Transcript CZ*SCI MOWY

CZĘSCI MOWY
Podział części mowy
ODMIENNE
NIEODMIENNE
Rzeczownik
Przysłówek
Przymiotnik
Zaimek przysłowny
Czasownik
Przyimek
Liczebnik
Spójnik
Zaimek rzeczowy,
Wykrzyknik
przymiotny, liczebny
Partykuła
RZECZOWNIK
KTO? CO?
Odmienia się przez:
1. Przypadki
2. Liczby
UWAGA! Rzeczownik nie odmienia się
przez rodzaje. Rzeczownik POSIADA
rodzaj.
PODZIAŁ RZECZOWNIKÓW
abstrakcyjne
Określają
uczucia,
spostrzeżenia,
pojęcia, różnego
typu uogólnienia,
nazwy cech
i czynności, np.,
pranie, myśl,
tęsknota, błękit,
kształt.
zmysłowe (konkretne)
Określają wszystkie zjawiska i przedmioty
rozpoznawane przez człowieka przy
użyciu zmysłów, np.: dom, pies, cień, szum,
zapach. Dzielimy je na:
nieżywotne
kosz, piernik,
szpilka, także
nazwy roślin,
np.: żonkil, lipa;
żywotne
osobowe
nieosobowe
nazwy ludzi,
np.: ojciec,
nazwy
zwierząt,
np.: hipopot
am, zebra.
lekarz,
student,
matki, córki,
dzieci;
Rzeczowniki dzielimy także na:
WŁASNE
zawsze pisane wielką literą, to
nazwy, imiona lub określenia
konkretnych miejsc (np.: Kijów),
przedmiotów (np.: Szczerbiec), osób
(np.: Jan z Kolna, Bolesław
Krzywousty, Hubal), zwierząt i
roślin (np.: dąb Bartek, krowa
Mućka), książek i publikacji (np.:
Ludzie bezdomni, Władca pierścieni,
Gazeta Wyborcza), organizacji,
stowarzyszeń, instytucji (np.:
Uniwersytet Warszawski, I Liceum
Ogólnokształcące, Komunistyczna
Partia Chin), zjawisk (np.: huragan
Katrina).
POSPOLITE
Pozostałe,
które piszemy małą literą
la
PRZYMIOTNIK
Jaki? Jaka? Jakie?
Odmienia się przez:
1. Przypadki,
2. Liczby,
3. Rodzaje:
- w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki;
- w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy, rodzaj
niemęskoosobowy.
Niektóre przymiotniki podlegają również
STOPNIOWANIU.
STOPNIOWANIE
PRZYMIOTNIKÓW
• proste – w stopniu wyższym dodaje się
przyrostek -szy, a w stopniu najwyższym
przedrostek naj-, np. ciepły, cieplejszy,
najcieplejszy;
• opisowe – w stopniu wyższym dodaje się
wyraz bardziej, a w stopniu najwyższym –
najbardziej, np. interesujący, bardziej
interesujący, najbardziej interesujący.
• nieregularne, np. duży, większy, największy
CZASOWNIK
Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?
Odmienia się przez:
1. Osoby,
2. Liczby,
3. Czasy,
4. Rodzaje,
- w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki;
- w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy, rodzaj
niemęskoosobowy.
5. Tryby.
Czasowniki występują również
tzw. w aspektach i stronach.
ASPEKT CZASOWNIKA
W języku polskim zasadniczo wyróżnia się dwa sposoby
oddawania czynności i stanów, wyrażane przez
czasowniki:
DOKONANE
NIEDOKONANE
informują, że czynność
została lub zostanie
zakończona, np. zrobiłem,
zrobię; odkurzyłem,
odkurzę
Czasowniki dokonane mogą
występować w czasie
przeszłym i przyszłym
informują, że czynność
(stan) trwa, trwała lub
będzie trwała i nie
została ani nie zostanie
zakończona, np. robiłem,
robię, będę robiła;
odkurzałem, odkurzam,
będę odkurzać.
Czasowniki niedokonane
mogą wystąpić we
wszystkich czasach.
TRYBY CZASOWNIKA
• Tryb orzekający (oznajmujący) — wyraża obiektywny stosunek
mówiącego do wypowiadanej treści, np.
Piszę artykuł.
• Tryb rozkazujący — wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę. W
trzeciej osobie pojawia się słowo „niech”, np.
Niech przyjadą, niech czeka.
Przynieś książkę.
• Tryb przypuszczający — wyraża niepewność lub wyrażone
pośrednio życzenie. Tworzony jest z osobowej formy czasownika
i cząstki „by” (-bym, -byś, -byśmy itp.), np.
Zrobiłbym zakupy.
