Transcript Teoria konstruktów osobistych Georga Kelly’ego w doradztwie zawodowym Anna Paszkowska-Rogacz Uniwersytet Łódzki XVIII Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowa SDSiZ RP Lubniewice 8 – 10 października 2008

Teoria konstruktów osobistych Georga
Kelly’ego w doradztwie zawodowym
Anna Paszkowska-Rogacz
Uniwersytet Łódzki
XVIII Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowa SDSiZ RP
Lubniewice 8 – 10 października 2008
Początki konstruktywizmu (Peavy, 1992)
1. Epictetus (I w p.n.e. - Enchiridion) – „Człowiek podlega
nie rzeczom, ale poglądom na ich temat”
2. Giambatista Vico – (1725 - Scienca Nuova) –
„Wiedzieć to znaczy czynić”
3. Immanuel Kant (1781 - Krytyka czystego rozumu) –
„Umysł nie jest pasywny jak wosk, ale jest aktywnym
organem, który przekształca chaotyczną wielorakość
doświadczeń w uporządkowane jednostki myśli”
4. Hans Vaihinger (1924 – The Philosophy of ‘as if’’) –
„Myśli nie odzwierciedlają rzeczywistości, a rolą funkcji
umysłowych jest działanie i konstruowanie znaczeń”
Fundamentalne założenia natury świata i natury
człowieka Georga Kelly’ego (1955/1991)
1. Świat istnieje realnie a nie jest bytem
wymyślonym przez człowieka
2. Zjawiska wewnętrzne jednostki są
równie realne jak rzeczywistość
3. Jednostka poznaje świat w takim
stopniu, w jakim dokonuje jego
interpretacji
4. Zasadniczym elementem modelu
interpretacji świata jest KONSTRUKT
OSOBISTY czyli sposób
antycypowania zjawisk określony
poprzez interpretowanie rzeczy jako
podobnych i różnych
George Alexander
Kelly (1905-1967)
Tezy na temat konstruktów (1)
(Fransella, Bell i Bannister 2004)
1. Teza o tworzeniu konstruktów:

Jednostka antycypuje zjawiska rzeczywistości poprzez
strukturalizowanie tego, co się powtarza
2. Teza o dychotomizacji:

System konstruktów jest złożony z pewnej skończonej liczby
konstruktów dychotomicznych
3. Teza o zakresie:

Dany konstrukt jest dogodny do antycypacji ograniczonego
zakresu zjawisk np. „skąpy – hojny”
ludzie
4. Teza o zmienności:

Zmienność w systemie konstruktów jest określona przez
„przepuszczalność” – otwartość na nowe zjawiska jak np.
„dobry – zły” lub brak otwartości np.. „fluorescencja – żarzenie”
Tezy na temat konstruktów (2)
(Fransella, Bell i Bannister 2004)
5. Teza o organizacji:

Konstrukty zorganizowane są w hierarchiczny system,
w którym pewne z nich zajmują bardzie peryferyjną lub bardziej
centralną pozycję
6. Teza o fragmentaryzacji:

Jednostka może stosować subsystemy konstruktów, które są
dedukcyjnie niezgodne ze sobą
7. Teza o doświadczeniu;

System konstruktów zmienia się wraz ze strukturalizacją
nowych zjawisk
8. Teza dotycząca wyboru:

Jednostka wybiera ten człon alternatywy w określonej sytuacji,
który daje jej możliwość doskonalenia konstruktów i predykcji
zjawisk
Tezy na temat konstruktów (3)
(Fransella, Bell i Bannister 2004)
9. Teza o indywidualizacji:

Jednostki różnią się sposobem strukturalizacji zjawisk
10. Teza o podobieństwie:

Gdy dwie jednostki stosują podobne konstrukty oznacza to ich
wzajemne podobieństwo w tym (i tylko w tym ) zakresie
11. Teza o podejmowaniu roli społecznej:

