Transcript kulturowych w procesie przyswajania stereotypów związanych z
Slide 1
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ZNACZENIE CZYNNIKÓW
SPOŁECZNO – KULTUROWYCH
W PROCESIE PRZYSWAJANIA
STEREOTYPÓW
ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
Opracowała:
Edyta Łopacka – Sęczyk
[email protected]
Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii
WSE UAM w Poznaniu
Slide 2
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPROWADZENIE
Pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają
się na wczesnych etapach rozwoju człowieka (zob. Bem, 1989, Gapik, 2006, Golombok, Fivush, 1994,
Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Leinbach, Fagot, 1993, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross,
Markus, 2002, Miller, 1983, za: Mandal, 2004). Przyswajanie treści związanych ze stereotypem płci we
wczesnych latach życia i ich konstytuowanie w późniejszych fazach rozwoju wskazuje na istotne
znaczenie tych struktur poznawczych w funkcjonowaniu jednostki. Proces ten jest niezwykle złożony,
długi, wieloletni i wieloetapowy, rozciągający się na różne okresy rozwojowe w życiu człowieka i
uzależniony od szeregu czynników. Znaczący wpływ na kształtowanie, wzmacnianie i utrwalanie
istniejących w społeczeństwie stereotypów płci oraz proces socjalizacji ról społecznych związanych z
płcią mają zmienne o charakterze społeczno – kulturowym (Mandal, 1995, 2004, Pankowska, 2005,
Renzetti, Curran 2005).
Z uwagi na ten fakt istotna wydaje się analiza stereotypów związanych z płcią w kontekście
szeroko rozumianego procesu ich nabywania obejmująca omówienie struktury i funkcji stereotypów
oraz prezentację głównych obszarów oddziaływania poszczególnych czynników wpływających na ich
przyswajanie.
Slide 3
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY
ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Upowszechnione w społeczeństwie uproszczone przekonania
dotyczące charakterystycznych dla kobiet i mężczyzn
cech emocjonalnych, fizycznych i społecznych
oraz właściwości zachowania
(zob. Brannon, 2002, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2004, Pilch, 2006)
Slide 4
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Odzwierciedlają obowiązujący w danym społeczeństwie (grupie społecznej) system norm i wartości;
są przyswajane w procesie wzrastania i socjalizacji przez jednostkę należącą do danej grupy społecznej;
pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają się na
wczesnych etapach rozwoju człowieka:
siedmiomiesięczne dzieci rozróżniają głosy kobiece i męskie, zaś dzieci dziewięciomiesięczne inaczej reagują
na kobiece i męskie twarze (Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin,
1974 za: Cross, Markus, 2002; Golombok, Fivush, 1994 Miller, 1983, za: Mandal, 2004; Leinbach, Fagot, 1993);
w wieku dwóch – trzech lat dzieci identyfikują szereg cech i zachowań odpowiednich dla kobiet i mężczyzn
(Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross, Markus, 2002;
Golombok, Fivush, 1994);
dzieci trzy – czteroletnie potrafią krytykować osoby z otoczenia za zachowania niezgodne z płcią (Bem, 1989)
Slide 5
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY
ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wymiary funkcjonowania stereotypów płci
(za: Broverman, Vogel, Broverman, Clarkson, Rosenkrantz, 1972, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2005, Plich, 2006)
STEREOTYP
CECH ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
STEREOTYP
RÓL PŁCIOWYCH
stereotyp cech psychicznych
stereotyp cech fizycznych
wzorce aktywności
partnersko – małżeńskiej, erotycznej, rodzicielskiej
edukacyjnej, zawodowej
uczestnictwa w życiu publicznym
sportowej, inne
Slide 6
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WYZNACZANIE
SPOSOBU
SPOSTRZEGANIA
KOBIET I MĘŻCZYZN
ORAZ MYŚLENIA O NICH
POTWIERDZENIE
I UTRWALENIE
OBOWIĄZUJĄCEGO
W SPOŁECZEŃSTWIE
SYSTEMU NORM I WARTOŚCI
FUNKCJE
STEREOTYPÓW
ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
WPŁYW NA AUTOKONCEPCJĘ
JEDNOSTKI, ORIENTACJĘ W SOBIE
JAKO PRZEDSTAWICIELU
OKREŚLONEJ PŁCI,
OCENĘ WŁASNEJ OSOBY
PUNKT
ODNIESIENIA DO
FORMUŁOWANIA
OCZEKIWAŃ I OCENY
ZACHOWAŃ
PRZEDSTAWICIELI OBU PŁCI
UKIERUNKOWANIE DZIAŁAŃ
I WYBORÓW PODEJMOWANYCH
PRZEZ PRZEDSTAWICIELI
OBU PŁCI
(zob. Brannon, 2002, Macrae, Stangor, Hewstone, 1999, Mandal, 1995, 2004, Miluska, 2004,
Szarzyńska – Lichtoń, 2004, Wojciszke, 2002 )
Slide 7
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
GŁÓWNE CZYNNIKI
WPŁYWAJĄCE NA PRZYSWAJANIE PRZEZ JEDNOSTKĘ
STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
CZYNNIKI
SPOŁECZNO - KULTUROWE
środowisko rodzinne
środowisko rówieśnicze
szkoła
środki masowego przekazu
inne
(Mandal, 1995)
CZYNNIKI
INDYWIDUALNE
wiek
poziom inteligencji
inne
Slide 8
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Na socjalizację ról społecznych związanych z płcią
w obrębie środowiska rodzinnego główny wpływ mają
rodzice
(Mandal, 1995)
rodzeństwo
Slide 9
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Liczne teorie – psychoanalityczne, społecznego uczenia się, rozwoju poznawczego –
zakładają, iż na przyswojenie przez dziecko stereotypów związanych z płcią znaczący wpływ
wywiera środowisko rodzinne (por.: Deaux, Kite, 2002, Mandal, 1995, Pankowska, 2005, Rawa
– Kochanowska, 2004, Renzetti, Curran, 2005).
Również wyniki badań (zob.Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007, Renzetti,
Curran, 2005) wskazują na istnienie istotnych różnic w traktowaniu dzieci odmiennej płci przez
rodziców prowadzące do socjalizacji określonych stereotypem ról związanych z płcią w zakresie:
odmiennego sposobu komunikacji z córkami i synami, ilości kierowanych do dzieci różnej
płci komunikatów dotyczących emocji, poziomu zróżnicowania ich treści;
tendencji do okazywania czułości w relacjach z córkami i restrykcyjności wobec synów;
większej reaktywności rodziców dzieci 13-14 miesięcznych na zachowania o charakterze
asertywnym chłopców (aktywne wymuszanie uwagi) oraz wszelkie próby komunikacji, zarówno
niewerbalnej (gesty, dotknięcia), jak i werbalnej u dziewcząt.
Slide 10
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Różnice w oddziaływaniach socjalizacyjnych rodziców obejmują także:
ZABAWY Z DZIEĆMI
Zabawy z chłopcami - charakter interakcyjny, eksploracyjny,
z dziewczynkami - oparte na komunikacji i większej bliskości fizycznej ,delikatniejszy sposób zabawy
(Bronstein, 1988, MacDonald, Parke, 1986 za: Renzetti, Curran, 2005)
ZABAWKI
Zabawki chłopców zachęcają do aktywności, eksploracji, konstruowania, współzawodnictwa.
