Transcript Katolicka nauka społeczna a praktyczne - Krzysztof Mądel
Slide 1
Katolicka nauka społeczna
a praktyczne osiągnięcia
w przezwyciężaniu bezrobocia
i społecznego wykluczenia
Ks. Krzysztof Mądel SJ
Referat podczas Dni Modlitw
Ruchu Kultury Chrześcijańskiej „Odrodzenie”
Jasna Góra, 11 września 2004
http://madel.opoka.net
Slide 2
Jezus na uczcie u przywódcy faryzeuszów
Łk 14
S. Köder, Le repas avec le pécheurs
Slide 3
„Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego
miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie
był zaproszony przez niego (...) i wówczas musiałbyś
ze wstydem zająć ostatnie miejsce...”
Slide 4
„Gdy będziesz zaproszony, usiądź na ostatnim
miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci:
«Przyjacielu, przesiądź się wyżej» – i spotka cię
zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników...”
Slide 5
„Gdy wydajesz obiad lub wieczerzę, nie zapraszaj
swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani
zamożnych sąsiadów, aby i oni cię nie zaprosili i
wówczas miałbyś odpłatę...”
Slide 6
„Lecz zaproś ubogich, ułomnych, chromych i
niewidomych, a będziesz szczęśliwy, ponieważ oni
nie mają czym tobie się odwdzięczyć – odpłatę
otrzymasz bowiem przy zmartwychwstaniu
sprawiedliwych...”
Slide 7
1. Bóg traktuje poważnie każdego człowieka
2. Złe relacje społeczne niszczą życie religijne
3. „Ostatnie miejsce” przywraca człowiekowi godność
4. „Zapraszanie ostatnich” uprzedza zmartwychwstanie
5. „Zapomnienie o sobie” rodzi miłość i wspólnotę
Slide 8
Teoria gier Johna F. Nasha
John von Neumann i O. Morgenstern są autorami teorii gier dwuosobowych o
sumie zero, która zalazła zastosowanie w analizach militarnych.
John F. Nash w roku 1950 wprowadził rozróżnienie na gry typu kooperatywnego
oraz gry nie-kooperatywne, bardziej podstawowe, w których uczestnicy nie
negocjują warunków gry, a następnie opisał je w równaniach matematycznych, co pozwoliło na zastosowanie teorii gier w naukach szczegółowych.
John F. Nash (Nobel 1994) dowiódł, że wieloosobowe, nie-kooperatywne gry
posiadają punkt równowagi (Nash equilibrium). Jest nim taki zbiór
strategii stosowanych przez różnych graczy, w którym żaden z graczy
nie może wygrać jedynie w oparciu o zmianę własnej strategii.
Spektakularnym przykładem zastosowania teorii gier była „wielka aukcja” w
1994 r., w czasie której rząd amerykański przekazał większą cześć spektrum
elektromagnetycznego użytkownikom komercyjnym, efektywnie relokując
zasoby i zarabiając ok. 10 mld dolarów.
Z kolei wymownym przykładem zlekceważenia teorii gier była podobna aukcja
w Nowej Zelandii, w czasie której rząd uzyskał zaledwie 15% spodziewanej
sumy przychodów, pasmo elektromagnetyczne zostało podzielone w sposób
bardzo chaotyczny, a jednemu ze studentów udało się nabyć stację
telewizyjną za 1 dolara.
John F. Nash, Noncooperative Games, Proc. Nat. Acad. Sci. USA 36 (1950) 48-49; John Milnor, John
Nash and “A Beautiful Mind”, Notices of the AMS, 45 (1998) 1329-1332.
Slide 9
Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens
„Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania
człowieka na ziemi” LE 4
Podobieństwo człowieka do Stwórcy, por. Rdz 1, 27-28
św. Ignacy Loyola: „Rozważać, jak Bóg działa i pracuje dla mnie we wszystkich rzeczach
stworzonych na obliczu ziemi. Znaczy to, że postępuje tak, jak ktoś pracujący. I tak w niebiosach, w
żywiołach, w roślinach, owocach, trzodach itd., dając [wszystkiemu] istnienie, zachowując, darząc
wzrostem i czuciem itd.” (CD 236).
„praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii społecznej, jeżeli
staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka” (LE 3)
Wymiar przedmiotowy (przechodni) pracy: „panowanie nad ziemią” (LE 5)
Wymiar podmiotowy: „pierwszą podstawą wartości pracy jest sam człowiek - jej
podmiot” (LE 6);
„praca jest funkcją osoby”; człowiek „jako ‘obraz Boga’ jest osobą, czyli bytem podmiotowym
uzdolnionym do planowego i celowego działania, zdolnym do stanowienia o sobie i zmierzającym
do spełnienia siebie.” „różne czynności przynależące do procesu pracy, (…) bez względu na ich
charakter, mają służyć urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego
powołania, które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.”
Slide 10
Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens
Przedmiotowy wymiar pracy
Podobieństwo do Stwórcy (homo creator)
Wspólnota losu, miejsca, celów, ale i współzawodnictwo
Współodpowiedzialność (demokracja)
Podmiotowy wymiar pracy
Solidarność (nie tylko naturalna)
Godność osoby
Relacje społeczne: rodzina, społeczeństwo, naród
Uprawnienia i zobowiązania cywilne
Konflikty
Praca czy kapitał?
Praca czy własność?
Wymiar klasowy i globalny
Idelogiczne interpretacje stosunków społcznych: socjalizm, liberalizm, etc.
Elementy duchowości pracy (rozdz. III encykliki)
Praca jako uczestnictwo w dziele Stwórcy
Chrystus człowiek pracy
Praca w świetle Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania
Slide 11
Praca w kategoriach ekonomicznych
$
popyt
1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości
świadczonej usługi.
Praca nie zależy od wielkości całkowitego obrotu gospodarki,
a tylko od wzajemnej relacji cen i kosztów: im większy popyt
na towary i usługi, tym więcej pracy mogą zaoferować
przedsiębiorcy. (Popyt pochodny w stosunku do popytu na
produkty)
2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona.
Praca służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Ludzkie potrzeby
nie są stabilne ani do końca przewidywalne, dlatego na rynku
zawsze jest więcej pracy niż ludzi, którzy mogliby ją
wykonać.
Ograniczanie możliwości pracy emerytom, wcale nie ułatwia
startu absolwentom.
3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a wydajnością.
Bezrobocie ustaje, jeśli rynek sam ustala wysokość cen i płac.
Bezrobocie jest wynikiem: (a) postaw społecznych, (b) złych
praktyk biznesowych lub (c) wadliwej polityki rządu.
Judd W. Patton, The Plain Truth About Unemployment,
http://academic.bellevue.edu/~jpatton (September 2004).
podaż
n
Slide 12
Praca w kategoriach ekonomicznych
popyt ilość osób
zatrudnionych
1. Praca jest funkcją wartości
płacy do wartości świadczonej
usługi.
2. Ilość pracy na rynku jest
nieograniczona.
podaż ilość osób
chętnych do pracy
$4
$3
3. Tylko wolny rynek jest w
stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a
wydajnością.
płaca minimalna
$2
zatrudnieni
bezrobotni
3
4
5
n
Slide 13
Bezrobocie
Bezrobocie to problem
(a) braku pracy na rynku oraz
(b) braku możliwości podjęcia tej pracy, która na rynku już istnieje.
Władze publiczne nie mogą bezpośrednio (ad b) zmieniać postaw społecznych,
mogą wszakże pomagać obywatelom w uzyskaniu gotowości podjęcia pracy, ich
podstawowa kompetencja dotyczy wszakże (ad a) usuwania barier i tworzenia
sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy na rynku.
Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia domaga się zatem, m.in.:
Rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
Minimalizacji kosztów i obciążeń pracy
Uproszczenia procedur administracyjnych
Zwiększenia dostępu do edukacji
Slide 14
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (1)
1. Budowa społeczeństwa obywatelskiego
Problem. Hypertrofia polityki jako dziedzictwo komunizmu. Obywatele i elity społeczne
uwikłani w myślenie stricte polityczne nie są zdolni do profesjonalnego zmierzenia się z
rzeczywistymi problemami ekonomiczno-społecznymi.
Brak adekwatnej reprezentacji politycznej parlamencie i życiu publicznym. Silna
reprezentacja „budżetówki” i wielkiego biznesu, a więc gałęzi gospodarki, które zatrudniają
coraz mniej osób, brak znaczącej reprezentacji sektora usług, który daje zatrudnienie coraz
większej grupie osób (80% ogółu zatrudnionych w USA, 70% w UE, ok. 60% w Polsce).
Nazbyt „spontaniczna”, pozbawiona skutecznej kontroli społecznej transformacja
ustrojowa (m.in. wadliwa prywatyzacja niektórych przedsiębiorstw), nie zdołała przełamać
niektórych monopoli, nie wytworzyła mechanizmu konkurencji, prowadzącego do
zróżnicowania cen i wzrostu jakości usług, a w konsekwencji utrudniła powstanie nowych
gałęzi gospodarki i wzrostu popytu na pracę.
Zadanie. W celu przełamania wysokiego bezrobocia konieczne jest zatem pełniejsze
wyrażenia spraw obywatelskich na forum publicznym (edukacja, media, samorządność,
parlament). Stowarzyszenia i ruchy chrześcijańskie powinny zabierać głos w imieniu
„nieobecnych” i uczynić ich problemy przedmiotem dialogu społecznego (tzw. adwokatura
społeczna). Analogia do „szarej sfery gospodarki”, szacowanej w Polsce ok. 25% wartości
rynku, która daje wprawdzie chleb wielu ludziom, jednak w warukach „ukrycia” nie może
się skutecznie rozwijać, ani konkurować na szerszym forum.
Przykład społeczeństwa obywatelskiego: Siena i Groseto (verte).