Gdy jednostka odzwierciedla (rozumie go) system konstruktów
drugiej osoby może w stosunku do niej grać określoną role
społeczną (np. doradca – klient)
Czym jest Rep-Test?
(Czapiński, 1978; Jankowicz, 2004)
1. Skalą szacunkową, w której konstrukty osobiste tworzą
poszczególne pozycje
2. Formą ustrukturalizowanego wywiadu (z ocenami lub
bez nich) pozwalającą na poznanie poglądów klienta
nie skażonych punktem widzenia badacza
3. Idealnym sposobem zbierania danych w badaniu
pilotażowym
4. Użytecznym narzędziem badawczym integrującym
podejście jakościowe i ilościowe
Komponenty Rep-Testu (Jankowicz, 2004)
1. Temat

Musi mieści się w doświadczeniach jednostki np. wykonywanie
zawodu, wybór przyjaciół
2. Konstrukty



Zawsze reprezentują kontrasty np. „twórczy – przyziemny”
Odzwierciedlają indywidualne znaczenie zjawisk
Niekiedy bywają oczywiste i banalne
3. Elementy

Przykłady reprezentujące temat np. nazwy zawodów podane
przez doradcę lub klienta np. w odpowiedzi na zestaw pytań
4. Oceny

Każdy element jest oceniany jako podobny do krańców danego
konstruktu
Procedura podstawowa Rep-Testu w 10
krokach – analiza triady (Jankowicz, 2004)
1.
2.
3.
Ustal z klientem temat rozmowy
Ustal z badanym zestaw elementów
Wyjaśnij, że twoim celem jest poznanie jego sposobu myślenia na temat
elementów i uprzedź, że będziesz kilkakrotnie prosił go o porównywanie
elementów ze sobą
4. Wybierz trzy elementy (np. 1, 3 i 5) i poproś klienta, żeby odpowiedział na
pytanie: „Które dwa elementy są na swój sposób podobne do siebie a
jednocześnie różnią się od trzeciego?” (Upewnij klienta, że nie ma tu ani
dobrych ani złych odpowiedzi)
5. Zapytaj klienta „Co sprawia, że te dwa elementy są podobne do siebie w
porównaniu z trzecim?” (zapisz odpowiedź po lewej stronie macierzy a
opozycję po prawej)
6. Sprawdź, czy dobrze zrozumiałeś istotę przedstawionego przez klienta
kontrastu (pytania sprawdzające)
7. Zaprezentuj konstrukt jako skalę szacunkową z oceną 1 po lewej stronie
skali a oceną 5 po prawej
8. Poproś klienta o ocenę każdego z trzech elementów na 5-stopniowej skali
9. Poproś klienta o ocenę pozostałych elementów
10. Powtórz kroki od 4 do 8 do uzyskania 8 do 12 różnych konstruktów
Przykład indywidualnego Rep-Testu
Temat: wybór zawodu
Elementy: 6 różnych zawodów
Oceny: skala 5-punktowa
Konstrukty: 5 konstruktów podanych przez klienta
Praca w ruchu
1
5
2
3
2
1
1
1
Praca w stały miejscu
Regularne godziny
2
2
1
3
2
3
4
2
Elastyczny czas pracy
Praca umysłowa
3
1
1
1
1
1
4
3
Praca przyziemna
Nuda
4
3
1
1
3
5
1
4
Pasja
Ludzie
5
1
4
5
5
3
5
5
Rzeczy
1
2
3
4
5
6
6
Rolnik
5
Architekt
4
Fizyk
3
Nauczyciel
2
Księgowy
1
Prawnik
Przykład indywidualnego Rep-Testu – konstrukty uporządkowane
Temat: wybór zawodu
Elementy: 6 różnych zawodów
Oceny: skala 5-punktowa
Konstrukty: 5 konstruktów podanych przez klienta
PRACA DLA MNIE
Praca w stały
miejscu
Regularne godziny
1
1
1
2
3
2
5
1
PRACA NIE DLA MNIE
Praca w ruchu
2
2
1
3
2
3
4
2
Elastyczny czas pracy
Praca umysłowa
3
1
1
1
1
1
4
3
Praca przyziemna
Pasja
4
1
5
3
1
1
3
4
Nuda
Ludzie
5
1
4
1
5
3
5
5
Rzeczy
1
2
3
4
5
6
6
Rolnik (17)
5