Byłaby tam poszła.
STRONY CZASOWNIKA
STRONA CZYNNA
•
podmiot jest
wykonawcą
czynności,
dopełnienie jest
odbiorcą czynności.
Przykłady: Kot pije
mleko. Karolina myje
kota.
STRONA BIERNA
•
podmiot jest
odbiorcą czynności,
dopełnienie jest
wykonawcą
czynności. Przykłady:
Mleko jest pite
przez kota. Kot jest
myty przez Karolinę
STRONA ZWROTNA
•
podmiot jest
zarówno wykonawcą,
jak i odbiorcą
czynności. Przykład:
Tata się myje
Zasada tworzenia form poszczególnych stron jest następująca:
•
odmieniony czasownik
•
odmieniony czasownik być, bywać, zostać lub zostawać + formy
nieosobowe czasownika zakończone na: -ony, -ny, -ty
•
odmieniony czasownik + zaimek zwrotny się
LICZEBNIK
GŁÓWNE
PORZĄDKOWE
UŁAMKOWE
ZBIOROWE
NIEOKRESLONE
jeden, dwa,
trzy,
cztery,
pięć, sześć,
siedem,
osiem,
dziewięć,
dziesięć,
sto, tysiąc,
milion
pierwszy,
setny,
tysięczny
ćwierć, pół,
półtora,
jedna
druga, trzy
czwarte,
cztery piąte
dwoje,
troje,
czworo,
pięcioro,
sześcioro,
siedmioro,
ośmioro,
dziesięcioro
niewiele,
kilka,
kilkaset,
wiele,
trochę,
dużo,
mało
LICZEBNIKI ZBIOROWE
• Liczebniki zbiorowe łączą się z rzeczownikami:
• mającymi tylko liczbę mnogą (pluralia tantum)
(np. troje skrzypiec),
• oznaczającymi osoby różnej płci (np. dwoje
ludzi),
• nazywającymi osoby niedorosłe (np. czworo
dzieci, troje kurcząt, pięcioro szczeniaków)
• "oko" i "ucho" w znaczeniu narządów ludzkich
(np. dwoje uszu)
ZAIMEK
część mowy zastępująca rzeczownik (np. ja),
przymiotnik (np. mój), przysłówek (np. tam) lub
liczebnik (np. tyle) i pełniąca ich funkcje w zdaniu.
ZAIMKI ODMIENNE
odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje
1. zaimek rzeczowny (np. ja, ty, my, wy, oni, kto,
co, nic, ktoś)
2. przymiotne – zaimek przymiotny (np. mój, twój,
nasz, taki, który, inny, tamten, ta, ci)
3. liczebne – zaimek liczebny (np. ile, tyle)
NIEODMIENNE
CZĘSCI MOWY
PRZYIMEK
nieodmienna część mowy, która łączy się z wyrazem i
nadaje mu inny sens.
Wyróżniamy:
 przyimki proste – np. z, do, na, bez, za, pod, u, w,
nad, o, od, po...
 przyimki złożone, są złożone z przyimków prostych
(np. z + nad = znad, po + przez = poprzez)
PRZYIMEK + RZECZWNIK = WYRAŻENIE
PRZYIMKOWE
w domu, na stole, w kuchni
SPÓJNIK
Wyraz łączący dwa zdania, równoważniki zdań lub wyrażenia w
jedno zdanie złożone
W języku polskim wyróżniamy:
spójniki współrzędne;
- łączne, np. a, i, oraz, tudzież
- rozłączne, np. albo, bądź, czy, lub
- przeciwstawne, np. a, aczkolwiek, ale, jednak, lecz,
natomiast, zaś
- wynikowe, np. dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż
spójniki podrzędne;
np. aby, bo, choć, czy, jeżeli, ponieważ, że.
Spójniki podrzędne zawsze wprowadzają zdanie podrzędne
(lub równoważnik zdania), tworząc zdanie złożone.
WYKRZYKNIK
Nieodmienna, samodzielna część mowy
wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne,
uczucia oraz ujawniająca stan woli
mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź
naśladująca dźwięki otaczającego świata,
np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc
PARTYKUŁA
Niesamodzielny (nieposiadający samodzielnego znaczenia), wyraz nadający
wypowiedzeniom zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe. Partykuły są
nieodmiennymi częściami mowy.
- przecząca: nie, ani, np. Ani mi się śni!
- przypuszczająca: by, chyba,
- pytająca: czy, -li, np. Znaszli ten kraj? Czy muszę to robić?
- rozkazująca: niech, niechaj, oby
- twierdząca: tak
- wzmacniająca: -że, -żeż, no, -ż, Chodź no! Mówże!
Dziękuję za uwagę