Transcript TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDE ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER ve KUZEYBATI ANADOLU BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ ENDÜSTRİYEL HAMMADDE KAYNAKLARI Ergün ÇELİK Jeoloji Mühendisi.

TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDE
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER
ve
KUZEYBATI ANADOLU BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
ENDÜSTRİYEL HAMMADDE KAYNAKLARI
Ergün ÇELİK
Jeoloji Mühendisi
2009
 Doğal kaynakların insan ve toplum yaşamında
vazgeçilmez bir yeri vardır. Yaşamı fonksiyonel hale
getiren araç ve gereçlerin tamamına yakını doğal
kaynaklardan, özellikle de madenlerden sağlanmaktadır.
 Jeolojik yapısının bir sonucu olarak ülkemiz önemli
sayıda maden çeşitliliğine sahip ve maden kaynakları
yönünden zengin bir ülkedir.
 Maden rezervlerimizin gerek Türkiye yüzölçümüne
gerekse nüfusa oranı diğer ülkelerle kıyaslandığında
dünyanın şanslı ülkelerden biri olduğumuz ortaya
çıkmaktadır
 Dünyada ticareti yapılan 90 çeşit maden ve mineral
bulunmaktadır.
 Türk madencilik sektöründe 53 farklı maden ve
mineralin üretimi yapılmaktadır.
 Türkiye’de madenciliğin yaklaşık %85’i kamu sektörü,
%15’i ise özel sektör tarafından yapılmaktadır.
 Kamu sektörü mineral yakıtlar ve metalik cevher
üretiminde ağırlıklı iken, özel sektör endüstriyel
hammadde üretiminde yoğunlaşmıştır.
 Madenlerimiz; Endüstriyel Hammaddeler, Metalik
Madenler ve Enerji Hammaddeleri olarak gruplandırılır.
ENDÜSTRİYEL HAMMADDE TANIMI
 Metalik cevherler, mineral yakıtlar ve süs taşları dışında,
ekonomik değer ifade eden herhangi bir kayaç, bir mineral
veya doğal oluşumlu herhangi bir maddedir.
 EHM sektörüne yaklaşık 50 mineral veya mineral grubu
dahil edilebilir.
 İki uç örnek vermek gerekirse kum-çakıl ve endüstriyel
elmas bu grubun iki üyesini temsil etmektedir
TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDE
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER

Ülkemiz metalik madenler yönünden kıt olan rezervlerine
karşılık Endüstriyel Hammaddelerde daha önemli bir
potansiyele sahiptir.

Bu ürünlerde gerek hammadde ve gerekse işlenmiş ürün
olarak önemli bir ihracat potansiyeli bulunmaktadır.
 Türkiye’deki cam,seramik, çimento, alçı, hafif yapı
malzemeleri, gübre, boya, tuğla-kiremit, mermer
sanayileri ülkemizdeki endüstriyel hammaddelere dayalı
olarak kurulan önemli sanayi dallarıdır ve özellikle son
yıllarda hızlı bir şekilde gelişip büyümüştür.
 Bugün Türkiye, Avrupa’da üretim açısından, çimento
sektöründe 1.,camda 2. ve seramikte 3. sıraya yükselmiş
durumdadır.
Ülkemizdeki endüstriyel hammaddeleri
5 grupta toplamak mümkündür:

1) Yeterli rezervlere sahip olduğumuz ve ihtiyacımızı
tümüyle yurtiçi kaynaklardan temin edebildiğimiz gibi bir
kısmı da ihraç ettiğimiz (yeterince değerlendirdiğimiz)
endüstriyel hammaddeler;

Mermer ve doğal taşlar, bor tuzları, feldspat, çimento
hammaddeleri, perlit, pomza, sodyum sülfat, sölestin, kaya
tuzu, barit, manyezit, kaolin, lüle taşı, dolomit, jips, kuvars
kumu, bentonit, zımpara, pirofillit, kalsit.
2) Yeterli kaynaklara sahip olmakla beraber
değerlendiremediklerimiz.
yeterince
 Trona, Asbest, Fluorit, Disten, Diyatomit, Zeolit, Olivin,
Sepiolit, Vermikülit, Alunit )
3) Rezervleri ve işletilmeleri normal ölçülerde bulunan
mineraller.
 Kil, Halloysit, Nefelinsiyenit, Tras, Yapı Taşları, Kalkermarn, Kum-Çakıl, Tuğla Toprakları
4) Rezervleri yetersiz olan mineraller;

Fosfat, kükürt, grafit, mika, Wollastonit, talk.
5) Ülkemizde bugüne kadar işletilebilir nitelik ve nicelikte
hiçbir kaynağı bulunmayan mineraller;

Potasyum tuzları, lityum, titan mineralleri, zirkon,
andaluzit, silimanit, korindon, elmas, iyot, brom.
 Dünya maden potansiyeli içinde ülkemizin payına
bakıldığında; bor, mermer, manyezit, zeolit, trona, barit,
feldspat, sodyum sülfat, perlit, pomza, sepiyolit, lületaşı gibi
Endüstriyel Hammaddelerde önemli miktarda rezerve sahip
olduğumuz ve rekabet gücümüzün yüksek olduğu
görülmektedir
 Endüstriyel Hammaddelerin ülkemiz genel maden üretimi
ve ihracatı içindeki payına bakıldığında, madencilik sektörü
içindeki önemi açıkça ortaya çıkmaktadır.
 426,3 milyon ton olan 2007 yılı Türkiye maden üretiminin
324,3 milyon tonu EHM’ e aittir. (Tablo.1)
Tablo.1
2007 YILI TÜRKİYE MADEN ÜRETİMİNİN
MADEN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI
MADEN GURUBU
ÜRETİM
(Ton)
TOPLAM MADEN
ÜRETİMİ İÇİNDEKİ
PAYI (%)
ENERJİ HAMMADDELERİ
85.937.378
20,16
METALİK MADENLER
16.019.187
3,76
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER
59.974.977
14,07
MERMER-DOĞAL TAŞ
20.752.548
4,87
238.802.918
56,01
4.844.423
1,14
EHM + MERMER + ÇİMENTO HAM.