Zabawki dziewcząt nawiązują przede wszystkim do dbałości o urodę i pełnienia funkcji opiekuńczych,
preferencja zabawek stereotypowo związanych z płcią występuje już w wieku 18 miesięcy,
(Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007)
SPOSÓB UBIERANIA
Stroje zróżnicowane pod względem kolorystyki, ozdób i funkcjonalności,
ułatwiają lub nie podejmowanie specyficznych form aktywności
(Renzetti, Curran, 2005)
Slide 11
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Główne czynniki społeczno – ekonomiczne mające modyfikujący wpływ
na proces socjalizacji ról płciowych związany z interakcją między dziećmi a rodzicami
pochodzenie społeczne rodziców;
wykształcenie rodziców;
stan posiadania;
stopień kobiecości i męskości każdego z rodziców, poziom stereotypowości
ról pełnionych przez rodziców oraz posiadanych przez nich cech psychicznych
obecność/brak rodzica w życiu dziecka
(Gapik, 1984, Harwas – Napierała, 2002, Mandal, 1995, Stokłosa, 1987)
Slide 12
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZEŃSTWA
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Czynniki mające wpływ na przyswojenie stereotypów płci przez
jednostkę związane z rodzeństwem:
płeć rodzeństwa;
jego wiek;
stopień stereotypowości posiadanych przez nie cech;
kolejność urodzenia;
spostrzeganie faktu faworyzowania rodzeństwa przez rodziców.
(Hoyenga, Hoyenga, 1979, Wasilenko, 1980 za: Mandal, 2005, Lewicki, 1980).
Slide 13
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
dzieci
poniżej trzeciego roku życia wykazują zróżnicowanie w kontakcie z
rówieśnikami – interakcje w parach mieszanych cechuje asymetria wskazująca na
znajomość różnic między płciami i stereotypowe zachowania;
grupa
rówieśnicza może być spostrzegana jako instrument kontroli społecznej
wpływający na dostosowanie aktywności dziecka do wzorców płci:
dzieci
wykazują jawną dezaprobatę – wyśmiewają, krytykują rówieśników
angażujących się w zabawy stereotypowo przypisane przeciwnej płci, preferują
rówieśników przejawiających typowe płciowo zachowania;
przejawiane
w samotności zainteresowanie dzieci w wieku przedszkolnym
zabawkami stereotypowo związanymi z płcią przeciwną malało w obecności
dzieci tej samej płci i zanikało zupełnie w obecności dzieci płci odmiennej.
(Fagot, Leinbach, 1983, Goodenough, 1990, Roopnarine, 1984 za: Renzetti,
Curran, 2005, Golombok, Fivush 1994, Jacklin i Maccoby, 1978, Serbin, 1983 za:
Pankowska, 2005).
Slide 14
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Zgodna ze stereotypem polaryzacja płciowa zauważalna jest w formach
aktywności podejmowanych przez grupy chłopców i dziewcząt
grupy chłopców są zwykle większe i nastawione na współzawodnictwo,
dominują w nich: aktywność fizyczna oraz operacje na przedmiotach;
dziewczęta tworzą grupy opierające się na bliskości interpersonalnej,
komunikacji, prowadzone przez nie zabawy służą rozwijaniu kompetencji
społecznych (Corsaro, Eder, 1990, Maccoby, 1988, Sheldon, 1990 za:
Renzetti, Curran, 2005; Pankowska, 2005, Tannen, 1994);
stereotypizacja postaw i zachowań związanych z płcią nasila się w okresie
adolescencji. Prezentowanie przez chłopców typowo męskich cech (tj. siła i
odwaga) oraz podkreślanie przez dziewczęta swojej urody ma na celu, jak
zauważa Pankowska (2005), zwiększenie atrakcyjności erotycznej i
powodzenia u płci przeciwnej.
Slide 15
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
GŁÓWNE OBSZARY WPŁYWU SZKOŁY
NA PROCES TYPIZACJI PŁCIOWEJ
NAUCZYCIELSKIE
PRZEKAZY
SOCJALIZACYJNE
PODRĘCZNIKI SZKOLNE
Slide 16
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA
A ODDZIAŁYWANIA O CHARAKTERZE EDUKACYJNYM
(Brannon, 2002, Muszyńska, 2004, Pankowska, 2005)
STEREOTYPY PŁCI OBECNE W SPOŁECZEŃSTWIE
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA
WYZNACZONE PŁCIĄ UCZNIÓW
OCZEKIWANIA, WYMAGANIA, TYP RELACJI, SPOSÓB POSTĘPOWANIA
OCENA WYNIKÓW, OCENA ZACHOWANIA
FUNKCJONOWANIE UCZNIÓW W SFERZE
EMOCJONALNEJ, INTELEKTUALNEJ, SPOŁECZNEJ
UTRWALENIE RÓŻNIC MIĘDZYPŁCIOWYCH,
STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
Slide 17
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI
UMIEJĘTNOŚCI PRZYDATNE KOBIECIE
WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
Umiejętności kulinarne (46,5%)
Godzenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi
(39,5%)
Gospodarowanie budżetem domowym (38,6%)
Nawiązywanie kontaktów (27,2%)
Podejmowanie decyzji (22,8%)
Umiejętność wychowania dzieci (21,1%)
Znajomość języków obcych (11,4%)
Wykształcenie (10,5%)
Prawo jazdy (9,7%)
Obsługa komputera (9,7%)
Inne(11,4)
(Górnikowska – Zwolak, 2004, s.89)
Slide 18
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI
CZYNNIKI MAJĄCE ZNACZENIE
W DOROSŁYM ŻYCIU UCZENNIC I UCZNIÓW
(Łuksza 2001, Górnikowska – Zwolak, 2004)
1- wykształcenie wyższe
80
2 - inteligencja
70
3 - atrakcyjność zewnętrzna
60
4 - korzystne małżeństwo
(zamożny/a partner/ka)
50
5 - ambicja, przedsiębiorczość
40
6 - dobrze płatny zawód
30
20
dziewczęta
10
chłopcy
0
1
2
3
4
5
6
Slide 19
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI
OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE
oczekiwania dotyczące zdolności
poznawczych dziewcząt i chłopców
oraz związane z nimi wymagania stawiane przez nauczycieli
wspieranie rozwoju zainteresowań chłopców w kierunku nauk ścisłych;
rozwijanie zdolności humanistycznych u dziewcząt;
kształtowanie sposobu myślenia dziewcząt i chłopców;
kształtowanie odmiennych przekonań
dotyczących zdolności posiadanych przez przedstawicieli obu płci;
kształt dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej
(Branon, 2002, Dembo, 1997, Meighan, 1993, Vasta i in. 1996 za: Muszyńska, 2004, Mandal, 1995 )
Slide 20
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI
OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE – c.d.