Architekt (10)
4
Fizyk (12)
3
Nauczyciel (10)
2
Księgowy (12)
1
Prawnik (6)
Inne procedury Rep-Testu – drabina
konstruktów (Hinkle, 1965, za Jankowicz, 2004)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wybierz jeden z konstruktów i spytaj klienta, który jego biegun lubi
bardziej np. „umysłowy” czy „przyziemny”
Odpowiedź klienta - „przyziemny”.
Po uzyskaniu odpowiedzi pytamy klienta „dlaczego woli
przyziemną pracę?”
W ten sposób klient poda nam kolejny konstrukt np. ”ludzie
wykonujący przyziemną pracę wykonują przedmioty, podczas gdy
ludzie pracujący umysłowo tylko rozmawiają o przedmiotach”.
Pytamy wówczas klienta, dlaczego preferuje on wykonywanie
przedmiotów.
Kolejna odpowiedź mógłby brzmieć: „wykonywanie przedmiotów
jest ważniejsze i bardziej użyteczne niż rozmawianie o nich cały
czas”.
Drabina konstruktów odpowiada hierarchii konstruktów klienta.
Inne procedury Rep-Testu – drabina
konstruktów – przykład (Neymeyer, 1992)
(+)
Uprzyjemnia życie
(+)
Utrzymuje moja
zaangażowanie
(+)
Pozwala mi być sobą
w pracy
vs.
(-)
Utrudnia życie
vs.
(-)
Nudzi mnie i
powoduje wypalenie
vs.
(-)
W pracy jest tylko
część mnie samej
(+)
Pozwala mi wyrazić
siebie
vs.
(-)
Każe mi iść
wytyczoną drogą
(+)
Twórczy
vs.
(-)
Techniczny
Piramida konstruktów - przykład (Landfield,
1971)
Czuję się dobrze z tą osobą
Czuję się niezręcznie z tą osobą
a) Jaki to rodzaj osoby?
b) To ktoś kto pomaga
mi w kłopocie
c) Jaka osoba jest jej e) To ktoś, kto zawsze
mnie krytykuje
przeciwieństwem?
c) To ktoś na kim nie
mogę polegać?
d) Jaki to rodzaj osoby?
f) Jaka osoba jest jej
przeciwieństwem?
f) Ktoś kto mnie
szanuje?
Inne procedury Rep-Testu – forma
pełnego kontekstu (Jankowicz, 2004)
1. Doradca prezentuje klientowi wszystkie
elementy jednocześnie i prosi o wybranie
dwóch, które są do siebie najbardziej podobne
2. Następnie prosi o wybranie elementu, który
najbardziej różni się od tych dwóch
Inne procedury Rep-Testu – analiza
pary elementów (Jankowicz, 2004)
Klient otrzymuje dwa elementy a jego zadaniem
jest:
odnalezienie różnicy pomiędzy nimi
 odnalezienie podobieństw między nimi
UWAGA:
Procedura ta nie odzwierciedla całej złożoności
i różnorodności konstruktów, ale nadaje się do
pracy z dziećmi i osobami, którym analiza triady
sprawia trudność

Inne procedury Rep-Testu –
różnicowanie i dodawanie (Jankowicz, 2004)
1. Jeśli oceny dwóch elementów ocenianych
w ramach wszystkich konstruktów są bardzo
podobne można poprosić klienta o znalezienie
konstruktu, który spowodowałby zróżnicowanie
ocen
2. Na koniec Rep-Testu można poprosić klienta
o dodanie konstruktu, którego jego zdaniem
brakuje. Konstrukt może być również dodany
przez doradcę
Macierz bazowa do Rep-Testu (Jankowicz,
2004)
Biegun jawny
Biegun ukryty
Sposoby wyboru elementów (Jankowicz,
2004; Neymeyer, 1992)
1.
2.
3.
4.
Wybór badacza po jednym reprezentatywnym elemencie danej
kategorii (np. nazwy zawodów charakterystyczne dla każdego typu
osobowości zawodowej według Hollanda)
Wybór klienta
Negocjowanie wyboru klienta i doradcy
„Ujawnianie” elementów np. poprzez odpowiedź klienta na zadane
pytania, np:






