تبذير در اقتصاد اخالق و توسعة پايدار (با تاكيد بر پديده جهاني گرسنگي) بيژن بيدآباد http://www.bidabad.com/ [email protected]
Download ReportTranscript تبذير در اقتصاد اخالق و توسعة پايدار (با تاكيد بر پديده جهاني گرسنگي) بيژن بيدآباد http://www.bidabad.com/ [email protected]
تبذير در اقتصاد اخالق و توسعة پايدار (با تاكيد بر پديده جهاني گرسنگي) بيژن بيدآباد http://www.bidabad.com/ [email protected] تبذير و توسعه پايدار • بسیاری از مباحث اقتصادی-اجتماعی که بشر امروز سرفصل سیاستهای راهبردی خود قرار داده از هزاران سال پیش مطرح بوده و حکماء الهی اين آموزهها را در البالی قواعد تشريعی و توضیحی و توصیهای خود فرمودهاند. • از اين مباحث مبحث توسعه پايدار است که از مسائل مطروحه بشر در مجامع بینالمللی از اواخر قرن گذشته میباشد. اسراف و تبذير و پايداری • • • • • • • • اسراف« :از حد اعتدال خارج شدن» در فزونی تا نقصان. تبذير :زياده روی در مصرف .پراکنده کردن همراه با فاسد و ضايع کردن استفاده مبذّرانه (مصرف بیش از حد) بشر از زمین سبب نابودی زمین میگردد و الجرم ساکنان آن نیز در معرض تلف شدن قرار میگیرند. نظريات توسعه پايدار در اواخر قرن گذشته مطرح شد .نهضتهايی زير در دهههای اخیر نیز در اين راستا بودهاند: «ضد مصرف» Anticonsumption «اقتصاد اکولوژيک» Ecological economics «اقتصاد سبز» Green economics «فريگانیسم» Freeganism توسعه پايدار • توسعه پايدار الگويی است برای استفاده و مصرف منابع جهت: – – – – حصول نیازهای بشر و همزمان حفظ محیط طبیعی به گونهای که نیازهای بشر نه تنها در زمان حاضر قابل احصاء باشند بلکه در آينده نامتنهی نیز بتوان آنها را تأمین نمود. يعنی به گونهای نیازهای بشر حاضر تأمین شود که نسلهای بعد دچار مضیقه نشوند. مصرف پايدار و تولید پايدار • تولید پايدار :فعالیتهای اقتصادی ،دولت ،جوامع و خانوارها را دربر میگیرد تا کیفیتهای محیطی را در تولید کارا و بکارگیری منابع طبیعی ،حداقل سازی ضايعات ،و بهینه سازی محصوالت و خدمات مد نظر قرار دهند .تولید پايدار بر بهبود عملکرد محیط زيستی بخشهای اصلی اقتصاد نظیر کشاورزی ،انرژی ،صنعت، توريسم و حمل و نقل تاکید دارد. • مصرف پايدار بر چگونگی اينکه کاالها و خدمات بايد احتیاجات اصلی بشر را پاسخگو باشند و کیفیت زندگی را بهبود دهند. خوراك و بهداشت ،سرپناه ،پوشاك ،استراحت و تالش به گونهای تحويل شوند که بار بر ظرفیت حمل زمین را کاهش دهند. توسعه پايدار سازمان ملل كشاورزي جوي تنوع زيستي بيوتكنولوژي ظرفيت سازي تحوالت اقليمي الگوهاي توليد و مصرف صحرازدايي و خشكسالي كاهش و مديريت باليا آموزش و آگاهي انرژي ماليه جنگلداري آب پاك بهداشت نزاع انساني نماگرها صنعت اطالعات تصميم گيري و مشاركت تصميمات يكپارچه حقوق بين الملل همكاري بين المللي براي توانا سازي محيط زيست ترتيبات نهادي مديريت زمين گروههاي اصلي كوهها استراتژيهاي توسعه پايدار ملي درياها و