rzadsze wywoływanie dziewczynek do odpowiedzi
częstsze odnoszenie swoich wypowiedzi do chłopców
udzielanie bardziej wyczerpujących odpowiedzi na pytania chłopców
częstsze dostarczanie chłopcom wskazówek do zadań rozwiązywanych w klasie (matematyka)
dłuższe oczekiwanie na udzielenie przez nich odpowiedzi
częstsze przerywanie wypowiedzi dziewczynkom
poświęcanie większej ilości uwagi chłopcom (60 %)
niezależnie od wieku, stażu pracy i płci
wzmacnianie zachowań zależnych i uległych u dziewcząt
chłopcy (a później także mężczyźni) - grupa dominująca,
traktowana szczególnie, skupiająca na sobie uwagę;
dziewczęta - grupa podrzędna, deprecjonującą
własne potrzeby w imię poświęcania się na rzecz innych
(Brannon, 2002; Buczkowski, 1997; s.26, Muszyńska, 2004)
Slide 21
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI W PODRĘCZNIKACH
PODRĘCZNIKI
SZKOLNE
FUNKCJE DYDAKTYCZNE
PRZEKAZANIE TREŚCI
ZGODNYCH
Z PROGRAMEM NAUCZANIA
PROGRAM UKRYTY
(hidden curriculum)
TRANSMISJA STEREOTYPÓW PŁCI,
A TAKŻE INNYCH TREŚCI
PRZYSWOJONYCH PODCZAS
NAUKI OBOK OFICJALNEGO PROGRAMU
Slide 22
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA)
PŁEĆ
chłopiec
dziewczynka
ZABAWY
zabawa w wojnę, podróż dookoła świata
zabawa w dom, gra w gumę,
skakanie na skakance
ZABAWKI
klocki, kolejka, samochody
lalki, misie
CECHY
CHARAKTERU
kompetentni intelektualnie, samodzielni,
aktywni, nieostrożni, narażający się na
chorobę lub niebezpieczeństwo,
zaniedbujący obowiązki
przejawiający agresję fizyczną (bójki,
szturchanie, popychanie),
opiekujący się zwierzętami, pomagają
rówieśnikom i starszym; wrażliwi
troskliwe, koleżeńskie, bardziej
obowiązkowe niż chłopcy; zaczynają
być ukazywane jako śmiałe,
zaradne, samodzielne
FUNKCJONOWANIE
EMOCJONALNE
przewaga w ilości doznawanych przeżyć,
niska ekspresyjność
częstsze odczuwanie emocji przykrych niż
przyjemnych
obok złości odczuwają także lęk,
zakłopotanie, wstyd
doznają więcej emocji pozytywnych
niż negatywnych, znacznie częściej
okazują emocje (wyrażanie emocji
negatywnych częstsze niż u
chłopców i dorosłych bohaterów);
wśród emocji negatywnych przestają
przeważać lęki i obawy, pojawia się
złość
Slide 23
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA) - c.d.
PŁEĆ
chłopiec
dziewczynka
POZIOM AKTYWNOŚCI
bardziej aktywni niż
dziewczęta, podejmują więcej
działań
mniej aktywne od chłopców
CHARAKTERYSTYCZNE
CZYNNOŚĆI
jazda na rowerze, spędzanie
czasu przy komputerze,
wędkowanie (10 razy częściej
niż dziewczęta), gra w piłkę
nożną;
dbanie o higienę
częściej od chłopców
przedstawiane są podczas
wykonywania prac domowych:
zmywania naczyń,
przygotowywania jedzenia, dbania
o kwiaty;
incydentalnie przejawiają formy
aktywności charakterystyczne dla
chłopców, jak chodzenie po
drzewach, niekiedy przejawiają
nieposłuszeństwo
(Chlebio – Abed, Klimczak – Ziółek, 2004, Pankowska, 2004)
Slide 24
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)
Slide 25
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA KOBIET I MĘŻCZYZN
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)
Slide 26
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Analiza programów telewizyjnych wskazuje, iż większość z nich odzwierciedla
tradycyjny podział ról społecznych (Arcimowicz, 2003, Aronson, 1995, Deaux, Kite,
2002, Pankowska, 2005, Renzetti, Curran, 2005, Ziółek, 2001)
WIZERUNEK MĘŻCZYZN
W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH
WIZERUNEK KOBIET
W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH
jednostki aktywne, pracujące zawodowo,
dzielne, awanturnicze, zdobywcze;
reprezentują sferę publiczną;
ważniejsze niż uroda są cechy osobowości,
ich status, zawód jaki wykonują;
prezentowani są przez większą ilość czasu
niż kobiety
pełnią zwykle role żony,
matki lub kochanki,
ich miejsce jest w domu
u boku kochanego mężczyzny;
podkreślana i oceniana pozytywnie jest
ich zgrabna sylwetka, uroda, młodość
Slide 27
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wizerunek kobiety w reklamie
(Doliński, 1999, Łopacka – Sęczyk, Machaj, 2008)
Kobieta tradycyjna
Kobieta, której pasją jest czystość – jej rolą jest dbanie o dom – sprzątanie, pranie, prasowanie itp.
Matka – kucharka – kobieta karmiąca, przygotowująca posiłki, przede wszystkim dzieciom i mężowi
Kobieta nierozgarnięta – potrzebująca porady ze strony męskiego autorytetu
Kobieta nowoczesna, ale zacofana – używając nowoczesnych sprzętów pozostaje osadzona w roli „kury domowej”
Kobieta nowoczesna
Kobieta ogarnięta obsesją ciała – stosuje szereg specyfików w celu uzyskania/utrzymania pięknego wyglądu
Kobieta - produkt, dodatek – symbol seksu, obiekt mający kusić i dodawać atrakcyjności sprzedawanemu towarowi
Kobieta pracująca – businesswoman – profesjonalistka poświęcająca się karierze zawodowej
Kobieta ekspert – występująca w roli autorytetu, osoby, która wyjaśnia, uczy, instruuje
Slide 28
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wizerunek mężczyzny w reklamie
(Arcimowicz, 2003)
Mężczyzna tradycyjny
Profesjonalista – przedstawiciel różnorodnych, cieszących się społecznym uznaniem zawodów, specjalista
w wielu dziedzinach życia,również tych, które uznawane są za domenę kobiet, doradza im, wzbudza podziw
Szef – wydaje polecenia, demonstruje władzę wobec podwładnych – najczęściej kobiet
Głowa rodziny – dba o zapewnienie odpowiednich warunków materialnych rodzinie, zabezpieczenie przyszłości
żony i dzieci; reprezentuje sferę publiczną, zagubiony w domowej codzienności
Kochanek – przedstawiany w towarzystwie pięknych kobiet, które zdobywa przy pomocy reklamowanych produktów
Mężczyzna nowoczesny
Mężczyzna zadbany – metroseksualny, przystojny, seksowny, skoncentrowany na upiększaniu ciała
Mężczyzna pełniący rolę kobiety–ojciec związany z dziećmi, zajmujący się nimi; wykonuje domowe czynności, np. pranie
Mężczyzna łagodny – posiada cechy łączone z kobiecością: wrażliwość, łagodność, marzycielstwo,
stanowi przeciwieństwo mężczyzny dominującego, posiadającego władzę
Slide 29
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Reklama telewizyjna a stereotypy płci u dzieci:
dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodszym wieku szkolnym
oglądają w ciągu miesiąca od 500 do 900 reklam;
większość z nich (80%) deklaruje, że bardzo lubi oglądać
reklamy, zwłaszcza te, które przedstawiają realia domowe i
rodzinę;
o ile dzieci kwestionują wiarygodność przekazu dotyczącego
jakości reklamowanych produktów, o tyle prawdziwość
przedstawianego świata nie budzi ich wątpliwości;
(Kossowski, 1999, Pankowska, 2005)
Slide 30
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
obecność stereotypów płci w mass mediów
(telewizja, czasopisma, Internet);
znacząca ilość oglądanych przez dzieci programów telewizyjnych, reklam
ukazujących spolaryzowany płciowo podział świata
uzupełnienie informacji dotyczących cech i ról stereotypowo związanych z płcią
docierających do jednostki z wielu innych źródeł socjalizacyjnych
utrwalenie i podtrzymanie stereotypów zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zbiorowym
istotny wpływ przekazów medialnych na wyobraźnię i zachowanie dzieci
istnienie korelacji dodatniej między ilością czasu
spędzanego przez dzieci przed telewizorem
a stopniem typowości ich postaw dotyczących ról społecznych związanych z płcią
(Burns, 1982, Kossowski, 1999,Weinreich, 1978, za: Pankowska, 2005)
Slide 31
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arcimowicz, K. (2003). Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda, fałsz, stereotyp. Gdańsk: GWP.
