Transcript PMC - HiFi.nl

tested
Dè realistische
weergever
PMC FACT.12
The Professional Monitor Company
uit het Engelse Luton heeft een
stevige plaats veroverd in de
Nederlandse audiowinkels. Niet
in de laatste plaats door zich niet
langer voornamelijk te richten
op de professionele afnemers als
studio’s en muzikanten, maar zich
nadrukkelijk te manifesteren op
de consumentenmarkt met als
vlaggenschip de fact serie. Na de
fact.3 en de fact.8 is nu de fact.12 op
de markt gebracht. Een luidspreker
die een vloeiende overgang vormt
tussen een acceptabel formaat met
een aanvaardbaar uiterlijk voor in
de huiskamer en de professionele
wereld, waar een luidspreker
het gereedschap is om opnames
gereed te maken voor muziek- en
filmdragers.
63
NEXT
tested
Even een korte historie van de fact serie. Het is 2009 als PMC
op de High End Show in München zijn fact.8 luidsprekers presenteert aan de pers en een dag later aan de bezoekers van
de show. De fact is een opvallende verschijning tussen de
andere PMC luidsprekers, omdat voor het eerst een afstemming wordt gebruikt die iets verder afstaat van de echte, niets
verhullende studiomodellen, een afwerking in luxe houtsoorten
wordt aangeboden en de slanke verschijning uitermate huiskamervriendelijk is. Een tweede model, de fact.3, volgt een
jaar later. De fact.8 is een vloerstaander, de fact.3 is een model op een voet. Vanwege strubbelingen met de toenmalige
importeur van PMC voor de Benelux duurt het tot 2011 voordat de fact eindelijk beschikbaar is voor een review. De luidspreker ontving diverse prijzen en werd zeer goed ontvangen
in de markt. Ook ondergetekende viel als een blok voor het
ontwerp, wat de reden is dat de fact.8 al twee jaar dienst doet
als mijn referentie thuis. Van de aanschaf heb ik nooit één dag
spijt gehad, kan ik u vertellen. Gedreven door nieuwsgierigheid en het voorproefje van de fact.12 op de High End Show
München 2013 kreeg ik het voor elkaar, het eerste paar van
de fact.12 in Nederland in huis te halen. Zó nieuw en zó vers
dat de eerste dagen de MDF-geur uit de poorten van de transmissielijn kwam.
Driewegsysteem
De fact.12 is visueel overduidelijk de grote broer van de fact.8.
Met afmetingen van 1110 x 168 x 420 mm, exclusief spikes en
64
terminals, is het een imposante verschijning in de huiskamer.
Afmetingen die worden verhuld doordat de fact.12 maar 168
mm breed is en het interne volume uit de diepte van 420 mm
wordt gehaald. De fact.12 is, net als alle modellen van PMC,
gebouwd volgens het transmissielijn-principe. Een transmissielijn is een taps toelopende gevouwen pijp achter de luidsprekerunit voor de lage tonen, met in die pijp een kritisch
afgestemde demping en aan het eind een poort naar buiten.
Om u een idee te geven: de effectieve lengte van de lijn in de
fact.12 is 3,3 meter. Een transmissielijn is lastig te ontwerpen en lastig om te bouwen; een reden dat weinig fabrikanten
die oplossing kiezen. Een basreflex is veel eenvoudiger samen te stellen. Het grote voordeel van een transmissielijn is
de evenwichtige belasting van de laagweergever in de kast en
naar buiten, waardoor de vervorming afneemt. De laagweergave gaat bovendien erg diep en valt veel minder snel af aan
het einde van het frequentiegebied dan bij een gesloten systeem of een basreflex het geval is. Van oudsher benadert de
transmissielijn het beste van alle systemen de ideale belasting
van een unit. PMC heeft voor de fact.12 nieuwe units voor de
laagweergave ontworpen en past er twee parallel toe. Voor de
eerste maal in de geschiedenis van PMC is de conus gemaakt
van een gecoate metaallegering. Tot nu toe was dat altijd een
papierconus die werd voorzien van een coating zoals in de
fact.8 en de fact.3. De laagweergevers kunnen een enorme
uitslag aan en daardoor hoge volumes produceren, zoals die
verwacht worden in studio’s. Beide weergevers hebben een
tested
conusdiameter van 140 mm. Daarmee is de controle over het gedrag van de weergevers beter dan mogelijk zou zijn bij grote conusdiameters. Krachtige magneten en lange spreekspoelen dragen bij
aan rendement en lineair gedrag.