اقيانوسها فقر فاضالب علم سندروم مرگ و مير ناگهاني اطفال توريسم پايدار تكنولوژي مواد شيميايي سمي تجارت و محيط زيست حمل و نقل زبالههاي خطرناك زبالههاي راديواكتيو زبالههاي جامد آب ظرفيت پذيرش Carrying Capacity • ظرفیت پذيرش يک اکوسیستم برابر با میزان جمعیت قابل حمايت از يک ارگانیسم در چارچوب اکوسیستم مورد نظر از لحاظ مختلف نظیر ،غذا ،مسکن،آب ،نور خورشید ،هوا ،و ساير نیازهاست. • برای جمعیت انسانی متغیرهای ديگری نظیر فاضالب، بهداشت و غیره نیز به آن اضافه میشود. • وقتی چگالی جمعیت يک اکوسیستم افزايش میيابد غالباً نرخ تولد کاهش و نرخ مرگ و میر ارگانیسم مربوطه افزايش میيابد. ظرفيت پذيرش Carrying Capacity • تفاوت اين دو نرخ «رشد طبیعی» نام دارد که ظرفیت پذيرش بايد اين رشد طبیعی را برای جمعیت اکوسیستم مورد نظر حمايت کند .باالتر از ظرفیت پذيرش، جمعیت اکوسیستم کاهش میيابد و پايینتر از آن جمعیت افزايش میيابد. • اين پديده يک قاعده منظمی را برای تنظیم رشد ساکنین يک اکوسیستم ايجاد میکند که افزايش يک نوع نه تنها الزاماً جمعیت همان نوع را کاهش میدهد بلکه تعادل در جمعیت ديگر انواع را نیز تغییر دهد. معادله لوتکا-ولترا • • • • • I = P.A.T Iاثرات وارده بر محیط زيست ناشی از مصرف Pتعداد نفوس Aاثر مصرف سرانه Tعامل تکنولوژی در شرايطی که تمام متغیرها ثابت باشند: – تعداد نفوس ( )Pو عامل تکنولوژی ( )Tتغییر نکنند ،افزايش اثر مصرف سرانه ( )Aبه صورت متناسب اثرات وارده بر محیط زيست ناشی از مصرف ( )Iرا زياد میکند. اقتصاد اخالق • اقتصاد اخالق نامی نو از مباحث ارزشی قديمی در اقتصاد است که با توجه به رعايت اصول اخالقی به تحلیل پديدههای اقتصاد و رفتار اقتصادی میپردازد. • روش بررسی :منافع فرد و جامعه با مالحظات مادّيات و معنويات هردو مدّ نظر قرار گیرد. • از نگاه رايج به مسائل اقتصادی جامعتر است و ضمن قبول قوانین علمی اقتصاد سعی بر يافتن رفاه مادّی و معنوی انسان در دامنهای وسیعتر از مادّيات صرف دارد. قرآن ِ ِ ِ َّ السبِ ِ ْ يل َو ن اب و ين ك س ْم ل ا و ه ق ح بى ر ق ل ا ا ذ آت • َو َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ َّ ش ِ ال تُب ِّذر تَ ب ِ ِ ِّ ِ َّ ين كانُوا إِ ْخوا َن ال َّ ياطي ِن ر ذ ب ْم ل ا ن إ . ا ر ي ذ َ ْ ْ َُ َ َو كا َن َّ الش ْيطا ُن لَِربِِّه َك ُفورا • حقّ خويشاوند و مسکین و راهمانده را اداکن و هیچ تبذير مکن .اسرافکاران با شیاطین برادرند و شیطان نسبت به پروردگارش ناسپاس بود. قرآن آدم ُخ ُذوا زينَتَ ُكم ِع ْن َد ُك ِّل م ِ سج ٍد َو ُكلُوا َو • يٰا بَني َ َ َ ِ ِ ٰ ٰ ِ ِ َّ فين ر س ْم ل ا ب ح ي ال ه ن ا وا ف ر س ت ال و وا ب ر ش ا ُ ُّ ْ ُ ُ ُ ُ ْ ْ ُ َ َ َ • ای فرزندان آدم زينتهای خود را در هر مسجدی برگیريد و بخوريد و بیاشامید و اسراف مکنید که خداوند اسرافکاران را دوست نمیدارد اخبار عن عبداهلل بن عمر« :مَرَّ رَسُولُاهلل صلیاهلل علیه واله بِسَعد وَ هُوَ يَتوضّأُ ،فقال :التَسرف يا سَعدُ! قال :اَفی الوُضُوء سَرَف؟ قال :نِعم وَان کُنتَ عَلی نَهرِ جار» از پیامبر اکرم صلی اهلل علیه و آله و سلم وارد شده: • آيا در وضو اسراف هست؟ • فرمود :بلی ،در وضو اسراف هست اگر چه بر سر نهر جاری باشی. تبذير و توسعة پايدار • • • • تبذير در واژههای متداول اقتصادی امروزی به «اضافه مصرف» و در اصطالح عامیانه «ريخت و پاش» از بُعد تطبیقی در بین کشورها قابل اهمیت است. اضافه مصرف به نوعی در شرايط جهانی مفهوم اجحاف حقوق ديگران تلقی شود. برای مثال اضافه مصرف انرژی در آمريکا منجر به گرم شدن زمین گشته و اين موضوع خسارتهای متنوعی را به ساير ساکنین کره زمین وارد میآورد. گزارش «وضعیت جهان» در سال :2006 • • • • آمريکا کمتر از %5جمعیت جهان را دارد ولی %25گاز CO2 را تولید و %25منابع جهان را مصرف میکند. آمريکا علیرغم داشتن %3از ذخاير شناخته شده نفت %26از انرژی جهان را مصرف مینمايد. آمريکا %30ضايعات و زباله دنیا را تولید مینمايد و میزان اثر وارده توسط آمريکا بر محیط زيست بیش از 250برابر ساکنین صحرای آفريقاست. اگر چین و هند به میزان سرانه آمريکا يا ژاپن در سال 2030 برسند کل سیاره زمین را برای تأمین نیازهای خود الزم خواهند داشت. تبذير و توليد پايدار اكولوژي صنعتي • • • • تولید پايدار در مبحث اکولوژی صنعتی مطرح است که چگونه انسانها منابع طبیعی را در فرآيند تولید کاال و خدمات استفاده مینمايند. در سیستمهای خطی منابع و سرمايه نهايتاً به زباله ختم میشوند .ولی در سیستمهای حلقوی زباله مجدداً بعنوان عامل تولید وارد فرآيند تولید میشود. اکولوژی صنعتی ،سیستمهای صنعتی را بعنوان اجزاء يک اکوسیستم در نظر میگیرد .و زبالههای يک صنعت منبع صنعت ديگر میشود .اين فرآيند باعث میشود مصرف مواد خام در تولید آلودگی و ضايعات در فرآيند تولید کمتر شود. اين ديدگاه از لحاظ باالبردن ظرفیت پذيرش زمین بسیار موثر است تبذير و توليد پايدار توليد پاكتر • حداقل کردن ضايعات و گازها و به طور کلی خروجیهای همراه تولید سعی بر حداکثر کردن محصول مینمايد. • مستندسازی مصرف مواد و انرژی و ،...استفاده از سیستمهای کنترل و مانیتورينگ و تولید نماگر ،جايگزينی مواد خام و مواد اضافی ،افزايش عمر مفید مواد اضافی و مايعات فرآيندی ،بهبود کنترل و اتوماسیون ،استفاده مجدد از ضايعات و فناوریها و فرآيندهای کم ضايعهساز، از جمله مباحث تولید پاكتر است تبذير و حقوق بينالملل عمومي • از اين ديدگاه نه تنها میتوان تبذير را مذموم دانست بلکه میتوان موضوع تبذير را در حیطۀ تعريفی جرائم نیز وارد کرد .