324.374.866
76,09
GENEL MADEN ÜRETİM TOPLAMI
426.331.431
ÇİMENTO HAMMADDELERİ
TUĞLA-KİREMİT KİLİ
 2,71 milyar dolar olan 2007 yılı maden ihracatı içinde
EHM’ in payı (mermer dahil) 1,59 milyar dolar ile %63,8
gibi yüksek bir orana ulaşmaktadır. (Tablo.2)
Tablo.2
2006-2007 YILI MADEN İHRACATININ
MADEN GURUPLARINA GÖRE DAĞILIMI
YIL
MADEN
İHRACATI
(ABD $)
İHRACAT
(ABD $)
MADEN İHRACATI
İÇİNDEKİ PAYI
(%)
1.457.727.551
70,06
544.435.611
26,16
Diğer
78.323.295
3,76
EHM
1.733.940.374
63,85
866.692.065
31,91
114.851.579
4,23
MADEN
GRUBU
EHM
2006
2007
2.080.486.459 Metalik Maden
2.715.484.019 Metalik Maden
Diğer
Tablo.3 2007 YILI MADEN İHRACATI İÇİNDE DEĞER OLARAK
ÖNEMLİ PAYA SAHİP OLAN MADENLERİMİZ
MADEN İHRACATI
İÇİNDEKİ PAYI
(%)
SIRASI
1.242.460.490
45,75
1
BAKIR
325.856.537
12,00
2
KROM
262.022.284
9,65
3
ÇİNKO
184.965.929
6,81
4
BOR TUZLARI
137.959.895
5,08
5
FELDSPAT
125.979.496
4,64
6
ALÇI TAŞI
66.951.727
2,43
7
MANYEZİT
49.730.920
1,83
8
KURŞUN
39.748.380
1,46
9
MADEN ADI
MERMER-DOĞ.TAŞ.
İHRACAT
DEĞERİ
( ABD $ )
KUZEYBATI ANADOLU
ENDÜSTRİYEL HAMMADDE
KAYNAKLARI
 Kuzeybatı Anadolu bölgesi, rezerv ve üretim yönünden,
ülkemizin madencilik sektöründe ve dış ticaretinde önemli
yer tutan endüstriyel hammadde kaynaklarına sahiptir.
 Bunlar içerisinde; bor tuzları, mermer, manyezit, kaolin,
bentonit, halloysit, seramik kili ve feldspat ön sıralarda yer
almaktadır.
 2005 yılı MİGEM verilerine göre Bölge Müdürlüğümüz
sınırları içersinde mevcut maden işletme ruhsatlarının illere
göre dağılımı Tablo.4 ’ de görülmektedir.
Tablo.4
2005 YILI BÖLGEMİZ MADEN İŞLETME RUHSATLARININ
MADEN GURUBUNA GÖRE İLLERE DAĞILIMI
Maden
İşletme
Ruhsatı
(Adet)
EHM
BALIKESİR
281
241
85,7
16
5,69
24
8,54
BİLECİK
232
230
99,1
1
0,43
1
0,43
ÇANAKKALE
213
176
82,6
24
11,26
13
6,10
KÜTAHYA
150
104
69,3
13
8,66
33
22,00
TOPLAM
876
751
85,7
54
6,16
71
8,10
İl Adı
%
Metalik
Maden
%
Kömür
%
Tablo.5 BÖLGEDEKİ İŞLETME RUHSATLI
BAZI ENDÜSTRİYEL HAMMADDELERİN İLLERE DAĞILIMI
İŞLETME RUHSATI SAYISI ( Adet )
MADEN
BALIKESİR
BİLECİK
ÇANAKKALE
KÜTAHYA
TOPLAM
Bentonit
6
–
1
3
10
Bor Tuzu
8
–
–
20
28
Feldspat
1
4
3
8
16
Kalsit
7
3
5
–
15
Kaolin
50
1
8
7
66
Kuvars
–
–
4
–
4
Kuv. Kum
–
3
–
–
3
Kil
1
31
3
–
35
Manyezit
–
–
–
24
24
Mermer
121
117
17
37
292
Perlit
1
–
2
–
3
Talk
2
1
1
5
9
ADI
BOR TUZLARI
 Yıllarca Türkiye’de madencilik denilince akla ilk gelen Bor
mineralleri olmuştur.
 Gerek rezerv büyüklüğü,gerek ihracat rakamları ile yıllarca
ilk sıralarda yer alan bor, Türkiye’nin madencilik sektöründe
ve dış ticaretinde her zaman önemli bir yere sahip olmuştur.
 Bor kimyasalları cam, seramik, deterjan, tarım başta olmak
üzere daha birçok sektörde kullanılmaktadır.
 Türkiye’nin bilinen borat yataklarının tümü Batı Anadolu’da yer
almaktadır.
 Tüm bor yataklarımız genellikle Tersiyerde başlayan ve
Kuvaterner’e kadar devam eden volkanik etkinliğin yoğun
olduğu,kurak-yarı kurak iklim koşullarındaki karasal göl
ortamlarında oluşmuştur.
 Günümüzde halen işletilen Bor yatakları; Kütahya-Emet,
Balıkesir-Bigadiç, Bursa-Kestelek ve Eskişehir Kırka civarında
bulunmaktadır.
 1954 yılına kadar işletilen Balıkesir-Susurluk-Sultançayır yatağı
günümüz
Türkiye’si
için
ekonomik
olmadığından
işletilmemektedir.
B2O3 bazında ;
 Dünya bor rezervi,toplam 1 milyar 176 milyon ton ,
 Türkiye bor rezervi ise
bilinmektedir .
toplam 851 milyon ton olarak
 Ülkemiz, dünya bor rezervindeki % 72,3’ lük pay ile, birinci
sırada yer almaktadır.
 Türkiye bor rezervinin % 64,4’ünü Kolemanit, % 31,8’ ini
Tinkal ve % 3,7’ sini Üleksit minerali oluşturmaktadır.
 Ülkemizin 2007 yılı bor tuzu üretimi 4,4 milyon ton
civarındadır.