De tweeter van de fact.12 kennen wij al uit de andere modellen, al
is hij nog verder geoptimaliseerd. De soft dome is gemaakt uit SONOMEX en meet 19 mm, opgehangen in een 34 mm surround. In
de magneetspleet zit ferro-fluid om warmte snel en effectief af te
voeren. De tweeter zet in vanaf 4000 Hertz en het filter heeft een
steilheid van 24 dB/octaaf. De woofers werken tot 400 Hertz en
daartussen wordt de weergave verzorgd door een eveneens volkomen nieuwe unit van PMC. Het is een middentoonweergever met
een dome van 50 mm. Afgeleid van de unit die sinds jaar en dag
het paradepaard van PMC is: een handgemaakte 75 mm dome. De
unit uit de fact.12 is eveneens gemaakt met een zacht dome-materiaal, heeft ook een ferro-fluid koeling, een krachtige magneet en
een voor optimale akoestische afstraling ontworpen montageplaat.
De fact.12 is tot nu toe de enige weergever van PMC die deze
unit gebruikt. Daarmee is de fact.12 dus een echt driewegsysteem,
waar de kleinere types beperkt zijn tot tweeweg. Het is mogelijk de
fact.12 met drie eindversterkers aan te sturen; bovendien kan op
het filter ingesteld worden of de hoge tonen versterkt of verzwakt
moeten worden, hetgeen ook opgaat voor het laag. Waarbij versterking van de lage tonen vrij uniek genoemd kan worden. Hiermee is
de fact.12 (beperkt) aan te passen aan de akoestiek van uw luisterruimte. Zelf maakte ik dankbaar gebruik van de mogelijkheid het laag
iets te dempen in energie, vanwege de afmeting van de luisterruimte en de gekozen opstelling. Het scheidingsfilter is met zijn 24 dB
steilheid complex en aangebracht op een dubbellaags printplaat.
PMC kiest voor zijn condensatoren Franse Chateauroux types, mits
die in de signaalweg zitten. Condensatoren buiten de signaalweg
zijn veelal goedkopere bipolaire elektrolyten. Hoofdontwerper en eigenaar van PMC Peter Thomas vertelde eens in een interview dat
hij zijn geld liever investeert in onderdelen die er werkelijk toe doen,
dan het uit te geven aan dure condensatoren op plekken in een filter
waar het er niet toe doet.
65
National Physical Laboratory
Tot nu toe is het verhaal toepasbaar op veel high-end luidsprekers,
met uitzondering van de transmissielijntechniek en de intensieve samenwerking tussen PMC en de Noorse fabrikant van de units. Maar
er is meer met de fact.12 aan de hand. Oliver Thomas, inderdaad
de zoon van Peter, blijkt een briljant luidsprekerontwerper te zijn en
heeft op veel plaatsen zijn signatuur in de fact.12 achtergelaten.
Zoals de metaalconus van de woofers. Hij is ook degene die intensief heeft samengewerkt met het NPL, het Engelse National Physical Laboratory. Het NPL heeft een methode ontwikkeld om met behulp van een laser een 3D-beeld te scheppen, waarmee zichtbaar
wordt gemaakt hoe de luidspreker het geluid afstraalt. Niet alleen
van de unit zelf, maar ook van de behuizing en de invloed van het
scheidingsfilter is dit zichtbaar te maken. Nu is meten en zichtbaar
maken één ding, de gegevens omzetten in een daadwerkelijke verbetering is iets totaal anders. En daarin is “Ollie” een kei gebleken,
die bovendien kan putten uit de ervaringen die pappa heeft opgedaan. Samen met het NPL is bijvoorbeeld de invloed van de baf-
NEXT
tested
fle beoordeeld en is die ten opzichte van de fact.8 veel dikker
gemaakt (35 mm) en is de bodemplaat dikker geworden (50
mm). Door toepassing van deze meettechniek is het mogelijk geworden het stereobeeld vele malen te verbeteren; hoogte, diepte en breedte van het stereobeeld zijn dichter naar de
werkelijkheid gebracht. Daarnaast is de invloed van de behuizing en de invloed van het materiaal rond de conussen op het
afstraalgedrag geoptimaliseerd. Met als gevolg dat geluisterd
wordt naar wat de conus voortbrengt en niet naar storende
invloeden van de behuizing of het filter. Daarmee is ook de
vervorming omlaag gebracht en is de detailweergave positief
beïnvloed.