زيرا مبذر برای نفع خود زيست و منافع ديگران را دچار مخاطره مینمايد لذا علی الوصول بايست وارد در حیطه تعريفی جرم قرار گیرد. • مسلماً جرم يک قاعده ثابت با مفهوم اليتغیّر نیست و تا در حقوق جزای وضعی تعريف نشود اطالق حقوقی جرم را به خود نخواهد گرفت. تبذير و حقوق اسالم • «قاعدة حاجت عمومی» :نیازمندی همگانی ممکن است در حد اضطرار نباشد معذالک چون به صالح مردم و نیکو است طبق مالك تشريع عنوان قانونی پیدا میکند. • «قاعدة الضرر» :يک قاعدة عقلی است. • «سد ذرايع» و اتصال آن به استلزامات عقلیه • «مصالح مرسله» از بُعد اجتماعی همه در قالب قبح تبذير قابل تفسیر و استنتاجند. • هدف ما از طرح اين موضوع اين است که بشر بايد تبذير را از بُعد فردی آن خارج و نگاهی اجتماعی و جهانی به آن داشته باشد تا عملکرد مبذّر به انحطاط زندگی افراد ديگر نیانجامد. پديدة جهاني گرسنگي و اسراف در غذا • • ضايعات و زبالهها ضايعات و زبالههای محصوالت اصلی و فرعی حیوانی ،ضايعات مخرب زيست ،زبالههای پزشکی، ضايعات انبوه (اثاث) ،ضايعات تجاری ،ضايعات و زبالههای شیمیايی ،زبالههای کلینیکی ،فاضالب و قهوه فاضالب ،ضايعات ساختمانی و ساخت و ساز ،ضايعات کنترل شده ،ضايعات ترکیبی يا کامپوزيت ،زبالههای خانگی ،ضايعات الکتريکی و اتالف انرژی ،ضايعات مزارع ،ضايعات و زبالههای غذائی ،ضايعات مواد غذايی ،زبالههای سبز ،آب خاکستری ،ضايعات تخريب ،ضايعات و زبالههای خطرناك ،ضايعات و زبالههای انسانی شامل فضوالت انسانی ،ضايعات و زبالههای صنعتی شامل سرباره ،انتشار خاکستر ،لجن ،ضايعات و زبالههای بیاثر ،ضايعات و زبالههای آشپزخانهای ،ضايعات و زبالههای آلی ،ضايعات مايع ،ضايعات دارويی ،ضايعات مخلوط، ضايعات و زبالههای جامد شهری ،ضايعات و زبالههای بستهبندی ،ضايعات بعد مصرف ،ضايعات و زبالههای راديواکتیو و هستهای شامل زبالههای سطوح پايین و باال و مخلوط و سوختهای مصرفی هستهای ،زبالههای قابل بازيافت ،ضايعات خطرناك خرده ،ضايعات کشتارگاهی ،زبالههای سمی ،ضايعات غیرقابل کنترل ،ضايعات و زبالههای کارخانههای تولیدی... ، اهمیت موضوع • • • • ساالنه بطور متوسط ربع تا ثلث مواد غذايی بصورت ضايعات و زباله تلف میشود بیش از يک ششم جمعیت زمین دچار سؤتغذيه و تقريباً يک سوم آنان همواره با گرسنگی روبرو هستند. تغذيه ضعیف در دوران جنینی و نوزادی علت يک سوم مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه است. تعداد افراد گرسنه در جهان در سال 200۹به ۱05میلیون نفر رسیده و حدود يک میلیارد نفر دچار سوءتغذيهاند و تقريباً گرسنگی علت اساسی مرگ و میر ساالنه 30 / 5 میلیون نفر از کودکان جهان است. اطالعیه مرکز اطالعات سازمان ملل متحد ،اتحاد بین المللی علیه گرسنگی در خصوص غذا • در اين اطالعیه از اتالف مواد غذايی بعنوان يک پديده «جنايتکارانه» نام برده شده است ،و از همه احاد بشر درخواست کرده تا میزان ضايعات غذا را به صفر تقلیل دهند و بیشتر از آنچه نیاز دارند نخرند يا نپزند و با شیوههای سالم از غذا نگهداری نمايند تا از بین نرود ،و قبل از دور ريختن هر غذا صبر و با خود فکر کنند ،که آيا می توان سوپی خوشمزه يا غذاهای ديگر از آنها درست نمود؟ • اين بیانیه همچنین از مردم کشورها درخواست کرده تا دولتهايشان را ترغیب کنند که برای از بین بردن گرسنگی و سوءتغذيه قدمهای مؤثر بردارند. برخی آمارها ۱ • • • • خانوارها در کشورهای در حال توسعه به طور میانگین % 70درآمدشان را صرف غذا میکنند خانوارها در کشورهای صنعتی %۱5-%۱8درآمدشان را به غذا اختصاص میدهند. ترکیب گرسنگان جهان %70را زنان و دختران تشکیل میدهند. زنان روستايی به تنهايی نیمی از غذای جهان و -%80 %60غذا در اغلب کشورهای در حال توسعه را تولید میکنند. برخی آمارها 2 • کم خونی ناشی از کمبود آهن ،حدود %70از مادران غیرباردار در هند و بیش از %50از زنان منطقه صحرای آفريقا را رنج میدهد. • کمبود ويتامین Aنیز بر سیستم ايمنی %40از کودکان زير پنج سال کشورهای در حال توسعه اثر گذاشته و بطور معمول ساالنه به مرگ يک میلیون کودك در اين کشورها می انجامد. • کمبود ويتامین Aو کم خونی ناشی از کمبود آهن و روی ،احتمال مرگ زود هنگام کودکان و مادران ،کاهش بهره هوشی کودکان و تنزل قابل توجه کیفیت زندگی ،بهره وری و رشد اقتصادی را در کشورهای در حال توسعه به شدت افزايش داده است. برخی آمارها 3 • در آمريکا میزان خوراکی که زباله میشود برابر با %30غذای مصرفی آن کشور است و میزان آن در سال 2008میالدی 48 / 2میلیارد دالر برآورد شده است. • اين زبالهها همگی ناشی از اسراف در استفاده مواد غذايی بیش از نیاز مصرفی است که مازاد آن بصورت زباله ناچاراً دور ريخته میشود. • براساس آمار منتشره %۱8 / 7از مصرف انرژی جهان فقط صرف يخچالها برای حفظ مواد غذايی میگردد برنامه آژانس جهانی غذا سازمان ملل متحد اطالعیه به مناسبت روز جهانی غذا • در سال جاری قرار بود آژانس به ۱08میلیون نفر در 74کشور جهان کمکهايی غذايی برساند ،ولی به دلیل کسری بودجه سهمیه غذا برخی از کشورها را کاهش داده و برخی ديگر را به حالت تعلیق درآورده است. • در حال حاضر تنها 2 / ۹میلیارد دالر از بودجه 6 / 7 میلیارد دالری اين آژانس در سال 200۹توسط کشورهای اهداکننده تامین شده است. يک تناسب ساده • میزان اسراف مواد غذايی فقط در آمريکا که 48 / 2 میلیارد دالر در سال گذشته بوده است میتوان حدود 775میلیون نفر از گرسنگان جهان را غذا داد. • اگر به رقم فوق اسراف در مصرف مواد غذائی ساير کشورهای صنعتی نظیر اروپا و ژاپن و کشورهای پردرآمد نفتی را بیافزائیم کامالً واضح خواهد بود که میزان اتالف و اسراف مواد غذايی در حد چند برابر غذايی است که گرسنگان و افراد دچار سؤتغذيه محتاج به آن هستند. Chicken a la Carte Director: Ferdinand Dimadura نتیجه گیری • اگر افراد بشر تربیت شويم که از زباله نمودن و فاسد کردن و دور ريختن غذا خودداری نمايیم و در عوض آن به مساکین اعطا شود بدون اينکه هیچ مطلوبیت مصرفی خود را از دست دهیم نه تنها گرسنگان زمین سیر میشوند بلکه باعث کاهش قیمت مواد غذايی و افزايش رفاه جامعه جهانی نیز خواهیم شد. • تغذيه مناسب گرسنگان و افراد دچار سؤتغذيه باعث افزايش بهرهوری آنها شده که در مرحله بعد سبب افزايش تولید محصوالت بیش از پیش گشته و سبب رفاه همۀ ساکنان سیارة زمین میگردد. با تشکر بيژن بيدآباد http://www.bidabad.com/ [email protected]