 Türkiye bor tuzu rezervlerinin yaklaşık % 71’ i Bölgemiz
sınırları içersinde yer alan Balıkesir-Bigadiç, Susurluk ve
Kütahya-Emet bölgesinde bulunmaktadır.
Balıkesir-Susurluk-Sultançayırı Bor Yatakları
 Susurluk-Sultançayırı yatakları Türkiye’nin bilinen en eski borat
yataklarıdır.1865-1950 yılları arasında İngiliz ve Fransız şirketleri
tarafından kapalı ocak olarak işletilmiştir.
 Büyük borat yataklarının bulunması nedeniyle günümüz Türkiye’si için
ekonomik olma özelliğini yitirmiştir.Ancak son yıllardaki sondajlı
çalışmalar sonucu yeni rezervler belirlenmiştir.
 Yatak,volkanosedimenter Neojen istifi içersinde jipslerle birlikte
bulunan merceksel ve nodüler şekilli pandermit ve
havlit
minerallerinden oluşmaktadır.
 Pandermitler % 46,5 B2O3
içermektedir.
, Havlitler ise % 40,6 dolayında B2O3
Balıkesir-Bigadiç Bor Yatakları
 Bigadiç bor yatakları Neojen yaşlı playa göl tortularından
oluşan KD-GB uzanımlı bir havza içinde iki farklı zonda yer
alırlar
 Yataklar tüf, tüfit, kil, marn ve kireçtaşları ile arakatkılıdır.
 Bigadiç borat yataklarında her iki borat zonunda da kolemanit
ve üleksit egemendir.
 Cevher Rezervi : 1.029.722.000 ton
 B2O3 Tenörü : % 30-35
 B2O3 itibariyle rezerv : 360.403.000 ton.
 Türkiye bor rezervlerinin % 37 ‘si Bigadiç bölgesindedir.
 Halen 3 adet açık ocakta (Simav, Tülü, Acep) Kolemanit ve
Üleksit cevherleri üretilmektedir.
Tülü açık ocağının genel görüntüsü
Kütahya-Emet Bor Yatakları
 Bor yatakları, Tersiyer yaşlı volkanosedimenter gölsel
çökellerin kiltaşı, tüf, tüfit ve marndan oluşan birimi içersinde
yer almaktadır.
 Borlu seviyelerde realgar ve orpimentten oluşan arsenik
mineralleri sıkça gözlenir.
 Halen Hisarcık ve Espey Açık işletmelerinden
yapılmakta olup, üretilen bor cevheri kolemanittir.
üretim
 Cevher Rezervi : 886.743.000 ton
 B2O3 Tenörü : % 35
 B2O3 itibariyle rezerv : 310.360.000 ton.
 Türkiye bor rezervlerinin % 34 ‘ü Emet bölgesindedir.
Kütahya-Emet Espey Açık Ocağı
MERMER
 Dünyanın en zengin doğal taş oluşumlarının bulunduğu
Alp-Himalaya kuşağında yer alan ülkemiz 5,2 milyar m³
(13,9 milyar ton) toplam rezervi ile dünya mermer
potansiyelinin yaklaşık %40’ına sahiptir.
 Ülkemizde 80’den fazla değişik yapıda ve 120’nin üzerinde
değişik renk ve desende mermer rezervi bulunmaktadır.
 Ülkemizde mermer yatakları genellikle Paleozoyik yaşlı
masiflerin bulunduğu alanlarda ve Mesozoyik yaşlı
arazilerin yaygın olduğu alanlarda yer almaktadır.
 Kuzeybatı Anadolu’nun mermer ve doğaltaş zenginliği antik
dönemlerden beri bilinmektedir.
 Marmara Adası Saraylar beldesinde, çok sayıdaki antik
mermer ocağının,özellikle Roma ve Bizans döneminde yoğun
faaliyet gösterdiğini belgeleyen çok sayıda arkeolojik bulgu
mevcuttur.
 Marmara Adası Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı
dönemlerinde bütün Akdeniz ülkelerine mermer ihraç eden
önemli bir merkez konumundaydı.
 Marmara Denizi’nin ismi de Grekçe’de ‘Mermer’ anlamına
gelen Marmora’dan türetilmiştir.
 Ülkemizde en fazla mermer ocağı Balıkesir (%27,00)
ilinde bulunmaktadır. Bunu %23,60 ile Afyon
ve %11,14 ile Bilecik illeri izlemektedir.
BALIKESİR İLİ
 Balıkesir ilinde işletilebilir 1.3 milyar m³ mermer ,7.5
milyon m³ kireçtaşı ve 7 bin m³ oniks rezervi
bulunmaktadır.
 Marmara adasından Marmara beyazı ,Bigadiç Çayüstü
Köyünden Kumru tüyü ve Balıkesir Oniks mermeri
,Manyas-Koçoğlu, Işıklar ve Değirmenboğazı köyü
civarından Manyas Beyazı adı altında üretim
yapılmaktadır.
 Dursunbey-Hindikler, Sarısipahiler ve Alacagüney Köyü
civarlarında ise traverten üretimi yapılmaktadır.
BİLECİK İLİ
 Bilecik ilinde mermer olarak işletilebilecek 640 milyon m³
kireçtaşı rezervi bulunmaktadır.
 Bilecik–Merkez–Taşçılar,Çukurören ve Gülümbe Köyü
civarından Bilecik Pembe ve Beji , Gölpazarı-Şahinler köyü
civarından Gölpazarı Beji ve Söğüt civarından Söğüt Beji
adı altında üretim yapılmaktadır.
KÜTAHYA İLİ
 Kütahya ilinde 200 milyon m³ işletilebilir mermer rezervi
vardır.
 Mermer üretimi özellikle Altıntaş civarında yoğunlaşmıştır.
 Son zamanlarda Antik Yeşil adıyla Kütahya-Tavşanlı
yöresinde bazı diyabazlar işletilmeye başlanmıştır
ÇANAKKALE İLİ
 Çanakkale ilinde özellikle Ezine –Bergaz, Geyikli,
Tavaklı sahalarında mermer olarak işletilebilecek
rezervler mevcuttur.