zawód, który z łatwością mógłbym wykonywać
zawód, którego wykonywanie sprawiałoby mi trudność
zawód, o którym dużo wiem od kogoś kogo znam
zawód, który mi się podoba
zawód, który mi się nie podoba i którego nie mógłbym wykonywać w
żadnym wypadku
zawód wykonywany przez członka mojej rodziny lub znajomego
Cechy dobrego konstruktu (Jankowicz, 2004)
1. Kontrastowe bieguny
2. Precyzyjna reprezentacja prawdziwego punktu
widzenia klienta
3. Związek z tematem wywiadu
Analiza jakościowa jednej macierzy
Rep-Testu (Jankowicz, 2004)
1. Opis macierzy podstawowej:








Analiza procesu - „Jak?”– tematu, elementów, konstruktów,
rang
Analiza wstępna zawartości –”Co?”
Charakterystyka konstruktów:
Identyfikacja konstruktów centralnych
Związek konstruktów centralnych z kontekstem
Związek konstruktów centralnych z peryferyjnymi (bazowymi
np. „kobieta – mężczyzna” i konstelacyjnymi – np. „imieniny u
cioci – wyścigi formuły 1”)
Istnienie konstruktów specyficznych (brak możliwych
uzupełnień konstruktu (np. osoba dominująca to osoba
dominująca)
Istnienie konstruktów afektywnych, behawioralnych,
oceniających, atrybucyjnych i niesklasyfikowanych
Analiza jakościowa jednej macierzy Rep-Testu –
związki pomiędzy konstruktami
(Hinkle, 1965, za Jankowicz, 2004)
Równoległy:
A
B
X
Y
A = miłość
B= nienawiść
X = przyjemny Y = nieprzyjemny
Ortogonalny (skośny):
A
B
X
Y
A = zatrudniony
B = niezatrudniony
X = dochód
Y = brak dochodu
lub
Wzajemny:
Niejasny:
A
B
A
B
X
X
Y
Y
A = dobry
B = zły
X = oceniający
Y = obiektywny
A
B
X
Y
A = nerwowy
B = chłodny
X = spięty
Y = zrelaksowany
A
XiY
A = życzeniowy
B = nieżyczeniowy
B
XiY
X = realizm
Y = idealizm
Analiza różnic pomiędzy elementami
(Jankowicz, 2004)
1.
Stopień zróżnicowania (%):
ΣR
x 100
(MaxR -1) x NK
Σ R = suma różnic (podsumowujemy różnice ocen pomiędzy
kolumnami)
MaxR = najwyższa możliwa różnica w ramach jednego elementu
NK = liczba konstruktów
2.
Stopień podobieństwa (%):
ΣR
100 -
x 100
(Σ R – 1) x NK
Analiza różnic pomiędzy konstruktami
(Jankowicz, 2004)
 Podobnie jak w wypadku analizy różnic pomiędzy
elementami
+
 Należy powtórzyć analizę dla konstruktów z
odwróconymi ocenami drugiej pary porównywanych
konstruktów
 Dla konstruktów odwróconych wzór nieco inny:
ΣR
100 x 200
(Σ R – 1) x NE
NE = liczba elementów
Uwaga: procent podobieństwa mieści się w przedziale od -100 do 100
Procent podobieństw pomiędzy konstruktami
(http://tiger.cpsc.ucalgary.ca:1500/WebGrid/WebGrid.html, przykład własny)
82.1%
Nuda--Pasja
Krótkoterminowy-Długoterminowy
78.6%
Ludzie--Rzeczy
Praca w stałym miejscu-Praca w ruchu
57.1%
Ludzie--Rzeczy
człowiek--narzędzia
53.6%
Regularne godziny-Elastyczny czas pracy
człowiek--narzędzia
53.6%
Nuda--Pasja
człowiek--narzędzia
Analiza związków pomiędzy konstruktami i elementami dendrogram jednej macierzy
(http://tiger.cpsc.ucalgary.ca:1500/WebGrid/WebGrid.html, przykład
własny)
Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami –
analiza głównych składowych (PCA) (http://idiogrid.com)
Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami
pojedynczej macierzy– analiza głównych składowych (PCA)
(http://idiogrid.com)
Analiza treści wielu macierzy Rep-Testu
(Feixas, Geldschläger, Neimeyer, 2002)
Kategorie treściowe:
 Moralne np. altruista egoista
 Emocjonalne np. optymista - pesymista
 Odnoszące się do relacji z innymi np. konformista buntownik
 Osobiste np. pracowity - leniwy
 Intelektualno/operacyjne np. inteligentny - głupi
 Wartości/zainteresowania np. konserwatywny liberalny
Analiza wielu macierzy Rep-Testu – technika
uzgadniania (Holsti, 1968 i Neuendorf, 2002)
1. Jednakowe elementy w każdej macierzy
2. Bez oceniania