Aronson, E. (1995). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: PWN.
Bem, S. L. (1989). Genital knowledge and gender constancy. Child Development, 60.
Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni: podobni czy różni. Gdańsk: GWP.
Broverman I. K., Vogel S.R., Broverman D.M., Clarkson F.E., Rosenkrantz P.S. (1972). Sex-role stereotyper: a
current appraisal. Journal of Social Issues, 28.
Buczkowski,A. (1997). Dwa różne światy, czyli jak socjalizuje się dziewczynkę i chłopca. W: J. Brach – Czaina
(red.). Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze. Białystok: Trans Humana.
Chlebio – Abed, D., Klimczak – Ziółek, J., (2004). Koncepcje kobiecości i męskości w podręcznikach szkolnych
dla klas pierwszych. W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej
Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Cross, S., E., Markus, H., R. (2002). Płeć w myśleniu, przekonaniach i działaniu: podejście poznawcze. W: B.
Wojciszke (red.) Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Dakowicz, A. (2000). Płeć psychiczna a poziom samoaktualizacji. Białystok: Trans Humana.
Deaux, K., Kite, M. (2002). Stereotypy płci. W: B. Wojciszke (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice.
Gdańsk: GWP.
Deaux, K., Lewis, L. L. (1984). Structure of gender stereotypes: Interrelationships among components and
gender label. Journal of Personality and Social Psychology, 46.
Dobrowolska, H., Dziabaszewski, W., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane
w klasie III. Karty pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Slide 32
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dobrowolska, H., Konieczna, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Podręcznik, część 1-3.
Warszawa: WSIP.
Dobrowolska, H., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Karty
pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Dobrowolska, H., Konieczna, A., Dziabaszewski, W. (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II.
Podręcznik, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Doliński, D. (1999). Psychologia reklamy. Wrocław: Aida S.C.
Gapik, L. (1984). Psychospołeczne aspekty zachowania seksualnego. W: Imieliński, K. (red.). Seksuologia
społeczna. Zagadnienia psychospołeczne. Warszawa: PWN.
Gapik, L., (2006).Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. Przegląd Terapeutyczny, 1 http://www.pttterapia.pl/przeglad/01/Gapik_01.pdf.
Golombok, S., Fivush, R. (1994). Gender development. Cambridge: Cambridge University Press
Górnikowska – Zwolak, E. (2004). Nauczycielskie koncepcje ról społecznych kobiety i mężczyzny – czynnik
wzmacniający czy osłabiający szanse rozwojowe dziewcząt i chłopców? W: M. Chromczyńska – Rubacha (red.)
Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Hanisz, J., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP.
Hanisz, J., (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie III. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP.
Harwas – Napierała, B. (2002). Niektóre czynniki zaburzające relacje między małżonkami. W: Gapik, L.,
Woźniak, A. (red.). Postępy psychoterapii. Problemy małżeństwa i rodziny. Tom IV. Poznań: P.W.Interfund
Janowski, A, (1989). Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa: WSiP.
Kossowski, P. (1999). Dziecko i reklama telewizyjna. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Leinbach, M., D., Fagot, B., I. (1993). Categorical habituation to male and female faces: Gender schematic
processing in infancy. Infant Behavior and Development, 16.
Slide 33
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lewicki, P. (1980). Kolejność urodzenia w rodzeństwie a struktura wzorca poznawczego wykorzystywanego w
percepcji osób. Psychologia Wychowawcza, 2.
Lott, B., Maluso, D. (2002). Społeczne uczenie się męskości i kobiecości. W: W. Wojciszke (red.). Kobiety i
mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Łopacka – Sęczyk, E., Machaj, A. (2008). Psychologiczne konsekwencje wizerunku kobiety w reklamie. W:
Aouil, B., Maliszewski, W., J. (red.). Media – Komunikacja – Zdrowie. Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 1. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 2. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 3. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 1. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 2. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 3. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S.., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E.
(2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 4. Warszawa: WSIP.
Slide 34
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E.
(2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 5. Warszawa: WSIP.
Maciejewska – Mroczek, E. (2007). Role płciowe zapisanie w zabawkach. O przydatności badań nad
produktami przeznaczonymi dla dzieci dla nauk zjmujących się tożsamością. Kultura i Społeczeństwo, 1.
Macrae, C. N., Stangor, Ch., Hewstone, M. (1999).(red.). Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie. Gdańsk:
GWP.
Mandal, E. (1995). Socjalizacja ról społecznych związanych z płcią. W: E. Mandal,R. Stefańska – Klar (red.).
Współczesne problemy socjalizacji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Mandal, E. (2003).Kobiecość i męskość. Popularne opinie i badania naukowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie
„Żak”.
Mandal, E. (2004). Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego.
Miluska, J. (2004). Uwarunkowania jakości relacji między kobietami i mężczyznami. W: Kuczyńska, A., Dzikowska,
E.K. (red.). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wydawnictwo UW.
Moir, A., Jessel, D. (1993). Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną i kobietą. Warszawa: PIW.
Muszyńska, E. (2004). Warunki edukacji szkolnej dziewcząt i chłopców: różnice, ich przyczyny i skutki. W: M.
Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno –
Ekonomicznej.
Pankowska, D. (2004). Wizerunek dziewczynek i chłopców w podręcznikach do nauczania początkowego i do
nauczania zintegrowaniego W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Pankowska, D. (2005). Wychowanie a role płciowe. Gdańsk: GWP.
Pilch, T. (2006). (red.) Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom V. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie
„Żak”.
Slide 35
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
Rawa – Kochanowska, A. (2004). Poczucie tożsamości płciowej młodych kobiet a funkcjonowanie ich
rodziców. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, E., K. (red.) Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław:
Wydawnictwo: UW.
Renzetti, C., M., Curran, D., J. (2005). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Schaffer, H., R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Stokłosa, B. (1987). Struktura rodziny a wzorce poznawcze ról społecznych. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Pedagogicznej.
Tannen, D. (1994). Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. Warszawa: W.A.B.
Wojciszke, B. (2002) (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Ziółek, J. (2001). Stereotypy płci w polskiej telewizji. Kultura i Społeczeństwo, 2.
Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z Internetu i nie są własnością autorki
Slide 36
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Meaning of sociocultural factors in the process of
acquiring gender stereotypes
by
Edyta Łopacka – Sęczyk
[email protected]
Department of Health Promotion and Psychotherapy
Faculty of Educational Studies
Adam Mickiewicz University Poznań
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ZNACZENIE CZYNNIKÓW
SPOŁECZNO – KULTUROWYCH
W PROCESIE PRZYSWAJANIA
STEREOTYPÓW
ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
Opracowała:
Edyta Łopacka – Sęczyk
[email protected]
Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii
WSE UAM w Poznaniu
Slide 2
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPROWADZENIE
Pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają
się na wczesnych etapach rozwoju człowieka (zob. Bem, 1989, Gapik, 2006, Golombok, Fivush, 1994,
Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Leinbach, Fagot, 1993, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross,
Markus, 2002, Miller, 1983, za: Mandal, 2004). Przyswajanie treści związanych ze stereotypem płci we
wczesnych latach życia i ich konstytuowanie w późniejszych fazach rozwoju wskazuje na istotne
znaczenie tych struktur poznawczych w funkcjonowaniu jednostki. Proces ten jest niezwykle złożony,
długi, wieloletni i wieloetapowy, rozciągający się na różne okresy rozwojowe w życiu człowieka i
uzależniony od szeregu czynników. Znaczący wpływ na kształtowanie, wzmacnianie i utrwalanie
istniejących w społeczeństwie stereotypów płci oraz proces socjalizacji ról społecznych związanych z
płcią mają zmienne o charakterze społeczno – kulturowym (Mandal, 1995, 2004, Pankowska, 2005,
Renzetti, Curran 2005).
Z uwagi na ten fakt istotna wydaje się analiza stereotypów związanych z płcią w kontekście
szeroko rozumianego procesu ich nabywania obejmująca omówienie struktury i funkcji stereotypów
oraz prezentację głównych obszarów oddziaływania poszczególnych czynników wpływających na ich
przyswajanie.
Slide 3
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY
ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Upowszechnione w społeczeństwie uproszczone przekonania
dotyczące charakterystycznych dla kobiet i mężczyzn
cech emocjonalnych, fizycznych i społecznych
oraz właściwości zachowania
(zob. Brannon, 2002, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2004, Pilch, 2006)
Slide 4
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Odzwierciedlają obowiązujący w danym społeczeństwie (grupie społecznej) system norm i wartości;
są przyswajane w procesie wzrastania i socjalizacji przez jednostkę należącą do danej grupy społecznej;
pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają się na
wczesnych etapach rozwoju człowieka:
siedmiomiesięczne dzieci rozróżniają głosy kobiece i męskie, zaś dzieci dziewięciomiesięczne inaczej reagują
na kobiece i męskie twarze (Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin,
1974 za: Cross, Markus, 2002; Golombok, Fivush, 1994 Miller, 1983, za: Mandal, 2004; Leinbach, Fagot, 1993);
w wieku dwóch – trzech lat dzieci identyfikują szereg cech i zachowań odpowiednich dla kobiet i mężczyzn
(Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross, Markus, 2002;
Golombok, Fivush, 1994);
dzieci trzy – czteroletnie potrafią krytykować osoby z otoczenia za zachowania niezgodne z płcią (Bem, 1989)
Slide 5
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY
ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wymiary funkcjonowania stereotypów płci
(za: Broverman, Vogel, Broverman, Clarkson, Rosenkrantz, 1972, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2005, Plich, 2006)
STEREOTYP
CECH ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
STEREOTYP
RÓL PŁCIOWYCH
stereotyp cech psychicznych
stereotyp cech fizycznych
wzorce aktywności
partnersko – małżeńskiej, erotycznej, rodzicielskiej
edukacyjnej, zawodowej
uczestnictwa w życiu publicznym
sportowej, inne
Slide 6
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WYZNACZANIE
SPOSOBU
SPOSTRZEGANIA
KOBIET I MĘŻCZYZN
ORAZ MYŚLENIA O NICH
POTWIERDZENIE
I UTRWALENIE
OBOWIĄZUJĄCEGO
W SPOŁECZEŃSTWIE
SYSTEMU NORM I WARTOŚCI
FUNKCJE
STEREOTYPÓW
ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
WPŁYW NA AUTOKONCEPCJĘ
JEDNOSTKI, ORIENTACJĘ W SOBIE
JAKO PRZEDSTAWICIELU
OKREŚLONEJ PŁCI,
OCENĘ WŁASNEJ OSOBY
PUNKT
ODNIESIENIA DO
FORMUŁOWANIA
OCZEKIWAŃ I OCENY
ZACHOWAŃ
PRZEDSTAWICIELI OBU PŁCI
UKIERUNKOWANIE DZIAŁAŃ
I WYBORÓW PODEJMOWANYCH
PRZEZ PRZEDSTAWICIELI
OBU PŁCI
(zob. Brannon, 2002, Macrae, Stangor, Hewstone, 1999, Mandal, 1995, 2004, Miluska, 2004,
Szarzyńska – Lichtoń, 2004, Wojciszke, 2002 )
Slide 7
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
GŁÓWNE CZYNNIKI
WPŁYWAJĄCE NA PRZYSWAJANIE PRZEZ JEDNOSTKĘ
STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
CZYNNIKI
SPOŁECZNO - KULTUROWE
środowisko rodzinne
środowisko rówieśnicze
szkoła
środki masowego przekazu
inne
(Mandal, 1995)
CZYNNIKI
INDYWIDUALNE
wiek
poziom inteligencji
inne
Slide 8
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Na socjalizację ról społecznych związanych z płcią
w obrębie środowiska rodzinnego główny wpływ mają
rodzice
(Mandal, 1995)
rodzeństwo
Slide 9
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Liczne teorie – psychoanalityczne, społecznego uczenia się, rozwoju poznawczego –
zakładają, iż na przyswojenie przez dziecko stereotypów związanych z płcią znaczący wpływ
wywiera środowisko rodzinne (por.: Deaux, Kite, 2002, Mandal, 1995, Pankowska, 2005, Rawa
– Kochanowska, 2004, Renzetti, Curran, 2005).
Również wyniki badań (zob.Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007, Renzetti,
Curran, 2005) wskazują na istnienie istotnych różnic w traktowaniu dzieci odmiennej płci przez
rodziców prowadzące do socjalizacji określonych stereotypem ról związanych z płcią w zakresie:
odmiennego sposobu komunikacji z córkami i synami, ilości kierowanych do dzieci różnej
płci komunikatów dotyczących emocji, poziomu zróżnicowania ich treści;
tendencji do okazywania czułości w relacjach z córkami i restrykcyjności wobec synów;
większej reaktywności rodziców dzieci 13-14 miesięcznych na zachowania o charakterze
asertywnym chłopców (aktywne wymuszanie uwagi) oraz wszelkie próby komunikacji, zarówno
niewerbalnej (gesty, dotknięcia), jak i werbalnej u dziewcząt.
Slide 10
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Różnice w oddziaływaniach socjalizacyjnych rodziców obejmują także:
ZABAWY Z DZIEĆMI
Zabawy z chłopcami - charakter interakcyjny, eksploracyjny,
z dziewczynkami - oparte na komunikacji i większej bliskości fizycznej ,delikatniejszy sposób zabawy
(Bronstein, 1988, MacDonald, Parke, 1986 za: Renzetti, Curran, 2005)
ZABAWKI
Zabawki chłopców zachęcają do aktywności, eksploracji, konstruowania, współzawodnictwa.