MANYEZİT
 Özellikle ısıya dayanıklı refrakter malzeme yapımında
kullanılan manyezit, ülkemizin dünya maden sektöründe
rekabet edebileceği önemli madenlerden biridir.
 Ülkemiz manyezitleri kriptokristalen tipte olup, düşük silisyum
ve kalsiyum içerikleri nedeniyle dünya pazarlarında tercih
edilmektedir.
 168,4 milyon ton olarak hesaplanan ülkemiz manyezit
varlığının yaklaşık % 20 si (34.469.080) Kütahya Bölgesinde
bulunmaktadır.
 Ayrıca Bilecik-Bozüyük ve Balıkesir-Dursunbey-Gökçedağ
civarında bulunan manyezit yataklarında da 500 bin tona yakın
rezerv bulunmaktadır.
 Kütahya bölgesi yurdumuzda aktif olarak manyezit
madenciliğinin yapıldığı en önemli yörelerden biridir.
 Bölgedeki manyezit yatakları,genelde serpantinleşmiş
ultrabazik kayaçların kırık ve çatlak sistemleri içinde, damar,
yumru ve ağ yapısı (storkverk) şeklinde bulunmaktadır.
 Manyezitler serpantinlerin CO2’li termal ve atmosferik
suların etkisiyle bozuşması sonucu oluşmuştur.
KAOLİN
 Kaolinleşme bilindiği gibi alkali(K-Na) feldspatların
atmosferik nedenler ve/veya hidrotermal eriyikler etkisiyle kil
minerallerine dönüşmesidir.
 Alkali feldspatlarca zengin olan asidik ve nötr kayaçlar
(granitik, siyenitik kayaçlar, andezit, dasit, riyodasit lav ve
tüfleri) genelde hidrotermal kaolin oluşumlarının ana
kayaçlarıdır.
 Kuzeybatı Anadolu bölgesi de asit magmatik kayaçlar ile
asit ve nötr volkanik kayaçların çok yaygın olarak
bulunduğu, tektonik olarak da etkin bir bölgedir.Bu nedenle
bölgede bir çok kaolin yatağı oluşmuştur.
 Ülkemizde işletilen kaolin ocaklarının büyük çoğunluğu
Balıkesir, Çanakkale, Kütahya ve Bilecik illeri civarında
bulunmaktadır.
 Bölgedeki kaolinler genelde andezit, riyolit ve dasit
karakterli asit tüflerin kırık sistemleri boyunca alterasyonu
sonucu meydana gelmişlerdir.
BALIKESİR-SINDIRGI-DÜVERTEPE OCAKLARI:
 Türkiye’nin bilinen ve 1970’li yıllardan beri yaygın olarak
işletilen kaolin ocakları bu bölgededir. Rezerv olarak da en
büyük bölgedir.Türkiye’deki seramik fabrika ve seramik
madencilik firmalarının çoğunun bu bölgede kaolin ocağı
vardır.
 Düvertepe bölgesindeki kaolinler çoğunlukla dasitlerin
alterasyonu sonucu oluşmuştur.Al2O3 oranı %13-28 arasında
değişir.
 Balıkesir-Sındırgı–Düvertepe Bölgesinde çeşitli kalitelerde 60
milyon ton görünür rezerv bulunmaktadır.
 Bölgede yılda toplam 400–500 bin ton kaolin üretilmektedir.
 Türkiye kaolin üretiminin çok önemli bölümünü sağlayan
Düvertepe, Türk seramik sektörü dışında Türkiye ve Akdeniz
havzası çimento fabrikalarına da beyaz çimento kaolini
sağlamaktadır.
SINDIRGI – DÜVERTEPE’DE KAOLİN OCAĞI
SINDIRGI – DÜVERTEPE’DE KAOLİN OCAĞI
BALIKESİR-SINDIRGI-ŞAPÇI BÖLGESİ
 Bu bölge ocakları 1990 yılından itibaren işletmeye açılan
ocaklardır.
 Türkiye’nin seramik,vitrifiye ve çimento sektörü için en
çok üretim yapılan ocakları bu bölgededir.
 Al2O3 oranı % 20-35 arasındadır.
BALIKESİR-SINDIRGI-SİNANDEDE BÖLGESİ
 Cevherleşme riyolitik ve dasitik tüflerin hidrotermal
alterasyonu sonucu oluşmuştur.Ana minerali kaolinittir.
Al2O3 oranı % 20-30 arasındadır.
 Bölgede 1990 yılından sonra üretime başlanmıştır.Seramik
ve çimento kalitesinde üretim yapılmaktadır.
BALIKESİR-İVRİNDİ-KÜÇÜKYENİCE BÖLGESİ
 Bölgede bulunan kaolin yataklarının önemli bir bölümü
pirit, alünit ve demir bileşikleri nedeniyle, bir diğer
bölümüde kaolin içine saçılmış halde bulunan antimonit
iğnecikleri nedeniyle kullanılamaz haldedir ya da ancak
triyajla temizlenerek kullanılabilmektedir..
 Balıkesir ilinde yukarıda anlatılanların dışında GönenSebepli, Ilıcaoba, Söğüt; Ayvalık-Alibey Adası’nda da
kaolin oluşumları bulunmaktadır.
ÇANAKKALE-ÇAN-TEPEKÖY BÖLGESİ
 Bölgedeki Kaolinler dasit ve andezitlerin alterasyonu sonucu
oluşmuşlardır.Alterasyon tam gerçekleşmediği için Na2O +
K2O oranı yüksek olup, bölgesel olarak alkali kaolinler
olarak tanımlanmaktadır.
 %10-15 Al2O3
yapılmaktadır.
oranında
seramik
 Çan-Tepeköy, Duman ve Çaltıkara
Kalemaden tarafından işletilmektedir.
kalitesinde
Kaolen
üretim
ocakları
Çan-Tepeköy Kaolin Ocağı
ÇANAKKALE-MERKEZ-SARIBEYLİ OCAKLARI:
 Ocaklarda mevcut olan kaolinler %16–30 Al2O3 içermektedir.