Slide 15
Siena i Grosseto
Położona w górzystej Toskanii Siena aż do XVI w. była suwerenną republiką. Okres swojego największego rozkwitu przeżywała
w XIII i XIV w., kiedy władzę nad miastem sprawowała Rada Dziewięciu (gibelini), o której istnieniu przypomina sieneński plac
ratuszowy w kształcie wielkiej, dziewięciodzielnej muszli. W Sienie działali m.in. Duccio di Buoninsegna, Pietro Lorenzetti,
Vecchietta. Życie społeczne średniowiecznej Sieny było bardzo intensywne. Nie inaczej jest dzisiaj. W Sienie, podobnie jak w
innych miastach toskańskich, istnieją stowarzyszenia mieszkańców zwane kontradami. Przynależność do nich nie jest
obowiązkowa, mieszkańcy jednak chętnie do nich wstępują, płacąc ustalone składki. Kontrada nie jest wielka, obejmuje
terytorium kilku sąsiednich ulic, a jej członkowie (contradoi) dobrze się znają. W kontradowym klubie można pogawędzić z
sąsiadami, pograć w szachy, przejrzeć gazety, wypić lampkę wina. Często spotykają się tam całe rodziny. Kilka razy do roku
spotyka się cała kontrada. Wielkim wydarzeniem społecznym w Sienie jest słynne Palio delle contrade, czyli wyścig konny po
placu ratuszowym rozgrywany w święta maryjne 2 lipca i 15 sierpnia, na który ściągają tłumy turystów z całego świata. W
pierwszym dniu nowenny przed odpustem Madonny z Provenzano kontrady wstawiają do wyścigu konia z jeźdźcem, choć tak
naprawdę, ważny jest sam koń, bo to on wygrywa gonitwę, nawet jeśli jeździec (fantino) spadnie – po czym rozpoczynają się
biegi eliminacyjne, kolejne próby i prezentacje, a wreszcie sam bieg finałowy w samym dniu odpustu. Po wyścigu rozpoczyna
się świętowanie. Zwycięska kontrada zobowiązana jest wystawić kolację... całemu miastu.
Tymczasem w nieodległym Grosseto nic takiego się nie dzieje. Grosseto jeszcze do niedawna było bardzo małym miastem,
położonym na bagiennej równinie nad Morzem Tyrreńskim. Po II wojnie światowej okoliczne ziemie poddano melioracji, a
ludność napływająca do szybko rozrastającego się miasta znalazła pracę m.in. w fabrykach włókienniczych i amerykańskiej
bazie lotniczej. W Grosseto nie jednak ma kontrad (podejmowano próby ich zawiązania), toteż aktywność społeczna obywateli
jest prawie żadna, a więc dokładnie taka na osiedlach naszych polskich miast. Turysta odwiedzający Sienę i Grosseto
natychmiast dostrzega różnice w stanie przestrzeni publicznej i oferty kulturalnej w obu miast. Ważniejsze są jednak te różnice,
których na pierwszy rzut oka nie widać. Otóż w Sienie prawie nie ma narkomanii, przestępczość jest bardzo niska, nikt też nie
dostrzega konfliktu pokoleń, natomiast Grosseto zajmuje jedno pierwszych miejsc w kraju pod względem stopy bezrobocia,
ilości połenianych przestępstw i spożycia narkotyków, ustępując jedynie sycylijskiemu Palermo.
Zarówno w Sienie jak i w Grosset państwo włoskie zapewnia dokładnie takie same świadczenia publiczne każdemu z
mieszkańców. Rzecz w tym, że dla mieszkańców Sieny są one jedynie działaniem pomocowym (subsydiaryzm), gdyż główny
nurt ich życia społecznego toczy się w ich najbliższym sąsiedztwie, w kontradzie, w mieście, w parafii. Tymczasem mieszkańcy
Grosseto wszystkich tych odniesień są pozbawieni. Nic zatem dziwnego, że nie potrafią łatwo znaleźć pracy, częściej popadają
w konflikty i patologiczne uzależnienia. Ich życie społeczne jest po prostu ubogie. Państwowe służby publiczne, a więc ochrona
zdrowia, oświata, policja, system emerytalny, nie są w stanie im pomóc, gdyż oni sami nie umieją z nich korzystać, a nade
wszystko spodziewają się po nich znacznie więcej niż powinni. Dla mieszkańców Grosseto służby państwowe są niemal
wszystkim, co posiadają jako obywatele. Tymczasem dla mieszkańców Sieny służby publiczne są jedynie „miłym dodatkiem”.
Przykład Sieny i Grosseto tylko na pozór jest bajkowy. Socjologowie wiedzą bowiem, że sieneńska sielanka ma swoją cenę: w
Sienie jest tak dobrze, powiadają, że miasto wręcz przestało się rozwijać. Winą za ten zastój nie należy wszakże obarczać
samych Sieneńczyków, ale raczej… rzesze turystów, którymi mieszkańcy Sieny muszą na co dzień się zajmować. Tak czy owak,
nikt nie wątpi, że to Grosseto jest problemem, nie Siena. Mieszkańcy Sieny są zadowoleni ze swego miasta. Tymczasem wielu
mieszkańców Grosseto chętnie wyemigrowałoby gdzie indziej. Choćby do Sieny.
Slide 16
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (2)
2. Zmniejszenie kosztów i obciążeń pracy
Problem. Jedną z przyczyn bezrobocia są wysokie obciążenia publiczne pracy: zarówno
wysokie podatki, jak i wysokie, źle zarządzane obowiązkowe płatności ubezpieczeniowe
(verte). Rozwiązania ustrojowe w tym zakresie są wynikiem umowy społecznej
kształtowanej w procesie politycznym, dlatego…
Zadanie. Chrześcijanie powinni aktywnie wpływać na kształt tej umowy, zwłaszcza, że w
krajach pokomunistycznych wciąż nosi ona ślady opcji ideologicznych dawnego reżymu.
Tymczasem zwyczajna ludzka odpowiedzialność domaga się, aby obywatel był dobrze
poinformowany i posiadał rzeczywisty wpływ na tę część własnego dochodu, która trafia
do publicznej kasy (podatki, ubezpieczenia, itp.).
Zadanie. Domy opieki społecznej, szkoły i placówki wychowawcze prowadzone przez
kościoły oraz stowarzyszenia obywatelskie już dawno dowiodły, że usługi społeczne
świadczone przez podmioty niepubliczne są w końcowym rozrachunku tańsze i lepsze niż
usługi świadczone przez państwowego monopolistę. Chrześcijanie powinni zatem dążyć do
przenoszenia zadań publicznych do instytucji obywatelskich, aby w ten sposób stwarzać
rzeczywistą alternatywę w sektorze usług, co w konsekwencji pozwoli zmniejszyć
obciążenia pracy i stworzy na popyt na pracę.
Przykład: reformy podejmowane od 2002 na Słowacji (podatki PIT, CIT, VAT po 19%,
rejestr umów gwarantowanych) i w Rosji (podatek liniowy), a wcześniej w Holandii i
Irlandii (verte).
Slide 17
Wydatki na ubezpieczenia społeczne, % wynagrodzenia
40
39
34
30
20
16
14
10
0
Polska
Niemcy
Irlandia
USA
Slide 18
Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii
Irlandia. W połowie lat 80-tych zmagała się z kilkunastoprocentowym bezrobociem.[4] Gospodarka nie rozwijała się
(zaledwie 0,4-0,5% przyrostu PKP), a Irlandczycy masowo emigrowali z kraju w poszukiwaniu pracy, głównie do
Stanów Zjednoczonych. W połowie lat 80-tych grupa ekonomistów irlandzkich z tzw. szkoły podażowej (supply side
economics) z Charlesem McCreevy'm, późniejszym ministrem finansów Irlandii przeprowadziła głęboką zmianę
systemu finansów publicznych, radykalnie obniżając podatki i inne obciążenia publicznoprawne. Podatek dochodowy
od osób prawnych obniżono z 50% do 16%, a od 2003 r. nawet do 12,5%. Podatek dochodowy od osób fizycznych
wymierzany w Irlandii według 5 stopniowej skali od 35% do 65% zmniejszono do stawek sięgających odpowiednio
od 20 do 42%, co praktycznie oznacza, że 4/5 podatników irlandzkich płaci niewysoki, 20% podatek, mieszcząc się w
pierwszej grupie podatkowej (do 28 tysięcy euro dochodu rocznego). O połowę obniżono podatek od zysków
kapitałowych - z 40 do 20%. Warto przypomnieć, że obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne w Irlandii
wynoszą 16 procent, czyli około 3 razy mniej niż w Polsce. Dzięki zmianom makroekonomicznym niewielka, licząca
zaledwie 3,8 mln mieszkańców Irlandia zaczęła się szybko rozwijać, przyciągając od 1/3 do nawet połowy
wszystkich inwestycji amerykańskich w Europie. Bezrobocie w Irlandii spadło do poziomu 4%, a Irlandczycy, którzy
przez dziesięciolecia wyjeżdżali z kraju w poszukiwaniu pracy, teraz zaczęli do niego wracać. Pod względem
wysokości PKB, przekraczającego obecnie 27 tysięcy dolarów na osobę, Irlandia prześcignęła nawet Wielką
Brytanię. Wbrew obawom, radykalne zmniejszenie podatków nie zmniejszyła wpływów do budżetu państwa. Wręcz
przeciwnie, wpływy podatku od zysków kapitałowych, którego stawka została obniżona o połowę, w ciągu 5 lat
wzrosły sześciokrotnie, a wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w ciągu ostatnich 15 lat wzrosły
pięciokrotnie. O dobrej kondycji irlandzkiej gospodarki świadczy to, że niegdysiejszy deficyt budżetowy został
zamieniony w 5%-ową nadwyżkę, a zadłużenie sektora publicznego spadło 3-krotnie z prawie 120% w połowie lat
80-tych, do niecałych 39% obecnie. Irlandia w ciągu 30 lat członkostwa w Unii Europejskiej otrzymała fundusze
unijne w wysokości prawie 30 mld dolarów, warto jednak pamiętać, że fundusze te trafiły głównie do rolnictwa i ich
wpływ na irlandzki sukces był raczej niewielki. Irlandii udało się pokonać bezrobocie dzięki śmiałej reformie
finansów publicznych, infrastruktury administracyjnej oraz docenieniu roli edukacji.
Holandia. Na początku lat osiemdziesiątych wysokim bezrobociem była dotknięta również Holandia. Dzięki odkryciu
złóż gazu na Morzu Północnym Holandia miała wprawdzie pokaźne wpływy do publicznej kasy, ale bezrobocie
sięgało kilkunastu procent i a deficyt budżetowy wynosił 7% PKB. [5] Holendrzy długo szukali sposobów na
rozwiązanie tego problemu. Po konsultacjach z przedsiębiorcami i ekonomistami Wim Kok, wtenczas szef dużej
centrali związków zawodowych, a późniejszy minister finansów i premier Holandii, a doprowadził w 1982 r. do
zawarcia szerokiej umowy społecznej w Wassenaar koło Hagi, zezwalającej na liberalizację prawa pracy i całkowitą
decentralizację polityki płacowej. Dzisiaj aż 74% Holendrów zdolnych do podjęcia pracy ma pracę (w UE tylko 63%,
a w Polsce zaledwie 51%), stopa bezrobocia w Holandii sięga ledwie 2-4% (w UE aż 9%, a w Polsce ponad 20%),
zaś roczny przyrost PKB utrzymuje się na poziomie ok. 3%, jest więc znacznie wyższy od średniego w całej Unii
(1,7%).