Zabawki dziewcząt nawiązują przede wszystkim do dbałości o urodę i pełnienia funkcji opiekuńczych,
preferencja zabawek stereotypowo związanych z płcią występuje już w wieku 18 miesięcy,
(Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007)
SPOSÓB UBIERANIA
Stroje zróżnicowane pod względem kolorystyki, ozdób i funkcjonalności,
ułatwiają lub nie podejmowanie specyficznych form aktywności
(Renzetti, Curran, 2005)
Slide 11
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Główne czynniki społeczno – ekonomiczne mające modyfikujący wpływ
na proces socjalizacji ról płciowych związany z interakcją między dziećmi a rodzicami
pochodzenie społeczne rodziców;
wykształcenie rodziców;
stan posiadania;
stopień kobiecości i męskości każdego z rodziców, poziom stereotypowości
ról pełnionych przez rodziców oraz posiadanych przez nich cech psychicznych
obecność/brak rodzica w życiu dziecka
(Gapik, 1984, Harwas – Napierała, 2002, Mandal, 1995, Stokłosa, 1987)
Slide 12
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZEŃSTWA
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Czynniki mające wpływ na przyswojenie stereotypów płci przez
jednostkę związane z rodzeństwem:
płeć rodzeństwa;
jego wiek;
stopień stereotypowości posiadanych przez nie cech;
kolejność urodzenia;
spostrzeganie faktu faworyzowania rodzeństwa przez rodziców.
(Hoyenga, Hoyenga, 1979, Wasilenko, 1980 za: Mandal, 2005, Lewicki, 1980).
Slide 13
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
dzieci
poniżej trzeciego roku życia wykazują zróżnicowanie w kontakcie z
rówieśnikami – interakcje w parach mieszanych cechuje asymetria wskazująca na
znajomość różnic między płciami i stereotypowe zachowania;
grupa
rówieśnicza może być spostrzegana jako instrument kontroli społecznej
wpływający na dostosowanie aktywności dziecka do wzorców płci:
dzieci
wykazują jawną dezaprobatę – wyśmiewają, krytykują rówieśników
angażujących się w zabawy stereotypowo przypisane przeciwnej płci, preferują
rówieśników przejawiających typowe płciowo zachowania;
przejawiane
w samotności zainteresowanie dzieci w wieku przedszkolnym
zabawkami stereotypowo związanymi z płcią przeciwną malało w obecności
dzieci tej samej płci i zanikało zupełnie w obecności dzieci płci odmiennej.
(Fagot, Leinbach, 1983, Goodenough, 1990, Roopnarine, 1984 za: Renzetti,
Curran, 2005, Golombok, Fivush 1994, Jacklin i Maccoby, 1978, Serbin, 1983 za:
Pankowska, 2005).
Slide 14
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO
NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI
Zgodna ze stereotypem polaryzacja płciowa zauważalna jest w formach
aktywności podejmowanych przez grupy chłopców i dziewcząt
grupy chłopców są zwykle większe i nastawione na współzawodnictwo,
dominują w nich: aktywność fizyczna oraz operacje na przedmiotach;
dziewczęta tworzą grupy opierające się na bliskości interpersonalnej,
komunikacji, prowadzone przez nie zabawy służą rozwijaniu kompetencji
społecznych (Corsaro, Eder, 1990, Maccoby, 1988, Sheldon, 1990 za:
Renzetti, Curran, 2005; Pankowska, 2005, Tannen, 1994);
stereotypizacja postaw i zachowań związanych z płcią nasila się w okresie
adolescencji. Prezentowanie przez chłopców typowo męskich cech (tj. siła i
odwaga) oraz podkreślanie przez dziewczęta swojej urody ma na celu, jak
zauważa Pankowska (2005), zwiększenie atrakcyjności erotycznej i
powodzenia u płci przeciwnej.
Slide 15
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
GŁÓWNE OBSZARY WPŁYWU SZKOŁY
NA PROCES TYPIZACJI PŁCIOWEJ
NAUCZYCIELSKIE
PRZEKAZY
SOCJALIZACYJNE
PODRĘCZNIKI SZKOLNE
Slide 16
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA
A ODDZIAŁYWANIA O CHARAKTERZE EDUKACYJNYM
(Brannon, 2002, Muszyńska, 2004, Pankowska, 2005)
STEREOTYPY PŁCI OBECNE W SPOŁECZEŃSTWIE
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA
WYZNACZONE PŁCIĄ UCZNIÓW
OCZEKIWANIA, WYMAGANIA, TYP RELACJI, SPOSÓB POSTĘPOWANIA
OCENA WYNIKÓW, OCENA ZACHOWANIA
FUNKCJONOWANIE UCZNIÓW W SFERZE
EMOCJONALNEJ, INTELEKTUALNEJ, SPOŁECZNEJ
UTRWALENIE RÓŻNIC MIĘDZYPŁCIOWYCH,
STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ
Slide 17
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI
UMIEJĘTNOŚCI PRZYDATNE KOBIECIE
WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
Umiejętności kulinarne (46,5%)
Godzenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi
(39,5%)
Gospodarowanie budżetem domowym (38,6%)
Nawiązywanie kontaktów (27,2%)
Podejmowanie decyzji (22,8%)
Umiejętność wychowania dzieci (21,1%)
Znajomość języków obcych (11,4%)
Wykształcenie (10,5%)
Prawo jazdy (9,7%)
Obsługa komputera (9,7%)
Inne(11,4)
(Górnikowska – Zwolak, 2004, s.89)
Slide 18
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI
CZYNNIKI MAJĄCE ZNACZENIE
W DOROSŁYM ŻYCIU UCZENNIC I UCZNIÓW
(Łuksza 2001, Górnikowska – Zwolak, 2004)
1- wykształcenie wyższe
80
2 - inteligencja
70
3 - atrakcyjność zewnętrzna
60
4 - korzystne małżeństwo
(zamożny/a partner/ka)
50
5 - ambicja, przedsiębiorczość
40
6 - dobrze płatny zawód
30
20
dziewczęta
10
chłopcy
0
1
2
3
4
5
6
Slide 19
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI
OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE
oczekiwania dotyczące zdolności
poznawczych dziewcząt i chłopców
oraz związane z nimi wymagania stawiane przez nauczycieli
wspieranie rozwoju zainteresowań chłopców w kierunku nauk ścisłych;
rozwijanie zdolności humanistycznych u dziewcząt;
kształtowanie sposobu myślenia dziewcząt i chłopców;
kształtowanie odmiennych przekonań
dotyczących zdolności posiadanych przez przedstawicieli obu płci;
kształt dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej
(Branon, 2002, Dembo, 1997, Meighan, 1993, Vasta i in. 1996 za: Muszyńska, 2004, Mandal, 1995 )
Slide 20
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI
OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE – c.d.