Düşük demirli (< %0,5–0,7) kaolinler beyaz çimento kaolini
olarak Yunanistan, Tunus, Lübnan gibi ülkelere ihraç edilir.
Alkalisi çok düşük olan kaolinler yurtiçi çimento
fabrikalarında “Düşük alkali çimento” yapımında tüketilir.
 Sarıbeyli ocağının tüm kalitelerde rezervi 2 milyon ton
dolayındadır. Yıllık üretim 100–120 bin ton düzeyindedir.
 Çanakkale ilinde yukarıda anlatılanların dışında Bayramiç ve
Yenice civarında da kaolin oluşumları vardır.
BİLECİK-SÖĞÜT-YEŞİLKÖY VE AŞAĞIKÖY OCAKLARI
 Seramik ve dolgu kaolini olarak Türkiye’nin bilinen ve
işletilen en eski ocaklarındandır.
 Oligo-Miyosen yaşlı tüf ve tüfitlerin alterasyonu sonucu
oluşmuştur.Yumuşak yapılı, serbest silisleri kolayca ayrılabilen
bir özelliğe sahiptir.
 Bölgeden % 10-15 Al2O3 arasında üretim yapılmaktadır.
KÜTAHYA BÖLGESİ KAOLİN YATAKLARI
 Kütahya-Gevrekseydi, Allıören, Emet-Saklar, Ulaşlar,
Kızılçukur ve Simav-Yağmurlar yöresinde bulunan yataklar
küçük işletmeler şeklinde yıllardır işletilmektedir.
 Dasit ve andezitlerin alterasyonu sonucu oluşan
yataklardır.Bölgeden % 13-30 Al2O3 arasında seramik ve
dolgu kalitesinde üretim yapılmaktadır.
HALLOYSİT
 Kuzeybatı Anadolu’daki halloysit oluşumlarının hemen
hemen tümü Neojen yaşlı altere andezitik volkanitlerle
Permiyen-Jura yaşlı kireç taşlarının faylı dokanaklarında,
kireç taşlarının karstik boşluk veya çatlaklarında yerleşmiş
oluşumlardır.
 Türkiye az da olsa dünyada halloysit üreten 4 ülke arasında
yer almaktadır.
 Türk halloysiti doğal ve saf olması nedeniyle İngiltere’de
üretilen yüksek kaliteli porselen ve seramik ürünlerinin
yapımında tercihan kullanılmaktadır.
 Günümüzde Çanakkale-Balıkesir bölgesinde yılda 3-4 bin
ton dolayında halloysit üretilmekte ve çoğu ihraç
edilmektedir.
 Bölgenin şu an için rezerv potansiyeli 50 bin ton
dolayındadır.
 Balıkesir-Gönen
çevresinde,
Tabanköy,
Ilıcaoba,
Karasukabaklar ve Şahbaz ile Balıkesir-Balya arasındaki
Turplu ocaklarından, halen faal olan Turplu ve Taban
ocaklarıdır.
 Çanakkale Kırıklar, Kızıldam ve Soğucak ocaklarından
halen sınırlı olarak işletilen Soğucak ocağıdır.
TURPLU HALLOYSİT OCAĞI
BENTONİT
BALIKESİR İLİ
 Balıkesir-Merkez-Çağış, Konakpınar-Bereketli, BigadiçDereli ve Kepsut-Akçakertil Köyü çevresinde 10 milyon ton
civarında işletilebilir bentonit (Ca-Bentonit) rezervi
bulunmaktadır.
 Bentonitler, andezitik tüflerin hidrotermal alterasyonu
sonucu oluşmuşlardır.
 Bu sahalardan üretilen bentonitler Avrupa, ABD, Japonya
ve Tayland’a ihraç edilmektedir.
KÜTAHYA İLİ
 Kütahya-Başören ve Demirli köyleri civarında yer alan 3
bentonit zuhuru işletilmektedir.
 Buradaki bentonitler seramik ya da Cat litter niteliğinde
bentonitlerdir.
 Tahmini rezerv 500 bin ton dolayındadır.
 Günümüzde 10 bin ton/yıl civarında üretim yapılmaktadır.
ÇANAKKALE İLİ
 Çanakkale-Ayvacık-Ahmetçe ve Misvak köyleri civarı ile
Bayramiç-Koşuburnu ve Dağahmetçe Köyü civarında,
ağartma toprağı niteliğinde olan küçük rezervli bentonitler
zaman zaman işletilmektedir.
SERAMİK KİLLERİ
 Söğüt havzası seramik kili açısından Türkiye'nin 2 büyük
bölgesinden biridir.
 Bilecik-Söğüt yöresinde İnhisar,Küre, Yakacık ve Çaltı
civarında toplam 16 milyon 390 bin ton seramik kili rezervi
mevcuttur. Türkiye'de kil üretilen ilk bölgedir.
 Söğüt havzası killeri genelde %25 civarında Al2O3, %2
dolayında Fe2O3 içermektedir.Toplam alkalisi % 2-2,5
civarındadır.
 Söğüt havzasından yılda 400 bin ton dolayında kil
üretilmektedir.
 Bölgemizde ayrıca Balıkesir-Balya-Bengiler, Koyuneri ve
Gönen-Söğüt-K.Ilıcaoba; Çanakkale-Yayaköy, YeniceYarışköy ve Bayramiç civarında refrakter + seramik kil
oluşumları mevcuttur.
FELDSPAT
 Bölgemizde Potasyum feldspat kaynağı olarak Kütahya-Simav
Bilecik-Söğüt ve Çanakkale-Bayramiç civarındaki pegmatit
damarları işletilmektedir.
 Kütahya-Simav-Söğütçük ve Mahmutlar Köyü civarında
işletilen pegmatit ocaklarından yılda 2 bin ton K2O’su %9’un
üzerinde olan feldspat , 3–4 bin ton dolayında da %6–9
K2O’lu feldspat elde edilebilmektedir. Bölgede tüm
ocaklardan 10–15 bin ton/yıl potasyum feldspat üretildiği
tahmin edilmektedir.