Slide 19
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (3)
3. Skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych
Problem. Ważną przyczyną bezrobocia są w Polsce są wadliwe rozwiązania prawne i
administracyjne w zakresie pracy i przedsiębiorczości. Samo tylko ustawodawstwo pracy
doczekało się w III RP kilkuset poprawek, co każe wątpić w stabilność całego systemu
prawnego.
Nadmiernie regulacje spowalniają ekonomię, zmniejszają konkurencyjność narodowej
gospodarki na globalnym rynku, zniechęcają przedsiębiorców do śmiałego inwestowania (a
więc także do zwiększania zatrudnienia). Roman Kluska, znany nowosądecki
przedsiębiorca, jest przekonany, że polski biznes mógłby rozwijać się znacznie szybciej i
zatrudniać znacznie więcej osób, gdyby nie powszechna obawa, że każdy sukces
ekonomiczny prędzej czy później zostanie „ukarany” przez zawsze podejrzliwych
urzędników.
Zadanie. Chrześcijanie winni zatem tworzyć stowarzyszenia, m.in. własne izby handlowe i
gospodarcze, które pozwalałyby im monitorować działanie urzędów publicznych
(korzystać z dobrodziejstwa ustawy o jawności informacji publicznej), szybciej poruszać
się w gąszczu istniejących przepisów, mieć rzeczywisty wpływ na ich kształtowanie i
upraszczanie, a zarazem bronić się przed korupcją i nadużyciami ze strony funkcjonariuszy
państwowych Wszystkie te działania doprowadziłby do obniżenia kosztów obsługi prawnej
i administracyjnej obywateli, przyczyniając się wydatnie do usamodzielnienia tych
ostatnich.
Samodzielność ekonomiczna obywateli. Etyka chrześcijańska zawsze sprzyjała takiemu
modelowi rozwoju społecznego, który jest oparty na samodzielności społecznej i
ekonomicznej obywateli, a nie tylko na gwarancjach publicznych, często trudnych do
spełnienia nawet w bardzo zamożnych krajach..
Slide 20
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (4)
4. Zwiększenie dostępu do edukacji
Problem. Istotną przyczyną bezrobocia w Polsce jest nie najlepszy stan oświaty
szkolnej i pozaszkolnej. Szkoły nie uczą przedsiębiorczości ani przekazują
umiejętności potrzebnych do swobodnego funkcjonowania na rynku.
Sukcesy edukacyjne III RP (czterokrotny wzrost liczby studentów) są w dużej
mierze wynikiem determinacji samych obywateli, mniej zaś rezultatem świadomej
polityki państwa. Polska pod względem szans społecznych jest krajem „trzech
prędkości”: wciąż spora grupa obywateli żyje w ubogiej gospodarce
przedindustrialnej, liczna jest klasa nisko-wykwalifikowanych robotników,
natomiast znacznie mniej liczna, choć wciąż coraz liczniejsza grupa obywateli
funkcjonujących swobodnie w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy. Dwie
pierwsze grupy, w przeciwieństwie do trzeciej, dotknięte są wysokim
bezrobociem.
Zadanie. Wspólnoty kościelne i obywatelskie powinny promować komunikację
między tymi grupami. Winny także starać się o jednolite standardy oceny jakości
kształcenia w skali całego kraju (nowa matury, wiarogodne rankingi), motywujące
skutecznie do pracy całe środowisko edukacyjne. Stowarzyszenia chrześcijańskie
powinny wreszcie rozwijać wszelkie pozaszkolne formy kształcenia, a
prowadzonej już działalności nadawać, o ile to możliwe, wymiar edukacyjny,
powinny także udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, posiadającej utrudniony
dostęp do edukacji.
Slide 21
Edukacja i bezrobocie
Słabo wykształceni młodzi ludzie, którzy nigdy nie zdołali uzyskać pracy, stanowią w
społeczeństwie grupę ryzyka - ostrzegają autorzy raportu "Education at a Glance".
Tymczasem w takiej sytuacji znajdowało się w 2002 roku aż 35 procent polskich
kobiet i 19 procent mężczyzn w wieku od 20 do 24 lat.
W tej statystyce przegrywamy z krajami OECD. Tam średnio co czwarta młoda kobieta i
co dziesiąty mężczyzna byli słabo wykształceni i bez pracy. Podobną sytuację jak w
Polsce miały młode Węgierki, Greczynki i Czeszki. Jeszcze w 1995 roku kształcił się
tylko co czwarty młody Polak w wieku 20-24. Siedem lat później co drugi Polak w
tym wieku nie rezygnował z nauki. Pod tym względem wyprzedziliśmy wiele państw
OECD - tam nie zaprzestawał nauki niespełna co trzeci młody człowiek.
Według raportu, w 2002 roku w krajach OECD kształciło się 82 procent osób w wieku 1519 lat, 38 procent w wieku 20 - 24 lat i ponad 13 procent w wieku 25 - 29 lat. Polska
w tych zestawieniach wyraźnie wygrywa. Wskaźniki wynosiły odpowiednio: 96, 54 i
15 procent. Niestety, nie poprawia to w znaczący sposób sytuacji młodych ludzi na
rynku pracy. Bez zatrudnienia pozostawał co szósty młody człowiek w wieku 20-29
lat.
Bezrobocie dotyka przede wszystkim osób słabo wykształconych. W Polsce w 2002 roku
wśród ludzi w tej grupie wiekowej bez pracy było 31 procent osób z wykształceniem
poniżej średniego, 21 procent - z wykształceniem średnim i 8 procent - po studiach.
Również w pozostałych państwach OECD statystyka potwierdza tę prawidłowość.
Największe bezrobocie odnotowano w grupach najsłabiej wykształconych. Jednak
tam, gdzie bezrobocie jest stosunkowo niskie, nawet słabo wykształceni znajdują
pracę. Por. Uwaga na grupę ryzyka, „Rzeczpospolita” 15 września 2004.
Kształcenie ustawiczne. W 2002 w Polska 4,3% osób w wieku 25-64 lata podejmowało
kształenie ustawiczne, w innych krajach kandydujących do UE średnio 5%, w UE
8,5%, w Wielkiej Brytanii 22,3%. W Polsce w edukacji ustawicznej uczestniczą
głównie osoby pracujące (82%), bierni zawodowo (10%), bezrobotni (8%). Typ
edukacji: nauka szkolna (60%), kurs zorganizowany przez zakład pracy (22%), kurs
podjęty z własnej inicjatywy (13%), samokształcenie kierowane (3%), kurs za
pośrednictwem urzędu pracy (2%). Por. Anna Matysiak, Ucz się, człowieku, ucz,
Businessman Magazine 2004 nr 2 s. 44.
Młodzi bez pracy
31,1
35
30
Polska
OECD
21
25
20
15
10,3
10
8,2
6
4,7
5
0
z podstawowym
ze średnim
z wyższym
Poziom wykształcenia dorosłych
Polska 2003
Wyższe
12
Pomaturalne
4
Poniżej
średniego
53
Średnie
31
OECD 2003
Poniżej
średniego
35
Wyższe
23
Pomaturalne
3
Średnie
39
Slide 22
Richard E. Dodge: Jak pomagać osobom bezrobotnym?
Zawsze
Utrzymuj regularny kontakt z osobą bezrobotną aż do chwili, kiedy znajdzie ona pracę.
Znajdź takie obszary życia, w których możesz afirmować tę osobę.
Bądź dobrym słuchaczem, tak aby osoba bezrobotna mogła dać ujście swoim frustracjom.
Wyraź swoje zaufanie do tej osoby.
Pomóż jej zachować własny pozytywny wizerunek w czasie kryzysu.
Ustal, jeśli to możliwe, czas wspólnej modlitwy z tą osobą.
Zapewnij ją, że jest kimś bardzo ważnym dla ciebie, dla Kościoła i dla Boga.
Pomóż jej znaleźć zajęcie, która dałoby jej poczucie spełnienia.
Zaproponuj pomoc w postaci pieniędzy, żywności, lekarstw, itp., ale zrób to dopiero wtedy, kiedy nawiążesz z nią
dobry kontakt.
Nie zrywaj znajomości z tą osobą, kiedy już znajdzie pracę.
Nigdy
Nie słuchaj plotek.
Nie wypytuj na siłę dlaczego straciła pracę. Rozmawiajcie o tym tylko wtedy, kiedy ta osoba jest na to gotowa.
Nie prowokuj negatywnych uczuć, bo one są dodatkowym ciężarem.
Nie nalegaj, żeby natychmiast znalazła pracę. Być może ta osoba potrzebuje czasu na zrewidowanie swoich
priorytetów życiowych.
Nie nalegaj, żeby natychmiast przyjęła twoją pomoc w postaci pieniędzy, żywności, ubrania, bo może jeszcze
bardziej pogłębić jej kryzys.
Nie próbuj podejmować za nią żadnych decyzji.
Nie zakładaj, że osoba bezrobotna (i jej rodzina) jest nędzarzem. Uważnie wysłuchuj potrzeb i upewnij się czy osoba
bezrobotna wie, że twoja pomoc jest jedynie zwyczajnym wyrazem miłości chrześcijańskiej.
Richard E. Dodge teaches adults in Sunday School at Una Baptist Church, Nashville, TN, and is Internet producer for
materials for adult leaders, LifeWay Church Resources, Nashville, TN.
Slide 23
Jak przeciwdziałać bezrobociu w swoim środowisku?
Kluby Pracy
Miejsce spotkań, dyskusji i wymiany informacji, także nt. zatrudnienia i duchowości pracy.
Adwokatura społeczna – pomoc osobom bezradnym społecznie.
Przykład: działalność Stowarzyszenia Integracji Świata Pracy LABOR – www.ora.et.labora.pl
Centra społeczne o charakterze edukacyjno-integracyjnym
Przykład: Stowarzyszenie KANA powstało w 1994 roku w Gliwicach, pod kuratelą biskupa Wiktora
Skworca i władz samorządowych Śląska. Grono woluntariuszy KANA organizuje kursy dla
pochodzącej z ubogich rodzin tych okolic młodzieży, która po ukończeniu szkoły nie uzyskała
pracy. Są to kursy komputerowe, zwykle trzymiesięczne i kursy językowe. W 2002 roku
szkolenia KANy ukończyło ponad 4,5 tysiąca osób. 5 września 2004 gliwicka KANA otrzymała
Nagrodę im. Alberta Schwietzera, w Klingenthal koło Strasburga.