Specificaties
66
Het neerschrijven van specificaties is voor een luidspreker vrij
zinloos, maar u moet zich wel realiseren dat de fact.12 een
rendement heeft van slechts 84 dB, bij 1 Watt op 1 meter afstand. Een forse versterker is aan te bevelen (=noodzaak). Het
rendement van de fact.12 is daarmee 3 tot 4 maal lager dan
dat van de fact.8. De nominale impedantie is 8 Ohm. De 26
kilo zware kast is leverbaar in White Silk, Rich Walnut, Graphite Poplar of Tiger Ebony, zoals PMC het zo mooi omschrijft.
Net als de fact.8 staat de fact.12 op verchroomde steunen
waar spikes in geschroefd worden. Daarmee staat hij 25 mm
van de vloer. Op de achterkant is een drietal verzilverde aansluitingen aangebracht, die met eveneens verzilverde plaatjes kunnen worden doorverbonden. Zowel banaanstekers als
spades of blank draad zijn bruikbaar. Op de achterkant vinden we ook de schakelaars om de weergave aan te passen.
De voorkant toont van boven naar beneden de tweeter, de
middentoonweergever en de twee basunits, met aan de onderkant een dubbele opening voor de transmissielijn. Zwarte
frontjes worden standaard meegeleverd; in de praktijk laat ik
die heel graag achterwege zolang er geen kindervingers in de
buurt zijn. Op de fact.12 krijgt u van PMC 20 jaar garantie.
Opstelling
Staat u mij toe te schetsen waarmee ik ga luisteren naar de
fact.12, een opstelling waar normaliter de fact.8 mee werkt.
Digitale bron is een NAD M50 digitale muziekspeler met een
M52 harddiskopslag, waar WAV, FLAC en ALAC files vanaf
gespeeld worden, met sample rates vanaf 16bit/44.1kHz tot
aan 24bit/192kHz. De D/A-Converter is een Esoteric DA-7,
ingesteld op PCM-naar-DSD conversie. De analoge bron is
een Transrotor Super Seven platenspeler met SME 5009 arm
en een Transfiguration Axia MC element. Daarachter een HAT
buizen phonovoorversterker met een HAT Clean Power Supply. De lijnvoorversterker is een Audia Flight Strumento No.1
met als eindtrap een Audia Flight 50. Kabels zijn van Crystal
Cable, met uitzondering van de gebalanceerde verbindingen, die ik maak met Yter Cable. De stroomvoorziening is gefilterd met Kemp Elektroniks producten. Om
de vloer te beschermen tegen de standaard PMC spikes
staan de weergevers tijdelijk op Ikea Lämplig snijplanken. Tip: die zijn daarvoor ideaal en kosten nog net geen
tested
67
10 euro per stuk. Gemeten op het hart van de baffle staan de
twee fact’s 210 cm uit elkaar, 70 cm van de achterwand en
circa 1 meter weg van de zijwanden. De kamer meet 33 vierkante meter. Ik draai de speakers in, tot de tweeters langs mij
heen ‘kijken’ en ik de zijkanten van de kasten nog ruimschoots
kan zien vanaf de luisterpositie. De frontjes staan aan de kant
en het feest kan beginnen.
Luisteren
Na het beluisteren van veel muziek heb ik besloten de laagweergave permanent te beperken door de schakelaar voor de
bas op -1 te zetten. Dat komt het album van Lara Fabian met
de korte titel ‘9’ zeker ten goede. Track drie begint met slagwerk en een stevige bas. Na de avond ervoor zelf naar een
jazzfestival te zijn gegaan komen de bas en het slagwerk behoorlijk gelijk over. Het mooiste is echter de stem van Lara,
die zingt met een gemak waar menigeen jaloers op kan worden. Volkomen verstaanbaar, levensecht, nimmer scherp maar
wel met de juiste s-klank op de stem. De plaatsing, waar de
fact.12 erg goed in is, maakt duidelijk dat de dame iets links uit
het midden is gemixt. Plaatsing is zó exact op de fact.12, dat
het haast griezelig lijkt. Iets anders dat ik mateloos mooi ben
gaan vinden is ‘Riverside’ van de cd ‘Philharmonics’ van zangeres Agnes Obel. Geweldig hoe de stem harmonieert met
de achtergrondzangeressen. Haar stem is levensecht, elke nuance is hoorbaar. Piano erachter met eenvoudige tonen. Nergens is de stem of de piano te groot of te klein. Zo ongelofelijk
zuiver. De fact.12 kent nauwelijks vervorming en laat daarom
NEXT
tested
68
op elke volumestand alleen maar muziek horen. Geen kast,
geen resonantie, geen opbreken van de conus, puur muziek.