 Söğüt-Küre bölgesinde granitler içersinde bulunan ve toplam
alkalisi % 6-7 , demiri ise % 0,7-1 olan bazı pegmatit
damarları işletilmekte ve ucuz alkali kaynağı olarak
Bozüyük çevresindeki karo seramik fabrikalarına
satılmaktadır.
 Bayramiç-Yeşilköy civarında K2O’su %7 olan feldspatlarda
işletilmektedir.
 Son yıllarda feldspat kaynağı olarak altere granitlerin
seramik sanayinde değerlendirilmesi yönünde çalışmalarda
yapılmaktadır.
KALSİT
 Balıkesir-Erdek ve Manyas’ta iri kristalli mermer yataklarının
bir kısmı kalsit ocağı olarak işletilmektedir.
 Çanakkale-Karabiga’daki Kalsit Oluşumları, Türkiye’de
mevcut en iri kristalli kalsit oluşumlarından biridir. Granit
dokanağında oluşan kalsit yatakları yüksek beyazlıktadır ve
öğütülmesi kolaydır. 1999 yılından beri işletilmektedir
 Bayramiç, Biga ve Ezine civarında da kalsit olarak
değerlendirilebilecek mermer yatakları bulunmakta ve bir
kısmı kalsit ocağı olarak işletilmektedir.
KUVARS
 Çanakkale-Ezine-Çamlıca,Ahlatoba ve Kayışlar köyleri
civarında Paleozoyik yaşlı şistler içersinde bulunan
kuvarslardan seramik ve cam sanayi için üretim yapılmaktadır.
 Kale Madencilik A.Ş.’nin Çanakkale-Biga, Bayramiç, Ezine
yörelerinde 800 bin ton görünür kuvars rezervi mevcuttur.
KUVARS KUMU
 Bilecik-Bayırköy civarında Alt Jura yaşlı Bayırköy
Kumtaşı içerisinde büyük mercekler şeklinde beyaz
kuvars kumu ve kuvarsit oluşumları yer alır.
 Bu kumlar Esan, Türk-Ytong ve Camiş tarafından
işletilmektedir.Esan ocaklarından 100 bin ton dolayında
üretim yapılmaktadır.
SİLEKS
 Sileks; küçük ölçekli olarak, silisli eriyiklerin kireçtaşı
boşluklarında çökelmesi sonucu oluşabildiği gibi, büyük
kütleler halinde, andezitik volkanizma esnasında ortaya
çıkan,SiO2 bakımından zengin, hidrotermal eriyiklerin
bıraktığı, amorf ve masif yapıda gözlenebilmektedir.
 Bölgemizde başta Çanakkale olmak üzere, Balıkesir,Bilecik ve
Kütahya’da bulunmaktadır. Değirmentaşı ve flint taşı amaçlı
olarak, halen en yoğun üretim Çanakkale yöresinde
yapılmaktadır.
 Kalemaden tarafından Çanakkale-Çan Bölgesi’nde işletilmekte
olan Etili, Tepeköy ,Dedeler ve Muratlar sileks ocaklarının
rezervleri 1,5 milyon tonu aşmaktadır.
Etili-Tepeköy Sileks Ocağı
 300.000 Ton görünür + muhtemel rezerv vardır. Yıllık
Üretim Miktarı 15.000 – 20.000 Ton dur.
Dedeler Sileks Ocağı
 400.000 Ton görünür + muhtemel rezerv vardır. Yıllık
Üretim Miktarı 15.000 – 20.000 Ton dur.
 Her iki ocaktan da mikronize öğütme yapan sanayi tipi
değirmenlerde astar kaplama taşı (değirmentaşı) ve
öğütücü medya taşı (flint taşı) olarak sileks hammaddesi
üretilmektedir.
Etili Tepeköy Sileks Ocağı
DOLOMİT
 Bölgedeki en önemli yataklar Balıkesir Marmara Adası’ nda
bulunmaktadır. Adadaki kalın mermer istifinin önemli bir
bölümü dolomittir veya dolomitiktir. % 20-21 MgO
tenörlüdür. Marmara Adası’nda birçok kişi ve kuruluş
tarafından dolomit işletmesi yapılmaktadır.
 Kütahya Merkez Kumarı, Yaylababa köyü, Aslanapa-Çalköy
Bilecik-Merkez Dereşemsettin Köyü ile Çanakkale-Ayvacık
civarında bulunan dolomit ocaklarından da küçük miktarlar
da üretim yapılmaktadır.
JİPS (ALÇITAŞI)
 Balıkesir-Susurluk-Demirkapı civarında Neojen gölsel
birimler içinde 10-15 m. arasında değişen kalınlıkta, tabakalı
ve masif jipsler bulunmaktadır.
 Jipslerin SO3 oranları % 34’ ün üzerindedir. Özel şahıs ve
şirketler tarafından işletilen jipsler, Balıkesir Çimento
Fabrikasında katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.
 Saha genelinde 100 bin ton görünür, 1 milyon ton mümkün jips
rezervi vardır.
 Kütahya-Gediz civarında Neojen yaşlı birimler içinde
birçok yerde jips zuhurları bulunmaktadır.
 Marnlı seviyeler içersinde
2-25 m. arasında değişen
kalınlıklarda, beyaz renkli ve genelde lifsi yapıda olan
jipslerin SO3 oranları %40-45 arasında değişmektedir.
 Yatakların bazıları geçmiş yıllarda işletilmiştir.
 Gediz Bölgesinde 5,5 milyon ton görünür ve 30 milyon tona
yakın muhtemel jips rezervi bulunmaktadır.
ÇİMENTO
HAMMADDELERİ
 Bölgemizde çimento fabrikalarının gereksinimi olan
kireçtaşı, marn, jips ve tras gibi hammaddeler yeteri
kadar mevcuttur.
ALÜNİT
 Alünit, genel olarak potasyum feldspat içeren riyolit, dasit ve
andezit türü volkanik kayaçların sülfürik asit çözeltileri ile
alterasyonu sonucu ikincil mineral olarak oluşmaktadır.