Ośrodki wychowawcze dla osób najsilniej poszkodowanych bezrobocia
Przykład: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu założona przez Barbarę i Tomasza
Sadowskich. „Barka” prowadzi imponującą działalność społeczną, której beneficjentem jest ok.
5 tys. osób w skali roku, głównie w Poznaniu i okolicach, a także w innych placówkach na
terenie całego kraju. W ramach realizowanego przez „Barkę” programu wspólnot ok. 650 osób
codziennie otrzymuje stałą pomoc w postaci mieszkania, utrzymania, pracy i fachowej opieki
świadczonej w kilkunastu ośrodkach prowadzonych przez Fundację. W ramach programu szkół
socjalno-edukacyjnych setki innych osób uzyskują niezbędne kwalifikacje zawodowe i
społeczne, dzięki programowi zatrudnienia socjalnego znajdują faktyczne zatrudnienie, a w
ramach rozpoczętego niedawno programu przystępnego budownictwa niezamożne rodziny
zyskują możliwość posiadania własnego domu. Działalność „Barki” wielokrotnie spotykała się z
uznaniem krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, w 2002 r. „Barka” otrzymała
nagrodę Banku Światowego za najlepszą inicjatywę społeczną w skali globu. Tomasz Sadowski
był doradcą kilku ekip rządowych, a doświadczenia „Barki” dały podstawy do przyjęcia Ustawy
o zatrudnieniu socjalnym. Programy „Barki” realizowane są dzisiaj wielu ośrodkach
społecznych w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji i Holandii.
Slide 24
Centra społeczne. Przykład z Sycylii
W 1958 r. jezuici sycylijscy otwarli w Palermo Centrum Studiów Społecznych,
którego celem było wspomaganie rozwoju kulturalnego, społecznego i
gospodarczego wyspy. Centrum realizuje swoje zadania w oparciu od metodę
ignacjańską, na którą składają się: krytyczna analiza rzeczywistości społecznej,
profesjonalne i szerokie studia oraz efektywna dydaktyka.
Centrum stał się z czasem miejscem formacji dla wielu osób pełniących funkcje
publiczne, zatrudnionych m.in. w administracji publicznej na Sycylii i w samym
Palermo.
Obok działalności dydaktycznej Centrum włączało się także bezpośrednią
formację funkcjonariuszy publicznych poprzez organizowanie konferencji, debat
i działalność wydawniczą.
W 1986 jezuici otwarli w Palermo Instytut Formacji Politycznej, którego celem
było zapewnienie profesjonalnych umiejętności i solidnej formacji etycznej
osobom zamierzającym podjąć działalność publiczną. Instytut otrzymał imię o.
Pedro Arrupe, generała Towarzystwa Jezusowego w latach 1965-1983,
wielkiego promotora wiary i sprawiedliwości w duchu drugiego soboru
watykańskiego.
W 1998 powstaje w Palermo Uniwersytet Ulicy (l’Università della strada).
Program formacyjny tej placówki skierowany jest do pracowników społecznych
działających w sektorze publicznym i prywatnym.
Slide 25
Prof. Aniela Dylus: Dekalog rynkowy chrześcijanina
Bądź obecnym na rynku, ale nie wszędzie
Nie mieszaj środka z celem
Nie myl sukcesu rynkowego z sukcesem życiowym
Dąż do sukcesu rynkowego, ale nie za wszelką cenę
Pamiętaj, że o sukcesie rynkowym decyduje również kapitał ludzki i społeczny,
a nie tylko finansowy
6. Umiejętnie konkuruj, ale nie niszcz
7. Skrupulatnie obliczaj, ale nie wszystko
8. Nie mieszaj ekonomii politycznej z ekonomią zbawienia
9. Bądź kompetentny
10. Bądź mobilny, ale zakorzeniony
1.
2.
3.
4.
5.
Slide 26
Chrześcijańskie zasady porządku
społecznego
„Liberty is not the power of doing what we like, but the right of
being able to do what we ought” Lord Acton
Slide 27
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
Slide 28
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
Slide 29
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
aspekt instytucjonalny
dobro wspólne
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
aspekt osobowy
Slide 30
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
subsydiaryzm
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
Slide 31
wartości auto-ekspresyjne
● Japonia
Światopogląd (pionowo)
Konfucjańskie
Szwecja ●
Wartości tradycyjne to religia,
Protestanckie
rodzina, ojczyzna, silne poczucie P o k o m u n i s t y c z n e
Norwegia
Estonia Chiny
tożsamości narodowej. Rodzice
Dania
Bułgaria ●
●
Rosja
●
●
● ● Niemcy
●
domagają się od dzieci posłu●
●
Litwa
Czechy
Białoruś
Korea
szeństwa, chcą, żeby dzieci
Finlandia Szwajcaria Holandia
●●●
Płd.
Ukraina ●
spełniały ich oczekiwania,
●
●
●
Czarnogóra Tajwan
●
Słowenia
odrzucają aborcję, eutanazję,
Łotwa ● ●
●
●
Serbia
Luksemburg
rozwody, samobójstwo.
Francja
Słowacja
Mołdawia ● Albania
●
● Islandia
●●
Wartości laickie zawierają
● Węgry
●
Belgia
Macedonia ●
● ● Austria
katalog wartości przeciwnych.
Chorwacja Włochy●
Wielka
E
u
r
o
p
a
Ś
r
o
d
k
o
w
o
–
● Nowa
Jakość życia (poziomo)
● ●
● Bośnia
Brytania
Hiszpania
Zelandia
● Gruzja
Wartości egzystencjalne
Wschodnia
● Azerbejdżan
● Kanada
Katolicka
są istotne dla ludzi walczących
●
Australia
●
Europa
na co dzień o przetrwanie, o bez- Rumunia ● Armenia
Polska
●
pieczeństwo fizyczne i ekonomiczne.
● USA
●
Wietnam
Indie
Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z
●
Anglosaskie
Azja
Turcja
reguły okazują niechęć wobec cudzo●
Chile
●
ziemców, mniejszości seksualnych, osób
● Argentyna
Indonezja ● Filipiny
● Irlandia
chorych na AIDS, stronią także od
●
Dominikana
●
Iran ● ● Peru
aktywności politycznej, nawet od pisania
Ameryka
petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi
Brazylia
●
RPA ●
Łacińska
Jordania
Egipt Nigeria
●
liderami politycznymi niż kobiety.
● Meksyk
● Uganda ●
●
● ● Wenezuela
●
Zimbabwe
●
Wartości auto-ekspresyjne zawierają
Ghana
Maroko
● Kolumbia
katalog wartości przeciwnych.
●
Puerto Rico
Tanzania
Opracowano na podstawie kwestionariuszy A f r y k a
Salwador
●
wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do
●
mieszkańców 78 krajów (85% populacji).
wartości laickie
wartości egzystencjalne
wartości tradycyjne
Narody i wartości
World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.
Slide 32
Zmiany ekonomiczne i społeczne we
współczesnym świecie
Slide 33
Globalizacja
Przykład. We wrześniu 2004 r. Lloyds TSB ujawnił plany przeniesienia 1500
miejsc pracy z Wielkiej Brytanii do Indii (outsorcing) do końca 2004 r.,
zapawiadając, że liczba ta może ulec zwiększeniu. Etaty będą przeniesione do
miast Hyderabad i Bangalore, w których koszty pracy są sześciokrotnie niższe
niż w W. Brytanii. W październiku Lloyds TSB ujawnił, że do końca roku
zamierza zamknąć Newcastle Contact Centre, co oznacza likwidację kolejnych
960 etatów, które zostaną przeniesione do Indii. http://www.saveukjobs.com
Przykład. Według różnych szacunków ok. 100 tys. Polaków znalazło pracę w
swoim kraju dzięki outsorcingowi, czyli transferowi usług do Polski z krajów, w
których koszty pracy są wyższe. Firma konsultingowa McKinsey & Co.
Przewiduje, że Polska ma szanse stać się „Centrum Usługowym Europy”. Jeśli
rzeczywiście wykorzysta swoje szanse, w ciągu najbliższych pięciu lat
powstanie w Polsce ok. 500 tys. nowych miejsc pracy.
http://www.mckinsey.com
Slide 34
Stara i nowa ekonomia. Organizacja produkcji
Fordyzm
Postfordyzm
Negocjacje zbiorowe
Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym
lub firmy
Uspołecznienie bogactwa (państwo
dobrobytu)
Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz
zabezpieczenia społecznego; pomoc
charytatywna
Centralizacja
Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja
międzyregionalna
Państwo lub miasto „subsydiujące”
Państwo lub miasto przedsiębiorcze
Krajowa polityka regionalna
Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne
Badania i rozwój finansowane przez
przedsiębiorstwa
Badania i rozwój finansowane przez sektor
publiczny.
Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu
innowacji
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 35
Stara i nowa ekonomia. Praca
Fordyzm
Postfordyzm
Robotnik wykonuje pojedyncze, proste
czynności
Wielość zadań
Płaca akordowa (oparta o normy
techniczno-ekonomiczne)
Płaca wg stawki osobistej
Wysoka specjalizacja pracy
Eliminacja wyspecjalizowanych czynności
Brak lub ograniczone szkolenia
zawodowe, brak podnoszenia
kwalifikacji w miejscu pracy
Długie szkolenie w miejscu pracy
Nacisk na ograniczanie zakresu
odpowiedzialności robotnika
Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność
robotników
Brak pewności pracy i złe warunki dla
Wysoka pewność pracy dla pracowników
zatrudnionych czasowo; poszerzanie się podstawowych (zatrudnienie do emerytury)
umów nieformalnych
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 36
Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji inwestycji
Fordyzm
Postfordyzm
Zasoby siły roboczej
Koszty robocizny
Kwalifikacje siły roboczej
Koszty robocizny
Łatwość nabycia surowców
Koszty transportu
Infrastruktura transportowa
Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego
Ponadregionalne połączenia kolejowe
Dostatek mocy
Koszty energii
Specjalizacja lokalnego przemysłu
Bliskość dostawców
Niskie podatki
Pomoc finansowa władz publicznych
Jakość administracji lokalnej
Opłaty lokalne
Usługi miejscowych banków
Wspieranie działalności gospodarczej
Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze
Klimat
Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych
Dobry wizerunek miasta/regionu
Komunikacja miejska
Mieszkania
Zaplecze medyczne
Życie kulturalne, możliwości wypoczynku
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 37
Rolnictwo, przemysł, czy usługi?
Zatrudnienie w USA w %, 1999
100
usługi
80
60
40
przemysł
20
rolnictwo i kopalnictwo
0
1810
1900
Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.