Niet technisch, wel absoluut muzikaal en evenwichtig. Dat het
laag op sommige momenten teveel gaat worden is meer de
schuld van mijn luisterruimte dan van de fact.12. Dit is goed
hoorbaar op bijvoorbeeld ‘The Beat Hotel’ van Allan Taylor
of ‘The Train Song’ van Holly Cole. Misschien dat mijn Audia
Flight 50 hier ook punten laat liggen; de Audionet monoblokken die ik enige maanden geleden in huis had zouden goed
combineren met de fact.12. Strak en onmogelijk veel power.
Maar luister eens naar de stem van Allan en je raakt verbaasd.
Topklasse. Net zulke topklasse als ‘De Vier Jaargetijden’ met
Janine Jansen op viool. De cd bevat een grote dynamiek en
het maakt mij ademloos tijdens het genieten van vioolspel op
fluisterniveau, dat vervolgens langzaam aanzwelt tot een vol
crescendo als het gehele ensemble inzet naar de climax van
de ‘Zomer’. De aandacht volledig vasthoudend, nooit vervormend, met een gemak en een kracht die normaal alleen te vinden is in topklasse studiosystemen die een veelvoud kosten
van de toch al niet goedkope fact.12. Ook Ray Charles en Natalie Cole komen met ‘Fever’ dichter bij de werkelijkheid dan
hier ooit het geval was. Zeer opvallend aan de fact.12 is zonder meer de middentoonweergever, die zich kan meten met de
75 mm unit uit de IB2i of de MB2i. Als ik dat opschrijf moet ik
ook de basunits vermelden, die in de transmissielijn fabuleus
werken, of de tweeter die in staat blijkt nog meer subtiele details weer te geven dan zijn maatje in de fact.8. Het is om gek
van te worden: wat ik de fact.12 ook voer, het resultaat is verbluffend realistisch.
Dat realisme heeft echter ook een nadeel: fouten in de opname komen knalhard naar voren. Foute plaatsing (een gitaar
bij de vloer), inschakelen van kanalen op het mengpaneel, teveel bas, gebrek aan dynamiek, alles krijg je om de oren. Dus
ook de afstand tussen digitale weergave en volkomen analoog staat opnieuw ter discussie. Waar de fact.8 zaken nog
enigszins met de mantel der liefde bedekt, laat de fact.12 zijn
tanden zien. Met als gevolg dat alles wat goed is opgenomen
ongekend klinkt, maar bagger ook als bagger zonder enig fundament de kamer door dweilt. De fact.12 is in de weergave
bovendien directer dan de fact.8, die wat luchtiger is en het
stereobeeld groter maakt dan het is. Ook daarmee staat de
fact.12 heel dicht bij de studiobroers van PMC. Prachtig is bijvoorbeeld ook een demo-opname van de formatie Velvet: drie
dames, zang, piano en bas. Opgenomen in een kleine ruimte, met beperkte middelen, zonder gekunsteldheid. Dan merk
je driedubbel hoe goed een fact.12 eigenlijk presteert. Ooit
werd Velvet misschien mooier weergegeven, maar dan wel op
een volledig getunede Audio Note set van ver over een ton,
in een grote, akoestisch aangepaste ruimte, waarvan ik zeker
weet dat de lage tonen vet achterbleven ten opzichte van de
fact.12 hier in huis.
Zuiver
Op naar een weergave die en paar treden hoger komt. De
draaitafel mag aan de bak, waarbij ik begin met ‘Be Careful,
Conclusie
It’s My Heart’, dat gelijk zo puur en intiem klinkt dat tranen opwellen. Zo aanraakbaar, teder, realistisch, gemeend en eerlijk
zong Holly Cole nooit in mijn huis. Al vaker heb ik, en met mij
een leger aan recensenten, de opmerking gemaakt dat het
lijkt of de artiest in de kamer staat. Vaak is dat ook zo, maar
de mate waarin is zo slecht uit te drukken in woorden. Is de
aanwezigheid van een artiest in procenten uit te drukken? De
fact.12 is voor mij in ieder geval winnaar op dat gebied in mijn
luisterruimte. Net als bij ‘Misty’ van het Tsuyoshi Yamamoto
Trio op de originele lp uit 1974. Wat daar aan dynamiek op
staat is ongelofelijk. Dat wordt extra duidelijk bij een systeem
als de fact.12, dat geen beperking aan volume lijkt te kennen.