rzadsze wywoływanie dziewczynek do odpowiedzi
częstsze odnoszenie swoich wypowiedzi do chłopców
udzielanie bardziej wyczerpujących odpowiedzi na pytania chłopców
częstsze dostarczanie chłopcom wskazówek do zadań rozwiązywanych w klasie (matematyka)
dłuższe oczekiwanie na udzielenie przez nich odpowiedzi
częstsze przerywanie wypowiedzi dziewczynkom
poświęcanie większej ilości uwagi chłopcom (60 %)
niezależnie od wieku, stażu pracy i płci
wzmacnianie zachowań zależnych i uległych u dziewcząt
chłopcy (a później także mężczyźni) - grupa dominująca,
traktowana szczególnie, skupiająca na sobie uwagę;
dziewczęta - grupa podrzędna, deprecjonującą
własne potrzeby w imię poświęcania się na rzecz innych
(Brannon, 2002; Buczkowski, 1997; s.26, Muszyńska, 2004)
Slide 21
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
STEREOTYPY PŁCI W PODRĘCZNIKACH
PODRĘCZNIKI
SZKOLNE
FUNKCJE DYDAKTYCZNE
PRZEKAZANIE TREŚCI
ZGODNYCH
Z PROGRAMEM NAUCZANIA
PROGRAM UKRYTY
(hidden curriculum)
TRANSMISJA STEREOTYPÓW PŁCI,
A TAKŻE INNYCH TREŚCI
PRZYSWOJONYCH PODCZAS
NAUKI OBOK OFICJALNEGO PROGRAMU
Slide 22
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA)
PŁEĆ
chłopiec
dziewczynka
ZABAWY
zabawa w wojnę, podróż dookoła świata
zabawa w dom, gra w gumę,
skakanie na skakance
ZABAWKI
klocki, kolejka, samochody
lalki, misie
CECHY
CHARAKTERU
kompetentni intelektualnie, samodzielni,
aktywni, nieostrożni, narażający się na
chorobę lub niebezpieczeństwo,
zaniedbujący obowiązki
przejawiający agresję fizyczną (bójki,
szturchanie, popychanie),
opiekujący się zwierzętami, pomagają
rówieśnikom i starszym; wrażliwi
troskliwe, koleżeńskie, bardziej
obowiązkowe niż chłopcy; zaczynają
być ukazywane jako śmiałe,
zaradne, samodzielne
FUNKCJONOWANIE
EMOCJONALNE
przewaga w ilości doznawanych przeżyć,
niska ekspresyjność
częstsze odczuwanie emocji przykrych niż
przyjemnych
obok złości odczuwają także lęk,
zakłopotanie, wstyd
doznają więcej emocji pozytywnych
niż negatywnych, znacznie częściej
okazują emocje (wyrażanie emocji
negatywnych częstsze niż u
chłopców i dorosłych bohaterów);
wśród emocji negatywnych przestają
przeważać lęki i obawy, pojawia się
złość
Slide 23
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA) - c.d.
PŁEĆ
chłopiec
dziewczynka
POZIOM AKTYWNOŚCI
bardziej aktywni niż
dziewczęta, podejmują więcej
działań
mniej aktywne od chłopców
CHARAKTERYSTYCZNE
CZYNNOŚĆI
jazda na rowerze, spędzanie
czasu przy komputerze,
wędkowanie (10 razy częściej
niż dziewczęta), gra w piłkę
nożną;
dbanie o higienę
częściej od chłopców
przedstawiane są podczas
wykonywania prac domowych:
zmywania naczyń,
przygotowywania jedzenia, dbania
o kwiaty;
incydentalnie przejawiają formy
aktywności charakterystyczne dla
chłopców, jak chodzenie po
drzewach, niekiedy przejawiają
nieposłuszeństwo
(Chlebio – Abed, Klimczak – Ziółek, 2004, Pankowska, 2004)
Slide 24
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)
Slide 25
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA KOBIET I MĘŻCZYZN
WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH
(Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)
Slide 26
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Analiza programów telewizyjnych wskazuje, iż większość z nich odzwierciedla
tradycyjny podział ról społecznych (Arcimowicz, 2003, Aronson, 1995, Deaux, Kite,
2002, Pankowska, 2005, Renzetti, Curran, 2005, Ziółek, 2001)
WIZERUNEK MĘŻCZYZN
W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH
WIZERUNEK KOBIET
W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH
jednostki aktywne, pracujące zawodowo,
dzielne, awanturnicze, zdobywcze;
reprezentują sferę publiczną;
ważniejsze niż uroda są cechy osobowości,
ich status, zawód jaki wykonują;
prezentowani są przez większą ilość czasu
niż kobiety
pełnią zwykle role żony,
matki lub kochanki,
ich miejsce jest w domu
u boku kochanego mężczyzny;
podkreślana i oceniana pozytywnie jest
ich zgrabna sylwetka, uroda, młodość
Slide 27
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wizerunek kobiety w reklamie
(Doliński, 1999, Łopacka – Sęczyk, Machaj, 2008)
Kobieta tradycyjna
Kobieta, której pasją jest czystość – jej rolą jest dbanie o dom – sprzątanie, pranie, prasowanie itp.
Matka – kucharka – kobieta karmiąca, przygotowująca posiłki, przede wszystkim dzieciom i mężowi
Kobieta nierozgarnięta – potrzebująca porady ze strony męskiego autorytetu
Kobieta nowoczesna, ale zacofana – używając nowoczesnych sprzętów pozostaje osadzona w roli „kury domowej”
Kobieta nowoczesna
Kobieta ogarnięta obsesją ciała – stosuje szereg specyfików w celu uzyskania/utrzymania pięknego wyglądu
Kobieta - produkt, dodatek – symbol seksu, obiekt mający kusić i dodawać atrakcyjności sprzedawanemu towarowi
Kobieta pracująca – businesswoman – profesjonalistka poświęcająca się karierze zawodowej
Kobieta ekspert – występująca w roli autorytetu, osoby, która wyjaśnia, uczy, instruuje
Slide 28
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Wizerunek mężczyzny w reklamie
(Arcimowicz, 2003)
Mężczyzna tradycyjny
Profesjonalista – przedstawiciel różnorodnych, cieszących się społecznym uznaniem zawodów, specjalista
w wielu dziedzinach życia,również tych, które uznawane są za domenę kobiet, doradza im, wzbudza podziw
Szef – wydaje polecenia, demonstruje władzę wobec podwładnych – najczęściej kobiet
Głowa rodziny – dba o zapewnienie odpowiednich warunków materialnych rodzinie, zabezpieczenie przyszłości
żony i dzieci; reprezentuje sferę publiczną, zagubiony w domowej codzienności
Kochanek – przedstawiany w towarzystwie pięknych kobiet, które zdobywa przy pomocy reklamowanych produktów
Mężczyzna nowoczesny
Mężczyzna zadbany – metroseksualny, przystojny, seksowny, skoncentrowany na upiększaniu ciała
Mężczyzna pełniący rolę kobiety–ojciec związany z dziećmi, zajmujący się nimi; wykonuje domowe czynności, np. pranie
Mężczyzna łagodny – posiada cechy łączone z kobiecością: wrażliwość, łagodność, marzycielstwo,
stanowi przeciwieństwo mężczyzny dominującego, posiadającego władzę
Slide 29
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
Reklama telewizyjna a stereotypy płci u dzieci:
dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodszym wieku szkolnym
oglądają w ciągu miesiąca od 500 do 900 reklam;
większość z nich (80%) deklaruje, że bardzo lubi oglądać
reklamy, zwłaszcza te, które przedstawiają realia domowe i
rodzinę;
o ile dzieci kwestionują wiarygodność przekazu dotyczącego
jakości reklamowanych produktów, o tyle prawdziwość
przedstawianego świata nie budzi ich wątpliwości;
(Kossowski, 1999, Pankowska, 2005)
Slide 30
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ
obecność stereotypów płci w mass mediów
(telewizja, czasopisma, Internet);
znacząca ilość oglądanych przez dzieci programów telewizyjnych, reklam
ukazujących spolaryzowany płciowo podział świata
uzupełnienie informacji dotyczących cech i ról stereotypowo związanych z płcią
docierających do jednostki z wielu innych źródeł socjalizacyjnych
utrwalenie i podtrzymanie stereotypów zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zbiorowym
istotny wpływ przekazów medialnych na wyobraźnię i zachowanie dzieci
istnienie korelacji dodatniej między ilością czasu
spędzanego przez dzieci przed telewizorem
a stopniem typowości ich postaw dotyczących ról społecznych związanych z płcią
(Burns, 1982, Kossowski, 1999,Weinreich, 1978, za: Pankowska, 2005)
Slide 31
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arcimowicz, K. (2003). Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda, fałsz, stereotyp. Gdańsk: GWP.
