æðarnar liggja undir húðinni, þær eru
notaðar til lyfjagjafa og blóðtöku
– Bláæðar tengjast innbyrðis og mynda flókið
net
Bláæðar sem flytja blóð til atrium dxt.
• Sinus coronarius (kransstokkur)
– Flytur O2 snautt blóð frá hjartavöðvanum
• Vena cava superior (efri holæð)
– Tekur við O2 snauðu blóði frá öllum líkama
ofan þindar
• Vena cava inferior (neðri holæð)
– Tekur við O2 snauðu blóði frá öllum líkama
neðan þindar
Helstu bláæðar sem flytja blóð frá höfði
• Vena jugularis externa
(ytri hóstarbláæð)
– Tekur við blóði frá höfði
utan við höfuðkúpu
• Vena jugularis interna
(innri hóstarbláæð)
– Tekur við blóði frá höfði
innan við höfuðkúpu
Ofangreindar æðar
sameinast vena subclavia
og myndast við það vena
brachiocephalica (bláæð
arms og höfuðs)
Helstu bláæðar efri útlima
• Djúpar æðar:
–
–
–
–
Vena radialis og vena ulnaris 
Vena brachialis 
Vena axillaris 
Vena subclavia
• Grunnar æðar:
– Vena basilica liggur ölnarlægt
og vena cephalica liggur
sveifarlægt. Þessar tvær æðar:
• tæmast í v. axillaris
• tengjast í olnbogabót með Vena
intermedia cubiti, (millibláæð
olnbogabótar) en sú æð er oftast
notuð til blóðtöku
Helstu bláæðar sem flytja blóð frá neðri
útlimum
• Djúpar æðar:
– Æðar frá legg tæmast
í vena femoralis 
– Vena iliaca communis
Lungnahringrás
Lungnahringrás
• Súrefnissnautt blóð fer frá
ventriculus dxt. eftir truncus
pulmonalis út í tvær
lungnaslagæðar (arteriae
pulmonales dst. et sin.) til
lungna
Súrefnisríkt blóð kemur frá
lungum eftir fjórum
lungnabláæðum (venae
pulomales) til atrium sin.
Heilablóðrás
• Fjórar slagæðar liggja upp til heila
– Arteria carotis internia (innri
hálsslagæðar)
• Tvær æðar, ein sitthvoru megin
– Arteria vertebralis (hryggslagæðar)
• Tvær æðar, ein sitthvoru megin
• Þessar æðar sameinsast í
heilanum og mynda
Willishringinn
– Willishringurinn
• leyfir blóðflæði um heilann jafnvel
þótt blóðflæði einhverra hinna stóru
heilaslagæða takmarkist
• Minnkar blóðþrýsing í minni
slagæðlingum heilans og dregur
þannig úr líkum á heilablóðfalli
Portæðakerfi lifrar
• Tvær æðar flytja blóð til
lifrar
– Arteria hepatica flytur
lifrinni súrefnisríkt blóð
– Vena porta hepatica
flytur blóð frá
meltingarfærum og milta
til lifrar (sjá betur í 16.
kafla)
• Ein æð flytur blóð frá
lifur
– Vena hepatica
(lifrarbláæð), sem tæmist
í vena cava inferior