1999
Slide 38
Warto studiować
Średnie zarobki tygodniowe* mężczyzn w USA, 1979=100
120
110
absolwenci koledżów
100
absolwenci szkół średnich
90
80
uczniowie, którzy nie ukończyli
szkół średnich
70
1979
81
83
85
87
89
93
95
* przy uwzględnieniu inflacji
Zródło: US Departament of Labour
97
1999
Absolwenci koledżów w stosunku do:
1979
Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000
1999
1.3
absolwentów szkół średnich
1.7
1.6
nie kończący szkoły
2.5
Slide 39
Rozwój cywilizacyjny Polski
W rankingach rozwoju społecznego ONZ systematycznie pniemy się w górę: w 1997 r.
byliśmy się tam na 58. miejscu, ale w 2002 r. trafiliśmy już na 38. Ruch w górę oznacza
poprawę wielu wskaźników jakości życia.
Konkretnie oznacza, że w Polsce
spada w Polsce śmiertelność noworodków,
poprawia stan zdrowia obywateli,
wydłuża średnia długość ich życia; obecnie wynosi ona 73,3 lat, podczas gdy w 1995 r. wynosiła
72,1 roku.
Wzrasta także dochód narodowy liczony na jednego mieszkańca w sile nabywczej pieniądza;
obecnie wynosi on 9051 dolarów, podczas gdy w 1995 r. wynosił 6350 dolarów.
Podnosi się poziom wykształcenia. W chwili upadku PRL mieliśmy zaledwie pół miliona
studentów, co stawiało nas szarym końcu Europy, dzisiaj mamy ich 1,8 miliona (ok. 50%
młodzieży wieku studenckim).
Pod względem jakości i powszechności wykształcenia daleko nam jeszcze do krajów najbardziej
dynamicznych gospodarczo, w których, jak USA, 60% młodzieży lub nawet 70%, jak w Korei
Płd., kończy koledż lub uniwersytet.
Slide 40
Poszerzenie Unii Europejskiej, 2004
31
Wzrost obszaru, %
34
32
Wzrost liczby
mieszkańców , %
22
Kolejne poszerzenia Unii
11
29
29
Wzrost PKP
(ppp****), %
Wrost PKB na
osobę, %
48
43
15
8
9
-3
-6
-3
-16
1973 UE6 do UE9
1986 UE9 do UE12*
1995 UE12 do UE15**
2004 UE15 do UE26***
PKB (UE6=100%)
75
97
91
89
Based on 1995 data. * Greece joined in 1991 ** Excluding Malta and Turkey *** Including German unification **** Purchasing power parity
(PPP) seeks to equalize the prices of identical bundles of goods and services in each country.
Source: OECD. Cf. “Europe’s magnetic attraction. A survey of European enlargement”, The Economist May 19th 2001, p. 4.
Slide 41
Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne
Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych.
Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej. Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie
należał przez wieki chiński „patent” na produkcję jedwabiu.
Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany
patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima
zawdzięcza swą dzisiejszą świetność.
Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Już w
połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie.
Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit
na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez
budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180
tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie
większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów),
wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w
tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe.
Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony
znaku towarowego trwa 3-4 lata.
Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz
usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się
latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu
ochrony praw patentowych.
Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko
10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym
czasie Panama oraz Wyspy Bahama.
Slide 42
Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD
Spending on tertiary education
% of GDP, 1999
Germany
Public
Britain
Private
France
Netherland
Ireland
Australia
Denmark
Sweden
US
Canada
0
Source: OECD, Education at a Glance, 2002.
0,5
1
1,5
2
2,5
Slide 43
Odsetek populacji na studiach
1970
1996
% kobiet
Brazylia
0,44
1,17
52.9*
W. Brytania
1,08
3,25
51,8
Chiny
0,01
0.49†
33.3‡
Francja
1,58
3,54
54,9
Włochy
0,44
0.65†
36,2
Indonezja
0,2
1.16§
34.8§
Iran
0,26
0.65†
38.1†
Izrael
1,86
3,59
51.3**
Meksyk
0,49
1,76
47,7
RPA
0,37
1.49*
48.0*
Korea Płd.
0,63
5,65
36,9
Turcja
0,48
2,35
35,1
USA
4,14
5.37†
55.1§
*1994 †1997 ‡1993 §1995 **1992
Source: UNESCO; UNPD
The new workforce, The Economist Nov, 1st 2001.
Katolicka nauka społeczna
a praktyczne osiągnięcia
w przezwyciężaniu bezrobocia
i społecznego wykluczenia
Ks. Krzysztof Mądel SJ
Referat podczas Dni Modlitw
Ruchu Kultury Chrześcijańskiej „Odrodzenie”
Jasna Góra, 11 września 2004
http://madel.opoka.net
Slide 2
Jezus na uczcie u przywódcy faryzeuszów
Łk 14
S. Köder, Le repas avec le pécheurs
Slide 3
„Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego
miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie
był zaproszony przez niego (...) i wówczas musiałbyś
ze wstydem zająć ostatnie miejsce...”
Slide 4
„Gdy będziesz zaproszony, usiądź na ostatnim
miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci:
«Przyjacielu, przesiądź się wyżej» – i spotka cię
zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników...”
Slide 5
„Gdy wydajesz obiad lub wieczerzę, nie zapraszaj
swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani
zamożnych sąsiadów, aby i oni cię nie zaprosili i
wówczas miałbyś odpłatę...”
Slide 6
„Lecz zaproś ubogich, ułomnych, chromych i
niewidomych, a będziesz szczęśliwy, ponieważ oni
nie mają czym tobie się odwdzięczyć – odpłatę
otrzymasz bowiem przy zmartwychwstaniu
sprawiedliwych...”
Slide 7
1. Bóg traktuje poważnie każdego człowieka
2. Złe relacje społeczne niszczą życie religijne
3. „Ostatnie miejsce” przywraca człowiekowi godność
4. „Zapraszanie ostatnich” uprzedza zmartwychwstanie
5. „Zapomnienie o sobie” rodzi miłość i wspólnotę
Slide 8
Teoria gier Johna F. Nasha
John von Neumann i O. Morgenstern są autorami teorii gier dwuosobowych o
sumie zero, która zalazła zastosowanie w analizach militarnych.
John F. Nash w roku 1950 wprowadził rozróżnienie na gry typu kooperatywnego
oraz gry nie-kooperatywne, bardziej podstawowe, w których uczestnicy nie
negocjują warunków gry, a następnie opisał je w równaniach matematycznych, co pozwoliło na zastosowanie teorii gier w naukach szczegółowych.
John F. Nash (Nobel 1994) dowiódł, że wieloosobowe, nie-kooperatywne gry
posiadają punkt równowagi (Nash equilibrium). Jest nim taki zbiór
strategii stosowanych przez różnych graczy, w którym żaden z graczy
nie może wygrać jedynie w oparciu o zmianę własnej strategii.
Spektakularnym przykładem zastosowania teorii gier była „wielka aukcja” w
1994 r., w czasie której rząd amerykański przekazał większą cześć spektrum
elektromagnetycznego użytkownikom komercyjnym, efektywnie relokując
zasoby i zarabiając ok. 10 mld dolarów.
Z kolei wymownym przykładem zlekceważenia teorii gier była podobna aukcja
w Nowej Zelandii, w czasie której rząd uzyskał zaledwie 15% spodziewanej
sumy przychodów, pasmo elektromagnetyczne zostało podzielone w sposób
bardzo chaotyczny, a jednemu ze studentów udało się nabyć stację
telewizyjną za 1 dolara.
John F. Nash, Noncooperative Games, Proc. Nat. Acad. Sci. USA 36 (1950) 48-49; John Milnor, John
Nash and “A Beautiful Mind”, Notices of the AMS, 45 (1998) 1329-1332.
Slide 9
Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens
„Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania
człowieka na ziemi” LE 4
Podobieństwo człowieka do Stwórcy, por. Rdz 1, 27-28
św. Ignacy Loyola: „Rozważać, jak Bóg działa i pracuje dla mnie we wszystkich rzeczach
stworzonych na obliczu ziemi. Znaczy to, że postępuje tak, jak ktoś pracujący. I tak w niebiosach, w
żywiołach, w roślinach, owocach, trzodach itd., dając [wszystkiemu] istnienie, zachowując, darząc
wzrostem i czuciem itd.” (CD 236).
„praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii społecznej, jeżeli
staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka” (LE 3)
Wymiar przedmiotowy (przechodni) pracy: „panowanie nad ziemią” (LE 5)
Wymiar podmiotowy: „pierwszą podstawą wartości pracy jest sam człowiek - jej
podmiot” (LE 6);
„praca jest funkcją osoby”; człowiek „jako ‘obraz Boga’ jest osobą, czyli bytem podmiotowym
uzdolnionym do planowego i celowego działania, zdolnym do stanowienia o sobie i zmierzającym
do spełnienia siebie.” „różne czynności przynależące do procesu pracy, (…) bez względu na ich
charakter, mają służyć urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego
powołania, które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.”
Slide 10
Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens
Przedmiotowy wymiar pracy
Podobieństwo do Stwórcy (homo creator)
Wspólnota losu, miejsca, celów, ale i współzawodnictwo
Współodpowiedzialność (demokracja)
Podmiotowy wymiar pracy
Solidarność (nie tylko naturalna)
Godność osoby
Relacje społeczne: rodzina, społeczeństwo, naród
Uprawnienia i zobowiązania cywilne
Konflikty
Praca czy kapitał?
Praca czy własność?
Wymiar klasowy i globalny
Idelogiczne interpretacje stosunków społcznych: socjalizm, liberalizm, etc.
Elementy duchowości pracy (rozdz. III encykliki)
Praca jako uczestnictwo w dziele Stwórcy
Chrystus człowiek pracy
Praca w świetle Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania
Slide 11
Praca w kategoriach ekonomicznych
$
popyt
1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości
świadczonej usługi.
Praca nie zależy od wielkości całkowitego obrotu gospodarki,
a tylko od wzajemnej relacji cen i kosztów: im większy popyt
na towary i usługi, tym więcej pracy mogą zaoferować
przedsiębiorcy. (Popyt pochodny w stosunku do popytu na
produkty)
2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona.
Praca służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Ludzkie potrzeby
nie są stabilne ani do końca przewidywalne, dlatego na rynku
zawsze jest więcej pracy niż ludzi, którzy mogliby ją
wykonać.
Ograniczanie możliwości pracy emerytom, wcale nie ułatwia
startu absolwentom.