Om een idee te geven: in München speelde de fact.12 een
zaaltje vol mensen plat, een ruimte van pakweg 6 x 15 meter
en 4 meter hoog. Zo hard gaat het hier thuis niet, maar ik heb
met deze plaat in het verleden versterkers zien klippen die op
papier 100 Watt of meer leverden in gewone ruimtes. Hulde
aan de Audia Flight die moeiteloos staat te pompen, hulde aan
de fact.12 om alles zo zuiver te verwerken. Ter geruststelling:
het hoeft niet altijd hard, ook zacht spelend is er een volledig beeld beschikbaar bij het gros van de muzieksoorten. Nog
even terug naar Holly Cole, dit keer met ‘Life Is Just A Bowl
Of Cherries’. Wilt u weten hoe een klarinet en een trombone
klinken? Die klinken in het echt precies zoals op een fact.12.
Schitterend levensecht. Een mannenstem? Ingram Washington met ‘Sweet ‘N’ Low’ is wel een mooi voorbeeld. Fritz de
With heeft zijn best gedaan en dat is te beluisteren. Geen opgeblazen laag, wel suizende bekkens met veel metaalklank,
mooie sax en warme, heel langzaam uitstervende pianoklanken. Wat ik eerst een beetje een saaie, eenvoudige plaat vond,
transformeert in luistergenot op de fact.12.
tested
Te snel komt het eind aan de recensieperiode met de fact.12
in huis. De luidspreker had ongeveer 50 uur staan spelen bij
Zwaard Hifi, de dealer waar ik de exemplaren van kon lenen;
gaandeweg werd hij alsmaar beter bij mij thuis, waardoor de
keuze tussen de fact.8 houden of de fact.12 kopen steeds
lastiger ging worden. Het budget en de realiteitszin dat ik niet
alles kan kopen wat mijn oren horen, hebben bijgedragen aan
het behouden van de fact.8. Maar niet geheel zonder pijn kan
ik u zeggen. De fact.12 mag en moet ook wel fraaier zijn, immers de prijs per paar van 14.600 euro is exact het dubbele van die van de fact.8. Waar de fact.8 meer neigt naar de
Twenty-serie, is de fact.12 een direct afgeleide van de grote
EB- en MB-systemen. Gevat in een verpakking waar partners
nauwelijks bezwaar tegen kunnen hebben. De fact.12 is één
en al muziek, niet technisch, niet romantisch, alleen maar realistisch. Als u weet hoe een instrument in het echt klinkt en dat
waardeert, dan zal de fact.12 dat gevoel oproepen. De stemweergave zoals de fact.12 die laat horen was nimmer beter in
mijn ruimte. De keerzijde is, dat de fact.12 ook alle vervelende
fouten in een opname ongenadig naar voren brengt. Voor de
ene luisteraar is dat een punt, voor een paar muziekliefhebbers
die ik hogelijk waardeer vanwege hun oprechte mening over
audio-apparatuur, was het geen enkel punt tijdens de avond
die zij hier doorbrachten. Andere punten om over na te denken als u de fact.12 overweegt zijn de randapparatuur en de
luisterruimte. Want die dienen op orde te zijn en passend voor
de fact.12. Mijn ruimte is aan de kleine kant, heb ik gemerkt.
Mede vanwege het feit dat ik in een appartement woon met
buren aan alle kanten, heb ik liever te weinig laag dan te veel.
De fact.12 geeft niet te veel, maar is wel in staat diep door te
lopen en verwerkt aangeleverd vermogen zonder enige restrictie, waar echt wel wat woonruimte voor beschikbaar mag
zijn. Zijn echter de randvoorwaarden op orde, dan is de PMC
fact.12 wellicht de beste en snelste weg om de essentie van
de muziek en de uitvoering terug te brengen tot in de opnameruimte. Zonder vervorming, zonder restrictie in dynamiek, zonder kleuring, zonder technisch te worden. De fact.12 is een
formidabele luidspreker waar PMC zeer trots op mag zijn. De
weg die is ingezet met de fact.8 wordt vervolgd in de fact.12.
De overtreffende trap voor geluksvogels die het zich financieel
kunnen veroorloven om het systeem aan te schaffen. Anders
is er gelukkig ook nog de fact.8 die ik (met plezier) weer terug
moet zetten op de lege plaats die de fact.12 achterlaat, nog
steeds twijfelend of ik niet heel hard moet gaan sparen.
69
René van Es
PRIJS:
PMC FACT.12
€ 14.660
PER PAAR
STAGEACOUSTICS
TEL: +31(0)38-8520635
E-MAIL: [email protected]
WWW.STAGEACOUSTICS.NL
END