Ustal kategorie nadrzędne
Przyporządkuj konstrukty do kategorii
Wpisz rezultaty do tabeli
Ustal rzetelność przyporządkowania (sędzia
kompetentny – κ Cohena lub λ r Perrreault i Leigha)
Przeanalizuj zawartość tabeli (np. liczebność
konstruktów dla danej kategorii)
Wyniki można wykorzystać w analizie różnic
pomiędzy grupami (Χ 2, test Fischera)
Analiza wielu macierzy Rep-Testu – technika Honey’a –
konstruktu nadrzędnego (Jankowicz, 2004, przykład własny)
1
5
Pracuje sam
Pracuje z ludźmi
1
3
3
5
4
2
1
2
1
3
5
5
Wrażliwość na
liczby
4
4
1
1
3
5
Pospolity
2.1
Wrażliwość na
kolory
2.2
Twórczy
2.3
Analiza wielu siatek Rep-Testu – technika Honey’a –
konstruktu nadrzędnego
(Jankowicz, 2004, przykład własny)
1
5
Pracuje sam
5
1
1
1
4
2
Pracuje z ludźmi
2.1
4, 67% Średni
Wrażliwość na
kolory
3
4
3
16, - 33%
1
2
1
Wrażliwość na
liczby
2.2
12, 0%
Praca dla mnie
2.3
Niski 8, 33%
5
1
2
4
4
2
1
5
4
2
2
4
Odwrócone
Praca nie dla
mnie
Analiza wielu siatek Rep-Testu – technika Honey’a –
konstruktu nadrzędnego
(Jankowicz, 2004, przykład własny)
1
5
Pracuje sam
5
2.1
Wrażliwość na
kolory
Praca dla mnie
2.3
1
1
4
2
Suma różnic =
Odwrócona suma
różnic =
% podobieństwa =
% podobieństwa =
3
2.2
1
4
3
1
2
1
Suma różnic =
Odwrócona suma
różnic =
% podobieństwa =
% podobieństwa =
5
1
2
4
4
2
1
5
4
2
2
4
Odwrócone
Pracuje z ludźmi
Wrażliwość na
liczby
Praca nie dla
mnie
Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami –
analiza głównych składowych wielu macierzy (PCA)
IDIOGRID (http://idiogrid.com)
Programy statystyczne pomocne
w analizie macierzy
IDIOGRID - http://idiogrid.com
GRIDCOR - http://terapiacognitiva.net.record/gridcor.htm
GRIDSTAT - http://www.wileyeurope.com/go/fransella
REPGRID - http://repgrid.com/RepIV
WEBGRID IV (bezpłatny) - http://gigi.cpsc.ucalgary.ca:1500
The Human Factor program (HF2) - http://www.pcp-hf2.com
SPSS – moduły: analiza opisowa, analiza częstości, analiza
czynnikowa, analiza skupień, analiza rzetelności, ALSCAL, analiza
korespondencji – interaktywny moduł ANACOR
SPSS – analiza wielu macierzy
1. Różne elementy, różne konstrukty – analiza
opisowa
2. Identyczne elementy lub identyczne konstrukty