3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a wydajnością.
Bezrobocie ustaje, jeśli rynek sam ustala wysokość cen i płac.
Bezrobocie jest wynikiem: (a) postaw społecznych, (b) złych
praktyk biznesowych lub (c) wadliwej polityki rządu.
Judd W. Patton, The Plain Truth About Unemployment,
http://academic.bellevue.edu/~jpatton (September 2004).
podaż
n
Slide 12
Praca w kategoriach ekonomicznych
popyt ilość osób
zatrudnionych
1. Praca jest funkcją wartości
płacy do wartości świadczonej
usługi.
2. Ilość pracy na rynku jest
nieograniczona.
podaż ilość osób
chętnych do pracy
$4
$3
3. Tylko wolny rynek jest w
stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a
wydajnością.
płaca minimalna
$2
zatrudnieni
bezrobotni
3
4
5
n
Slide 13
Bezrobocie
Bezrobocie to problem
(a) braku pracy na rynku oraz
(b) braku możliwości podjęcia tej pracy, która na rynku już istnieje.
Władze publiczne nie mogą bezpośrednio (ad b) zmieniać postaw społecznych,
mogą wszakże pomagać obywatelom w uzyskaniu gotowości podjęcia pracy, ich
podstawowa kompetencja dotyczy wszakże (ad a) usuwania barier i tworzenia
sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy na rynku.
Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia domaga się zatem, m.in.:
Rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
Minimalizacji kosztów i obciążeń pracy
Uproszczenia procedur administracyjnych
Zwiększenia dostępu do edukacji
Slide 14
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (1)
1. Budowa społeczeństwa obywatelskiego
Problem. Hypertrofia polityki jako dziedzictwo komunizmu. Obywatele i elity społeczne
uwikłani w myślenie stricte polityczne nie są zdolni do profesjonalnego zmierzenia się z
rzeczywistymi problemami ekonomiczno-społecznymi.
Brak adekwatnej reprezentacji politycznej parlamencie i życiu publicznym. Silna
reprezentacja „budżetówki” i wielkiego biznesu, a więc gałęzi gospodarki, które zatrudniają
coraz mniej osób, brak znaczącej reprezentacji sektora usług, który daje zatrudnienie coraz
większej grupie osób (80% ogółu zatrudnionych w USA, 70% w UE, ok. 60% w Polsce).
Nazbyt „spontaniczna”, pozbawiona skutecznej kontroli społecznej transformacja
ustrojowa (m.in. wadliwa prywatyzacja niektórych przedsiębiorstw), nie zdołała przełamać
niektórych monopoli, nie wytworzyła mechanizmu konkurencji, prowadzącego do
zróżnicowania cen i wzrostu jakości usług, a w konsekwencji utrudniła powstanie nowych
gałęzi gospodarki i wzrostu popytu na pracę.
Zadanie. W celu przełamania wysokiego bezrobocia konieczne jest zatem pełniejsze
wyrażenia spraw obywatelskich na forum publicznym (edukacja, media, samorządność,
parlament). Stowarzyszenia i ruchy chrześcijańskie powinny zabierać głos w imieniu
„nieobecnych” i uczynić ich problemy przedmiotem dialogu społecznego (tzw. adwokatura
społeczna). Analogia do „szarej sfery gospodarki”, szacowanej w Polsce ok. 25% wartości
rynku, która daje wprawdzie chleb wielu ludziom, jednak w warukach „ukrycia” nie może
się skutecznie rozwijać, ani konkurować na szerszym forum.
Przykład społeczeństwa obywatelskiego: Siena i Groseto (verte).
Slide 15
Siena i Grosseto
Położona w górzystej Toskanii Siena aż do XVI w. była suwerenną republiką. Okres swojego największego rozkwitu przeżywała
w XIII i XIV w., kiedy władzę nad miastem sprawowała Rada Dziewięciu (gibelini), o której istnieniu przypomina sieneński plac
ratuszowy w kształcie wielkiej, dziewięciodzielnej muszli. W Sienie działali m.in. Duccio di Buoninsegna, Pietro Lorenzetti,
Vecchietta. Życie społeczne średniowiecznej Sieny było bardzo intensywne. Nie inaczej jest dzisiaj. W Sienie, podobnie jak w
innych miastach toskańskich, istnieją stowarzyszenia mieszkańców zwane kontradami. Przynależność do nich nie jest
obowiązkowa, mieszkańcy jednak chętnie do nich wstępują, płacąc ustalone składki. Kontrada nie jest wielka, obejmuje
terytorium kilku sąsiednich ulic, a jej członkowie (contradoi) dobrze się znają. W kontradowym klubie można pogawędzić z
sąsiadami, pograć w szachy, przejrzeć gazety, wypić lampkę wina. Często spotykają się tam całe rodziny. Kilka razy do roku
spotyka się cała kontrada. Wielkim wydarzeniem społecznym w Sienie jest słynne Palio delle contrade, czyli wyścig konny po
placu ratuszowym rozgrywany w święta maryjne 2 lipca i 15 sierpnia, na który ściągają tłumy turystów z całego świata. W
pierwszym dniu nowenny przed odpustem Madonny z Provenzano kontrady wstawiają do wyścigu konia z jeźdźcem, choć tak
naprawdę, ważny jest sam koń, bo to on wygrywa gonitwę, nawet jeśli jeździec (fantino) spadnie – po czym rozpoczynają się
biegi eliminacyjne, kolejne próby i prezentacje, a wreszcie sam bieg finałowy w samym dniu odpustu. Po wyścigu rozpoczyna
się świętowanie. Zwycięska kontrada zobowiązana jest wystawić kolację... całemu miastu.
Tymczasem w nieodległym Grosseto nic takiego się nie dzieje. Grosseto jeszcze do niedawna było bardzo małym miastem,
położonym na bagiennej równinie nad Morzem Tyrreńskim. Po II wojnie światowej okoliczne ziemie poddano melioracji, a
ludność napływająca do szybko rozrastającego się miasta znalazła pracę m.in. w fabrykach włókienniczych i amerykańskiej
bazie lotniczej. W Grosseto nie jednak ma kontrad (podejmowano próby ich zawiązania), toteż aktywność społeczna obywateli
jest prawie żadna, a więc dokładnie taka na osiedlach naszych polskich miast. Turysta odwiedzający Sienę i Grosseto
natychmiast dostrzega różnice w stanie przestrzeni publicznej i oferty kulturalnej w obu miast. Ważniejsze są jednak te różnice,
których na pierwszy rzut oka nie widać. Otóż w Sienie prawie nie ma narkomanii, przestępczość jest bardzo niska, nikt też nie
dostrzega konfliktu pokoleń, natomiast Grosseto zajmuje jedno pierwszych miejsc w kraju pod względem stopy bezrobocia,
ilości połenianych przestępstw i spożycia narkotyków, ustępując jedynie sycylijskiemu Palermo.
Zarówno w Sienie jak i w Grosset państwo włoskie zapewnia dokładnie takie same świadczenia publiczne każdemu z
mieszkańców. Rzecz w tym, że dla mieszkańców Sieny są one jedynie działaniem pomocowym (subsydiaryzm), gdyż główny
nurt ich życia społecznego toczy się w ich najbliższym sąsiedztwie, w kontradzie, w mieście, w parafii. Tymczasem mieszkańcy
Grosseto wszystkich tych odniesień są pozbawieni. Nic zatem dziwnego, że nie potrafią łatwo znaleźć pracy, częściej popadają
w konflikty i patologiczne uzależnienia. Ich życie społeczne jest po prostu ubogie. Państwowe służby publiczne, a więc ochrona
zdrowia, oświata, policja, system emerytalny, nie są w stanie im pomóc, gdyż oni sami nie umieją z nich korzystać, a nade
wszystko spodziewają się po nich znacznie więcej niż powinni. Dla mieszkańców Grosseto służby państwowe są niemal
wszystkim, co posiadają jako obywatele. Tymczasem dla mieszkańców Sieny służby publiczne są jedynie „miłym dodatkiem”.
Przykład Sieny i Grosseto tylko na pozór jest bajkowy. Socjologowie wiedzą bowiem, że sieneńska sielanka ma swoją cenę: w
Sienie jest tak dobrze, powiadają, że miasto wręcz przestało się rozwijać. Winą za ten zastój nie należy wszakże obarczać
samych Sieneńczyków, ale raczej… rzesze turystów, którymi mieszkańcy Sieny muszą na co dzień się zajmować. Tak czy owak,
nikt nie wątpi, że to Grosseto jest problemem, nie Siena. Mieszkańcy Sieny są zadowoleni ze swego miasta. Tymczasem wielu
mieszkańców Grosseto chętnie wyemigrowałoby gdzie indziej. Choćby do Sieny.
Slide 16
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (2)
2. Zmniejszenie kosztów i obciążeń pracy
Problem. Jedną z przyczyn bezrobocia są wysokie obciążenia publiczne pracy: zarówno
wysokie podatki, jak i wysokie, źle zarządzane obowiązkowe płatności ubezpieczeniowe
(verte). Rozwiązania ustrojowe w tym zakresie są wynikiem umowy społecznej
kształtowanej w procesie politycznym, dlatego…
Zadanie. Chrześcijanie powinni aktywnie wpływać na kształt tej umowy, zwłaszcza, że w
krajach pokomunistycznych wciąż nosi ona ślady opcji ideologicznych dawnego reżymu.
Tymczasem zwyczajna ludzka odpowiedzialność domaga się, aby obywatel był dobrze
poinformowany i posiadał rzeczywisty wpływ na tę część własnego dochodu, która trafia
do publicznej kasy (podatki, ubezpieczenia, itp.).
Zadanie. Domy opieki społecznej, szkoły i placówki wychowawcze prowadzone przez
kościoły oraz stowarzyszenia obywatelskie już dawno dowiodły, że usługi społeczne
świadczone przez podmioty niepubliczne są w końcowym rozrachunku tańsze i lepsze niż
usługi świadczone przez państwowego monopolistę. Chrześcijanie powinni zatem dążyć do
przenoszenia zadań publicznych do instytucji obywatelskich, aby w ten sposób stwarzać
rzeczywistą alternatywę w sektorze usług, co w konsekwencji pozwoli zmniejszyć
obciążenia pracy i stworzy na popyt na pracę.
Przykład: reformy podejmowane od 2002 na Słowacji (podatki PIT, CIT, VAT po 19%,
rejestr umów gwarantowanych) i w Rosji (podatek liniowy), a wcześniej w Holandii i
Irlandii (verte).