 Yakın zamana kadar Etimaden tarafından işletilen KütahyaŞaphane alünit yatağı Türkiye’nin en önemli alünit yatağıdır.
 Riyolit ve riyolitik tüflerin içersinde, kırık,çatlak dolguları
şeklinde ve masif olarak bulunmaktadır.
 % 7,54 K20 tenörlü 4 milyon ton rezerv (Gör+Muh)
mevcuttur.Şu an üretim yapılmamaktadır.
DİYATOMİT
 Kütahya-Merkez-Alayunt Köyü civarında bulunan ,% 84.42
SiO2 tenörlü diyatomitler önceleri bir şirket tarafından
işletilmiş, daha sonra iyi kalitede cevher alınamayınca
ekonomik nedenlerle üretim durdurulmuştur.Bölgede halen
işletilebilecek 15 milyon ton rezerv vardır.
 Kütahya-Merkez-Akçamescit Köyü civarında bulunan, 3-4 m.
kalınlık ve yaklaşık 1 km uzunluğa sahip bir diyatomit yatağı
da, zaman zaman işletilmiştir.
 Bunların dışında bölgemizde Çanakkale-Çan-Keçialan,
Bayramiç-Hacıdervişler ve Balya-Bengiler civarında da
diyatomit zuhurları bulunmaktadır.
BARİT
 Bölgemizde, Çanakkale-Lapseki-Korudere, BalıkesirBigadiç-Davutlar Köyü-Alkaya Mevkii, KütahyaTavşanlı-Dudaş
ve
Kütahya-Merkez-Gümüşköy
civarında barit cevherleşmeleri bilinmekte olup,bugün
için ekonomik olabilecek bir cevherleşme sözkonusu
değildir.
 GeçmişteKütahya-Merkez-Gümüşköy sahasında barit
işletmesi yapılmış,daha sonra terkedilmiştir.
GRAFİT
 Kütahya-Altıntaş-Saraycık, Oysu ve Keçiler köyü civarında
bulunan grafitler zaman zaman işletilmektedir.
 Bunların dışında Kütahya-Gediz-Yağmurlar, Çanakkale-BigaYuvalar, Balıkesir-Gönen-Çığmış ve Susurluk civarında da
grafit zuhurları bulunmaktadır.
PERLİT
 Balıkesir-Savaştepe-Güvemköy, Sındırgı-Gözörenköy,
Yaylabayır ve İvrindi-İncegedik, Bigadiç-Okçular Köyü
civarında orta kalitede perlit rezervleri bulunmaktadır.
 Çanakkale-Biga İlçesi civarında da perlit yatakları
bulunmaktadır. Türkiye’de ilk perlit ihracatı 1961
yılında Biga-Akkayrak bölgesinden yapılmıştır.
FLUORİT
 Kütahya-Tavşanlı-Ovacık civarında Üst Kretase yaşlı
allokton kireçtaşları içinde hidrotermal olarak oluşmuş bir
fluorit yatağı bulunmaktadır.
 Ekonomik bir yataklanma değildir.
KÜKÜRT
 Kütahya-Simav-Karacahisar, Semertepe ve Pulluca civarında
bir kısmı yüksek tenörlü olan (%40-50) elementer kükürt
oluşumları vardır.Toplam rezerv 20 bin ton civarındadır.
 Balıkesir-Merkez-Taşköy,
Gönen-Alacaoluk,
HavranKobaklar ve Musluk köyleri civarında ekonomik olmayan
kükürt zuhurları mevcuttur. Taşköy zuhuru 1.Dünya Savaşı
başlarında yabancılarca işletilmiştir.
TALK
 Balıkesir-İvrindi Madra Dağı’nın Gümeli Köyü civarında
Epimetamorfik-metasedimenter seriler içindeki talk oluşumları
6 milyon ton gör. + muh. Rezerve sahiptir.
 Balıkesir-Kepsut-Serçeören civarında bulunan küçük rezervli
talk oluşumları geçmişte az da olsa işletilmiştir.
 Kütahya-Bilecik bölgesinde de serpantinlerin alterasyonu
sonucu oluşmuş, yüksek demir içeren talk zuhurları
bulunmaktadır.İyi kalitede olan kesimleri zaman zaman
işletilmektedir.
VOLLASTONİT
 Çanakkale ve Balıkesir illeri civarında, granitlerle mermer
veya kireçtaşlarının dokanaklarında, kontakt metamorfizma
etkisi ile oluşmuş, genelde düzensiz olan vollastonit
yataklanmaları bulunmaktadır.
 Bunlar, Balıkesir-Kepsut-Serçeören, Susurluk-Yaylaçayır,
Çanakkale-Bayramiç-Karaköy, Yenice-Hamdibey-Kireçlitepe
ve Çan-Etili civarında olup, çok büyük rezervleri yoktur.
 Kepsut-Serçeören yatağı geçmişte zaman zaman
işletilmiş olup, şimdiye kadar yaklaşık 100 bin ton
üretim yapılmıştır.
 Çanakkale-Bayramiç-Karaköy sahasından da yakın
yıllara kadar küçük çapta da olsa üretim yapılmıştır..
ZEOLİT
 Yüzyılımızın endüstriyel hammaddesi olarak da anılan doğal
zeolit oluşumları ,ileri teknolojiye sahip ülkelerde değişik
alanlarda kullanılmaktadır.
 Doğal zeolitler arasında özellikle klinoptilolit geniş bir
uygulama alanına sahiptir. Özellikle çevre kirliliğinin kontrolü
ile tarım ve hayvancılık sektöründeki uygulamaları çok
gelişmiştir.
 Ancak yurdumuzda henüz yaygın bir kullanımı söz konusu
değildir.
 Bigadiç Neojen havzasında bulunan tüfler zeolit yönünden
büyük bir potansiyel sunmaktadır.
 Zeolit mineralleri klinoptilolit ve höylandittir. Özellikle üst
tüf birimindeki klinoptilolit içeriği ortalama % 82lere
ulaşmaktadır. Bu klinoptilolitli tüflerin 1,2 milyar tonluk
kesimi açık işletme madenciliğine uygun konumdadır.