Analiza dyskryminacyjna, skalowanie
wielowymiarowe ALSCAL dla konstruktów lub
elementów
3. Identyczne elementy i identyczne konstrukty –
ALSCAL, analiza czynnikowa
Pojedyncza macierz – REPGRID
(http://repgrid.com/RepIV, przykład własny)
Analiza pojedynczej macierzy –
REPGRID (http://repgrid.com/RepIV, przykład własny)
Pojedyncza macierz – WEBGRID IV
(http://gigi.cpsc.ucalgary.ca:1500, przykład własny)
Analiza pojedynczej macierzy – WEBGRID
IV (http://gigi.cpsc.ucalgary.ca:1500, przykład własny)
Problemy badawcze
1. Charakterystyki ilościowe i jakościowe
konstruktów przedstawicieli różnych grup –
rekonstrukcja i porównywanie doświadczeń
2. Przewidywanie zachowań na podstawie
znajomości konstruktów
3. Zmiana konstruktów w czasie i pod wpływem
doświadczeń
Obszary badawcze (Fransella, Bell
i Bannister 2004)
1. Psychologia kliniczna:












Przemoc
Anoreksja, bulimia
Uzależnienia
Wizerunek własnego ciała
Depresja
Próby samobójcze
Zachowania obsesyjne
Fobie
Schizofrenia
Psychoterapia
Tożsamość
Pielęgniarstwo
2. Psychologia sportu
Obszary badawcze (Fransella, Bell
i Bannister 2004) c.d.
3. Psychologia wychowawcza:



Rodzina
Edukacja
trudności w uczeniu się
4. Psycholingwistyka
5. Psychologia społeczna


6.
7.
8.
9.
10.
Spostrzeganie społeczne
Związki
Psychologia sądowa
Psychologia ekologiczna
Psychologia marketingu
Psychologia polityczna
Psychologia pracy i doradztwo zawodowe
Literatura
Czapiński, J. (1978). Metodologia RepTestu – podstawy teoretyczne, przykłady
technik, ocena wartości pomiarowych, W.: (L. Wołoszynowa (red.) Materiały
do nauczania psychologii, s.III, t.3. Warszawa:PWN.
Davies, R. (1985). Using grids in vocational guidance, W.: N. Beail (red.).
Repertory Grid Technique and Personal Constructs. London & Sydney:
Croom Helm.
Feixas, G., Geldschläger, H., Neimeyer, R. A. (2002). Content analysis of personal
constructs. Journal of Constructivist Psychology, 15, 1-19.
Fransella, F, Bell, R., Bannister, D. (2004). A Manual for Repertory Grid
Technique, Chichester, E.: John Wiley & Sons Ltd.
Jankowicz, D. (2004). The Easy Guide to Repertory Grids. Chichester, E.: John
Wiley & Sons Ltd.
Kelly, G.A. (1955/1991). The Psychology of Personal Constructs. New York:
Norton (reprinted by Routledge, London).
Ladfield, A.W. (1971). Personal Construct Systems in Psychotheraphy. Chicago:
Rand McNally.
Neymeyer, G.J. (1992). Personal Constructs in Career Counselling and
Development, Journal of Career Development, 18, 163-173.
Peavy, V. (1992). Constructivism, Existential Themes and Counselling. Referat
wygłoszony na konferencji „Intercultural Counsellig and Therapy, Vancouver.
Strony internetowe
Constructivist Psychology Network
http://www.constructivistpsych.org
EUROPEAN PERSONAL CONSTRUCT ASSOCIATION:
http://www.epca-net.org
PERSONAL CONSTRUCTS
PSYCHOLOGY:
http://pages.cpsc.ucalgary.ca/~gaines/pcp/
RepGrid IV:
http://repgrid.com/RepIV
THE PSYCHOLOGY OF PERSONAL CONSTRUCTS
The PCP Portal:
http://www.pcp-net.de/info/pcpindex.html
The Repertory Grid Interview:
http://www.enquirewithin.co.nz
WebGrid IV:
http://gigi.cpsc.ucalgary.ca:1500