Slide 17
Wydatki na ubezpieczenia społeczne, % wynagrodzenia
40
39
34
30
20
16
14
10
0
Polska
Niemcy
Irlandia
USA
Slide 18
Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii
Irlandia. W połowie lat 80-tych zmagała się z kilkunastoprocentowym bezrobociem.[4] Gospodarka nie rozwijała się
(zaledwie 0,4-0,5% przyrostu PKP), a Irlandczycy masowo emigrowali z kraju w poszukiwaniu pracy, głównie do
Stanów Zjednoczonych. W połowie lat 80-tych grupa ekonomistów irlandzkich z tzw. szkoły podażowej (supply side
economics) z Charlesem McCreevy'm, późniejszym ministrem finansów Irlandii przeprowadziła głęboką zmianę
systemu finansów publicznych, radykalnie obniżając podatki i inne obciążenia publicznoprawne. Podatek dochodowy
od osób prawnych obniżono z 50% do 16%, a od 2003 r. nawet do 12,5%. Podatek dochodowy od osób fizycznych
wymierzany w Irlandii według 5 stopniowej skali od 35% do 65% zmniejszono do stawek sięgających odpowiednio
od 20 do 42%, co praktycznie oznacza, że 4/5 podatników irlandzkich płaci niewysoki, 20% podatek, mieszcząc się w
pierwszej grupie podatkowej (do 28 tysięcy euro dochodu rocznego). O połowę obniżono podatek od zysków
kapitałowych - z 40 do 20%. Warto przypomnieć, że obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne w Irlandii
wynoszą 16 procent, czyli około 3 razy mniej niż w Polsce. Dzięki zmianom makroekonomicznym niewielka, licząca
zaledwie 3,8 mln mieszkańców Irlandia zaczęła się szybko rozwijać, przyciągając od 1/3 do nawet połowy
wszystkich inwestycji amerykańskich w Europie. Bezrobocie w Irlandii spadło do poziomu 4%, a Irlandczycy, którzy
przez dziesięciolecia wyjeżdżali z kraju w poszukiwaniu pracy, teraz zaczęli do niego wracać. Pod względem
wysokości PKB, przekraczającego obecnie 27 tysięcy dolarów na osobę, Irlandia prześcignęła nawet Wielką
Brytanię. Wbrew obawom, radykalne zmniejszenie podatków nie zmniejszyła wpływów do budżetu państwa. Wręcz
przeciwnie, wpływy podatku od zysków kapitałowych, którego stawka została obniżona o połowę, w ciągu 5 lat
wzrosły sześciokrotnie, a wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w ciągu ostatnich 15 lat wzrosły
pięciokrotnie. O dobrej kondycji irlandzkiej gospodarki świadczy to, że niegdysiejszy deficyt budżetowy został
zamieniony w 5%-ową nadwyżkę, a zadłużenie sektora publicznego spadło 3-krotnie z prawie 120% w połowie lat
80-tych, do niecałych 39% obecnie. Irlandia w ciągu 30 lat członkostwa w Unii Europejskiej otrzymała fundusze
unijne w wysokości prawie 30 mld dolarów, warto jednak pamiętać, że fundusze te trafiły głównie do rolnictwa i ich
wpływ na irlandzki sukces był raczej niewielki. Irlandii udało się pokonać bezrobocie dzięki śmiałej reformie
finansów publicznych, infrastruktury administracyjnej oraz docenieniu roli edukacji.
Holandia. Na początku lat osiemdziesiątych wysokim bezrobociem była dotknięta również Holandia. Dzięki odkryciu
złóż gazu na Morzu Północnym Holandia miała wprawdzie pokaźne wpływy do publicznej kasy, ale bezrobocie
sięgało kilkunastu procent i a deficyt budżetowy wynosił 7% PKB. [5] Holendrzy długo szukali sposobów na
rozwiązanie tego problemu. Po konsultacjach z przedsiębiorcami i ekonomistami Wim Kok, wtenczas szef dużej
centrali związków zawodowych, a późniejszy minister finansów i premier Holandii, a doprowadził w 1982 r. do
zawarcia szerokiej umowy społecznej w Wassenaar koło Hagi, zezwalającej na liberalizację prawa pracy i całkowitą
decentralizację polityki płacowej. Dzisiaj aż 74% Holendrów zdolnych do podjęcia pracy ma pracę (w UE tylko 63%,
a w Polsce zaledwie 51%), stopa bezrobocia w Holandii sięga ledwie 2-4% (w UE aż 9%, a w Polsce ponad 20%),
zaś roczny przyrost PKB utrzymuje się na poziomie ok. 3%, jest więc znacznie wyższy od średniego w całej Unii
(1,7%).
Slide 19
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (3)
3. Skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych
Problem. Ważną przyczyną bezrobocia są w Polsce są wadliwe rozwiązania prawne i
administracyjne w zakresie pracy i przedsiębiorczości. Samo tylko ustawodawstwo pracy
doczekało się w III RP kilkuset poprawek, co każe wątpić w stabilność całego systemu
prawnego.
Nadmiernie regulacje spowalniają ekonomię, zmniejszają konkurencyjność narodowej
gospodarki na globalnym rynku, zniechęcają przedsiębiorców do śmiałego inwestowania (a
więc także do zwiększania zatrudnienia). Roman Kluska, znany nowosądecki
przedsiębiorca, jest przekonany, że polski biznes mógłby rozwijać się znacznie szybciej i
zatrudniać znacznie więcej osób, gdyby nie powszechna obawa, że każdy sukces
ekonomiczny prędzej czy później zostanie „ukarany” przez zawsze podejrzliwych
urzędników.
Zadanie. Chrześcijanie winni zatem tworzyć stowarzyszenia, m.in. własne izby handlowe i
gospodarcze, które pozwalałyby im monitorować działanie urzędów publicznych
(korzystać z dobrodziejstwa ustawy o jawności informacji publicznej), szybciej poruszać
się w gąszczu istniejących przepisów, mieć rzeczywisty wpływ na ich kształtowanie i
upraszczanie, a zarazem bronić się przed korupcją i nadużyciami ze strony funkcjonariuszy
państwowych Wszystkie te działania doprowadziłby do obniżenia kosztów obsługi prawnej
i administracyjnej obywateli, przyczyniając się wydatnie do usamodzielnienia tych
ostatnich.
Samodzielność ekonomiczna obywateli. Etyka chrześcijańska zawsze sprzyjała takiemu
modelowi rozwoju społecznego, który jest oparty na samodzielności społecznej i
ekonomicznej obywateli, a nie tylko na gwarancjach publicznych, często trudnych do
spełnienia nawet w bardzo zamożnych krajach..
Slide 20
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (4)
4. Zwiększenie dostępu do edukacji
Problem. Istotną przyczyną bezrobocia w Polsce jest nie najlepszy stan oświaty
szkolnej i pozaszkolnej. Szkoły nie uczą przedsiębiorczości ani przekazują
umiejętności potrzebnych do swobodnego funkcjonowania na rynku.
Sukcesy edukacyjne III RP (czterokrotny wzrost liczby studentów) są w dużej
mierze wynikiem determinacji samych obywateli, mniej zaś rezultatem świadomej
polityki państwa. Polska pod względem szans społecznych jest krajem „trzech
prędkości”: wciąż spora grupa obywateli żyje w ubogiej gospodarce
przedindustrialnej, liczna jest klasa nisko-wykwalifikowanych robotników,
natomiast znacznie mniej liczna, choć wciąż coraz liczniejsza grupa obywateli
funkcjonujących swobodnie w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy. Dwie
pierwsze grupy, w przeciwieństwie do trzeciej, dotknięte są wysokim
bezrobociem.
Zadanie. Wspólnoty kościelne i obywatelskie powinny promować komunikację
między tymi grupami. Winny także starać się o jednolite standardy oceny jakości
kształcenia w skali całego kraju (nowa matury, wiarogodne rankingi), motywujące
skutecznie do pracy całe środowisko edukacyjne. Stowarzyszenia chrześcijańskie
powinny wreszcie rozwijać wszelkie pozaszkolne formy kształcenia, a
prowadzonej już działalności nadawać, o ile to możliwe, wymiar edukacyjny,
powinny także udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, posiadającej utrudniony
dostęp do edukacji.
Slide 21
Edukacja i bezrobocie
Słabo wykształceni młodzi ludzie, którzy nigdy nie zdołali uzyskać pracy, stanowią w
społeczeństwie grupę ryzyka - ostrzegają autorzy raportu "Education at a Glance".
Tymczasem w takiej sytuacji znajdowało się w 2002 roku aż 35 procent polskich
kobiet i 19 procent mężczyzn w wieku od 20 do 24 lat.
W tej statystyce przegrywamy z krajami OECD. Tam średnio co czwarta młoda kobieta i
co dziesiąty mężczyzna byli słabo wykształceni i bez pracy. Podobną sytuację jak w
Polsce miały młode Węgierki, Greczynki i Czeszki. Jeszcze w 1995 roku kształcił się
tylko co czwarty młody Polak w wieku 20-24. Siedem lat później co drugi Polak w
tym wieku nie rezygnował z nauki. Pod tym względem wyprzedziliśmy wiele państw
OECD - tam nie zaprzestawał nauki niespełna co trzeci młody człowiek.
Według raportu, w 2002 roku w krajach OECD kształciło się 82 procent osób w wieku 1519 lat, 38 procent w wieku 20 - 24 lat i ponad 13 procent w wieku 25 - 29 lat. Polska
w tych zestawieniach wyraźnie wygrywa. Wskaźniki wynosiły odpowiednio: 96, 54 i
15 procent. Niestety, nie poprawia to w znaczący sposób sytuacji młodych ludzi na
rynku pracy. Bez zatrudnienia pozostawał co szósty młody człowiek w wieku 20-29
lat.
Bezrobocie dotyka przede wszystkim osób słabo wykształconych. W Polsce w 2002 roku
wśród ludzi w tej grupie wiekowej bez pracy było 31 procent osób z wykształceniem
poniżej średniego, 21 procent - z wykształceniem średnim i 8 procent - po studiach.
Również w pozostałych państwach OECD statystyka potwierdza tę prawidłowość.
Największe bezrobocie odnotowano w grupach najsłabiej wykształconych. Jednak
tam, gdzie bezrobocie jest stosunkowo niskie, nawet słabo wykształceni znajdują
pracę. Por. Uwaga na grupę ryzyka, „Rzeczpospolita” 15 września 2004.