Aronson, E. (1995). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: PWN.
Bem, S. L. (1989). Genital knowledge and gender constancy. Child Development, 60.
Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni: podobni czy różni. Gdańsk: GWP.
Broverman I. K., Vogel S.R., Broverman D.M., Clarkson F.E., Rosenkrantz P.S. (1972). Sex-role stereotyper: a
current appraisal. Journal of Social Issues, 28.
Buczkowski,A. (1997). Dwa różne światy, czyli jak socjalizuje się dziewczynkę i chłopca. W: J. Brach – Czaina
(red.). Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze. Białystok: Trans Humana.
Chlebio – Abed, D., Klimczak – Ziółek, J., (2004). Koncepcje kobiecości i męskości w podręcznikach szkolnych
dla klas pierwszych. W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej
Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Cross, S., E., Markus, H., R. (2002). Płeć w myśleniu, przekonaniach i działaniu: podejście poznawcze. W: B.
Wojciszke (red.) Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Dakowicz, A. (2000). Płeć psychiczna a poziom samoaktualizacji. Białystok: Trans Humana.
Deaux, K., Kite, M. (2002). Stereotypy płci. W: B. Wojciszke (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice.
Gdańsk: GWP.
Deaux, K., Lewis, L. L. (1984). Structure of gender stereotypes: Interrelationships among components and
gender label. Journal of Personality and Social Psychology, 46.
Dobrowolska, H., Dziabaszewski, W., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane
w klasie III. Karty pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Slide 32
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dobrowolska, H., Konieczna, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Podręcznik, część 1-3.
Warszawa: WSIP.
Dobrowolska, H., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Karty
pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Dobrowolska, H., Konieczna, A., Dziabaszewski, W. (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II.
Podręcznik, część 1-3. Warszawa: WSIP.
Doliński, D. (1999). Psychologia reklamy. Wrocław: Aida S.C.
Gapik, L. (1984). Psychospołeczne aspekty zachowania seksualnego. W: Imieliński, K. (red.). Seksuologia
społeczna. Zagadnienia psychospołeczne. Warszawa: PWN.
Gapik, L., (2006).Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. Przegląd Terapeutyczny, 1 http://www.pttterapia.pl/przeglad/01/Gapik_01.pdf.
Golombok, S., Fivush, R. (1994). Gender development. Cambridge: Cambridge University Press
Górnikowska – Zwolak, E. (2004). Nauczycielskie koncepcje ról społecznych kobiety i mężczyzny – czynnik
wzmacniający czy osłabiający szanse rozwojowe dziewcząt i chłopców? W: M. Chromczyńska – Rubacha (red.)
Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Hanisz, J., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP.
Hanisz, J., (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie III. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP.
Harwas – Napierała, B. (2002). Niektóre czynniki zaburzające relacje między małżonkami. W: Gapik, L.,
Woźniak, A. (red.). Postępy psychoterapii. Problemy małżeństwa i rodziny. Tom IV. Poznań: P.W.Interfund
Janowski, A, (1989). Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa: WSiP.
Kossowski, P. (1999). Dziecko i reklama telewizyjna. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Leinbach, M., D., Fagot, B., I. (1993). Categorical habituation to male and female faces: Gender schematic
processing in infancy. Infant Behavior and Development, 16.
Slide 33
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lewicki, P. (1980). Kolejność urodzenia w rodzeństwie a struktura wzorca poznawczego wykorzystywanego w
percepcji osób. Psychologia Wychowawcza, 2.
Lott, B., Maluso, D. (2002). Społeczne uczenie się męskości i kobiecości. W: W. Wojciszke (red.). Kobiety i
mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Łopacka – Sęczyk, E., Machaj, A. (2008). Psychologiczne konsekwencje wizerunku kobiety w reklamie. W:
Aouil, B., Maliszewski, W., J. (red.). Media – Komunikacja – Zdrowie. Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 1. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 2. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 3. Warszawa: WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 1. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 2. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A.,
Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 3. Warszawa:
WSIP.
Łukasik, S.., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E.
(2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 4. Warszawa: WSIP.
Slide 34
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E.
(2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 5. Warszawa: WSIP.
Maciejewska – Mroczek, E. (2007). Role płciowe zapisanie w zabawkach. O przydatności badań nad
produktami przeznaczonymi dla dzieci dla nauk zjmujących się tożsamością. Kultura i Społeczeństwo, 1.
Macrae, C. N., Stangor, Ch., Hewstone, M. (1999).(red.). Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie. Gdańsk:
GWP.
Mandal, E. (1995). Socjalizacja ról społecznych związanych z płcią. W: E. Mandal,R. Stefańska – Klar (red.).
Współczesne problemy socjalizacji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Mandal, E. (2003).Kobiecość i męskość. Popularne opinie i badania naukowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie
„Żak”.
Mandal, E. (2004). Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego.
Miluska, J. (2004). Uwarunkowania jakości relacji między kobietami i mężczyznami. W: Kuczyńska, A., Dzikowska,
E.K. (red.). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wydawnictwo UW.
Moir, A., Jessel, D. (1993). Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną i kobietą. Warszawa: PIW.
Muszyńska, E. (2004). Warunki edukacji szkolnej dziewcząt i chłopców: różnice, ich przyczyny i skutki. W: M.
Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno –
Ekonomicznej.
Pankowska, D. (2004). Wizerunek dziewczynek i chłopców w podręcznikach do nauczania początkowego i do
nauczania zintegrowaniego W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej.
Pankowska, D. (2005). Wychowanie a role płciowe. Gdańsk: GWP.
Pilch, T. (2006). (red.) Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom V. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie
„Żak”.
Slide 35
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Bibliografia:
•
•
•
•
•
•
•
Rawa – Kochanowska, A. (2004). Poczucie tożsamości płciowej młodych kobiet a funkcjonowanie ich
rodziców. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, E., K. (red.) Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław:
Wydawnictwo: UW.
Renzetti, C., M., Curran, D., J. (2005). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Schaffer, H., R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Stokłosa, B. (1987). Struktura rodziny a wzorce poznawcze ról społecznych. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Pedagogicznej.
Tannen, D. (1994). Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. Warszawa: W.A.B.
Wojciszke, B. (2002) (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.
Ziółek, J. (2001). Stereotypy płci w polskiej telewizji. Kultura i Społeczeństwo, 2.
Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z Internetu i nie są własnością autorki
Slide 36
PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009)
Meaning of sociocultural factors in the process of
acquiring gender stereotypes
by
Edyta Łopacka – Sęczyk
[email protected]
Department of Health Promotion and Psychotherapy
Faculty of Educational Studies
Adam Mickiewicz University Poznań