 Ortalama Zeolit içeriği % 50 olan Alt tüf biriminde ise
yaygın zeolit mineralleri klinoptilolit ve höylandittir.
 Bölgede bunların dışında Kütahya-Hisarcık, Gediz ve
Şaphane bölgesinde de klinoptilolit içeren tüfler
bulunmaktadır.
 Son yıllarda Bigadiç civarında faaliyete geçen az
sayıdaki zeolit ocaklarından Filtre malzemesi, tavuk
altlığı, toprak düzenleyici, yem katkısı olarak zeolit
üretilmektedir.
DOĞAL
YAPI TAŞLARI
 Ülkemiz doğal yapıtaşları yönünden oldukça zengin ve
bir o kadar da çeşitlilik arz etmektedir. Rezerv açısından
bir sıkıntı yoktur.
 Ülkemizde doğal yapıtaşlarının tarih boyunca hemen
hemen her bölgede üretimi yapılmıştır.
 Günümüzde de bölgemizdeki granit, andezit, tüflerin
bazıları yapı taşı olarak işletilmektedir.
GRANİT
Kapıdağ Graniti
 Kapıdağ Yarımadası’nın batısındaki Ocaklar köyünden
ve daha batıdaki Tavşan adasından çıkarılan gri renkli,
ufak taneli, amfibollü granitler çok eskiden beri İstanbul
ve civar illerde parke ve bordür taşı olarak
kullanılmaktadır.
 Türkiye’nin en
bulunmaktadır.
büyük
granit
ocakları
burada
 Günümüzde de Erdek-Ocaklar, Narlı ve Hamamlı köyleri
civarındaki granitler işletilmektedir.
Kestanbol Graniti
 Çanakkale-Ezine kazasının batısında, Kestanbol, Bergaz ve
Yaylacık köyleri arasında yayılım gösterir..
 Buradaki granit iki tiptir. Biri gri renkli olup, bu tip granitten
çok miktarda parke yapılmaktadır.
 Diğeri ise Koçali köyü civarında bulunan ve ortoklaslarının
pembe rengi sayesinde halkın Pembe taş diye adlandırdıkları
granittir. Bu granit porfiri bir yapıya sahip olduğundan
görünüşü güzeldir.
 Bu porfiri yapılı granitlerden çok eski zamanlardan beri
sütunlar yapılmaktadır. İstanbul camilerinin birçok sütunları
bundan yapılıdır.
 Ezine’nin 9 km GB’sında Çığır Dağı çevresindeki granit
ocaklarından çıkarılan sütunlar, bölgedeki Roma dönemi
eserlerinde kullanıldığı gibi, MS 2. yüzyıldan itibaren
Yakındoğu, Kuzey Afrika ve Akdeniz’in diğer
bölgelerine de gönderilmiştir.
 Halen bazı yarı işlenmiş sütunları Ezine – Koçali Köyü Yedi Taşlar mevkiindeki eski ocaklarda görülür.
Granit ocaklarından en büyüğü, Koçali Köyü’nün 1.5 km batısında Yeditaşlar
mevkiinde olup, ocak içinde halen yedi adet sütün bulunmaktadır.
Granitlerden çapları 160 cm, uzunlukları 10 - 12 metre ve yaklaşık
ağırlığı 60 ton olan sütunlar üretilmiştir.
Binlerce yıllık antik taş ocağından çıkarılmış granit sütun... Sütunların
çıkarıldığı duvarlarda halen korunan işçilik izleri
Aleksandria Troas antik limanında granit sütun kalıntıları
ANDEZİT
 Bu kayaçlar tarihin hemen her döneminde, her
medeniyetin taş ustalarının ilgisini çekmiş ve yapı taşı ve
süsleme (tezyin) taşı olarak yoğun bir şekilde
kullanılmıştır.
 Günümüzde de Andezitler kaldırım, bordür, parke taşı,
kaplama taşları (yaya yolları, park ve bahçe
düzenlemeleri v.b.), merdiven basamakları, istinat
duvarları, tarihi bina ve alanların restorasyonunda
giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır.
Balıkesir Andezitleri
 Geçmiş yıllarda Kızpınarı Taşı ve Sütlüce Taşı adı
altında şehrin inşaatında ve yollar için parke taşı olarak
kullanılmıştır.
 Halen Ayvatlar Köyü civarındaki andezitler yapı taşı
olarak işletilmektedir.
VOLKANİK TÜF
Ayvalık Taşı ( Sarımsak taşı = Badavut Taşı ) :
 Ayvalık yöresinde bol miktarda bulunan volkanik tüfler
dayanıklılığı, kolay işlenebilirliği ve rengi nedeniyle
eskiden beri yapı taşı olarak özellikle tercih edilmiştir.
 Yöredeki kilise, manastır, okul ve resmi binaların
inşaatında bu taşlar kullanılmıştır.
 Bölgenin en önemli yapı malzemesi olarak, Badavut
Jandarma karakolunun bulunduğu bölgede yer alan
Sarımsak Taşı ocağından, bugün de üretim yapılmakta ve
kullanılmaktadır.
Çan Taşı ( Desenli Yapı Taşı) :
 Çanakkale- Çan bölgesindeki Riyolitik tüfler Çan taşı
ya da desenli yapıtaşı adı altında yöredeki ocaklarda
üretilmektedir.
 Çoğunlukla turizm yörelerinde ve sahil kenarlarındaki
yapılarda dış cephe kaplama ile dekoratif amaçlı olarak
duvar, şömine ve barbekü yapımında kullanılmaktadır.
 Ayvacık-Arıklı, Nusratlı ve Yeşilyurt
civarındaki
tüflerde
yapı
malzemesi
işletilmektedir.
köyleri
olarak
KAYRAK TAŞI
 Balıkesir-Dursunbey civarında işletilen kırmızı rengin
hakim olduğu kayrak taşı ocağından çıkarılan malzeme
yörede
özellikle
dış
cephe
kaplamalarında
kullanılmaktadır.
 Kütahya Akoluk Köyü civarında da işletilen bir kayrak
taşı ocağı bulunmaktadır.
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜR EDERİM