Kształcenie ustawiczne. W 2002 w Polska 4,3% osób w wieku 25-64 lata podejmowało
kształenie ustawiczne, w innych krajach kandydujących do UE średnio 5%, w UE
8,5%, w Wielkiej Brytanii 22,3%. W Polsce w edukacji ustawicznej uczestniczą
głównie osoby pracujące (82%), bierni zawodowo (10%), bezrobotni (8%). Typ
edukacji: nauka szkolna (60%), kurs zorganizowany przez zakład pracy (22%), kurs
podjęty z własnej inicjatywy (13%), samokształcenie kierowane (3%), kurs za
pośrednictwem urzędu pracy (2%). Por. Anna Matysiak, Ucz się, człowieku, ucz,
Businessman Magazine 2004 nr 2 s. 44.
Młodzi bez pracy
31,1
35
30
Polska
OECD
21
25
20
15
10,3
10
8,2
6
4,7
5
0
z podstawowym
ze średnim
z wyższym
Poziom wykształcenia dorosłych
Polska 2003
Wyższe
12
Pomaturalne
4
Poniżej
średniego
53
Średnie
31
OECD 2003
Poniżej
średniego
35
Wyższe
23
Pomaturalne
3
Średnie
39
Slide 22
Richard E. Dodge: Jak pomagać osobom bezrobotnym?
Zawsze
Utrzymuj regularny kontakt z osobą bezrobotną aż do chwili, kiedy znajdzie ona pracę.
Znajdź takie obszary życia, w których możesz afirmować tę osobę.
Bądź dobrym słuchaczem, tak aby osoba bezrobotna mogła dać ujście swoim frustracjom.
Wyraź swoje zaufanie do tej osoby.
Pomóż jej zachować własny pozytywny wizerunek w czasie kryzysu.
Ustal, jeśli to możliwe, czas wspólnej modlitwy z tą osobą.
Zapewnij ją, że jest kimś bardzo ważnym dla ciebie, dla Kościoła i dla Boga.
Pomóż jej znaleźć zajęcie, która dałoby jej poczucie spełnienia.
Zaproponuj pomoc w postaci pieniędzy, żywności, lekarstw, itp., ale zrób to dopiero wtedy, kiedy nawiążesz z nią
dobry kontakt.
Nie zrywaj znajomości z tą osobą, kiedy już znajdzie pracę.
Nigdy
Nie słuchaj plotek.
Nie wypytuj na siłę dlaczego straciła pracę. Rozmawiajcie o tym tylko wtedy, kiedy ta osoba jest na to gotowa.
Nie prowokuj negatywnych uczuć, bo one są dodatkowym ciężarem.
Nie nalegaj, żeby natychmiast znalazła pracę. Być może ta osoba potrzebuje czasu na zrewidowanie swoich
priorytetów życiowych.
Nie nalegaj, żeby natychmiast przyjęła twoją pomoc w postaci pieniędzy, żywności, ubrania, bo może jeszcze
bardziej pogłębić jej kryzys.
Nie próbuj podejmować za nią żadnych decyzji.
Nie zakładaj, że osoba bezrobotna (i jej rodzina) jest nędzarzem. Uważnie wysłuchuj potrzeb i upewnij się czy osoba
bezrobotna wie, że twoja pomoc jest jedynie zwyczajnym wyrazem miłości chrześcijańskiej.
Richard E. Dodge teaches adults in Sunday School at Una Baptist Church, Nashville, TN, and is Internet producer for
materials for adult leaders, LifeWay Church Resources, Nashville, TN.
Slide 23
Jak przeciwdziałać bezrobociu w swoim środowisku?
Kluby Pracy
Miejsce spotkań, dyskusji i wymiany informacji, także nt. zatrudnienia i duchowości pracy.
Adwokatura społeczna – pomoc osobom bezradnym społecznie.
Przykład: działalność Stowarzyszenia Integracji Świata Pracy LABOR – www.ora.et.labora.pl
Centra społeczne o charakterze edukacyjno-integracyjnym
Przykład: Stowarzyszenie KANA powstało w 1994 roku w Gliwicach, pod kuratelą biskupa Wiktora
Skworca i władz samorządowych Śląska. Grono woluntariuszy KANA organizuje kursy dla
pochodzącej z ubogich rodzin tych okolic młodzieży, która po ukończeniu szkoły nie uzyskała
pracy. Są to kursy komputerowe, zwykle trzymiesięczne i kursy językowe. W 2002 roku
szkolenia KANy ukończyło ponad 4,5 tysiąca osób. 5 września 2004 gliwicka KANA otrzymała
Nagrodę im. Alberta Schwietzera, w Klingenthal koło Strasburga.
Ośrodki wychowawcze dla osób najsilniej poszkodowanych bezrobocia
Przykład: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu założona przez Barbarę i Tomasza
Sadowskich. „Barka” prowadzi imponującą działalność społeczną, której beneficjentem jest ok.
5 tys. osób w skali roku, głównie w Poznaniu i okolicach, a także w innych placówkach na
terenie całego kraju. W ramach realizowanego przez „Barkę” programu wspólnot ok. 650 osób
codziennie otrzymuje stałą pomoc w postaci mieszkania, utrzymania, pracy i fachowej opieki
świadczonej w kilkunastu ośrodkach prowadzonych przez Fundację. W ramach programu szkół
socjalno-edukacyjnych setki innych osób uzyskują niezbędne kwalifikacje zawodowe i
społeczne, dzięki programowi zatrudnienia socjalnego znajdują faktyczne zatrudnienie, a w
ramach rozpoczętego niedawno programu przystępnego budownictwa niezamożne rodziny
zyskują możliwość posiadania własnego domu. Działalność „Barki” wielokrotnie spotykała się z
uznaniem krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, w 2002 r. „Barka” otrzymała
nagrodę Banku Światowego za najlepszą inicjatywę społeczną w skali globu. Tomasz Sadowski
był doradcą kilku ekip rządowych, a doświadczenia „Barki” dały podstawy do przyjęcia Ustawy
o zatrudnieniu socjalnym. Programy „Barki” realizowane są dzisiaj wielu ośrodkach
społecznych w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji i Holandii.
Slide 24
Centra społeczne. Przykład z Sycylii
W 1958 r. jezuici sycylijscy otwarli w Palermo Centrum Studiów Społecznych,
którego celem było wspomaganie rozwoju kulturalnego, społecznego i
gospodarczego wyspy. Centrum realizuje swoje zadania w oparciu od metodę
ignacjańską, na którą składają się: krytyczna analiza rzeczywistości społecznej,
profesjonalne i szerokie studia oraz efektywna dydaktyka.
Centrum stał się z czasem miejscem formacji dla wielu osób pełniących funkcje
publiczne, zatrudnionych m.in. w administracji publicznej na Sycylii i w samym
Palermo.
Obok działalności dydaktycznej Centrum włączało się także bezpośrednią
formację funkcjonariuszy publicznych poprzez organizowanie konferencji, debat
i działalność wydawniczą.
W 1986 jezuici otwarli w Palermo Instytut Formacji Politycznej, którego celem
było zapewnienie profesjonalnych umiejętności i solidnej formacji etycznej
osobom zamierzającym podjąć działalność publiczną. Instytut otrzymał imię o.
Pedro Arrupe, generała Towarzystwa Jezusowego w latach 1965-1983,
wielkiego promotora wiary i sprawiedliwości w duchu drugiego soboru
watykańskiego.
W 1998 powstaje w Palermo Uniwersytet Ulicy (l’Università della strada).
Program formacyjny tej placówki skierowany jest do pracowników społecznych
działających w sektorze publicznym i prywatnym.
Slide 25
Prof. Aniela Dylus: Dekalog rynkowy chrześcijanina
Bądź obecnym na rynku, ale nie wszędzie
Nie mieszaj środka z celem
Nie myl sukcesu rynkowego z sukcesem życiowym
Dąż do sukcesu rynkowego, ale nie za wszelką cenę
Pamiętaj, że o sukcesie rynkowym decyduje również kapitał ludzki i społeczny,
a nie tylko finansowy
6. Umiejętnie konkuruj, ale nie niszcz
7. Skrupulatnie obliczaj, ale nie wszystko
8. Nie mieszaj ekonomii politycznej z ekonomią zbawienia
9. Bądź kompetentny
10. Bądź mobilny, ale zakorzeniony
1.
2.
3.
4.
5.
Slide 26
Chrześcijańskie zasady porządku
społecznego
„Liberty is not the power of doing what we like, but the right of
being able to do what we ought” Lord Acton
Slide 27
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
Slide 28
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
Slide 29
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
aspekt instytucjonalny
dobro wspólne
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
aspekt osobowy
Slide 30
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
subsydiaryzm
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
Slide 31
wartości auto-ekspresyjne
● Japonia
Światopogląd (pionowo)
Konfucjańskie
Szwecja ●
Wartości tradycyjne to religia,
Protestanckie
rodzina, ojczyzna, silne poczucie P o k o m u n i s t y c z n e
Norwegia
Estonia Chiny
tożsamości narodowej. Rodzice
Dania
Bułgaria ●
●
Rosja
●
●
● ● Niemcy
●
domagają się od dzieci posłu●
●
Litwa
Czechy
Białoruś
Korea
szeństwa, chcą, żeby dzieci
Finlandia Szwajcaria Holandia
●●●
Płd.
Ukraina ●
spełniały ich oczekiwania,
●
●
●
Czarnogóra Tajwan
●
Słowenia
odrzucają aborcję, eutanazję,
Łotwa ● ●
●
●
Serbia
Luksemburg
rozwody, samobójstwo.
Francja
Słowacja
Mołdawia ● Albania
●
● Islandia
●●
Wartości laickie zawierają
● Węgry
●
Belgia
Macedonia ●
● ● Austria
katalog wartości przeciwnych.
Chorwacja Włochy●
Wielka
E
u
r
o
p
a
Ś
r
o
d
k
o
w
o
–
● Nowa
Jakość życia (poziomo)
● ●
● Bośnia
Brytania
Hiszpania
Zelandia
● Gruzja
Wartości egzystencjalne
Wschodnia
● Azerbejdżan
● Kanada
Katolicka
są istotne dla ludzi walczących
●
Australia
●
Europa
na co dzień o przetrwanie, o bez- Rumunia ● Armenia
Polska
●
pieczeństwo fizyczne i ekonomiczne.
● USA
●
Wietnam
Indie
Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z
●
Anglosaskie
Azja
Turcja
reguły okazują niechęć wobec cudzo●
Chile
●
ziemców, mniejszości seksualnych, osób
● Argentyna
Indonezja ● Filipiny
● Irlandia
chorych na AIDS, stronią także od
●
Dominikana
●
Iran ● ● Peru
aktywności politycznej, nawet od pisania
Ameryka
petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi
Brazylia
●
RPA ●
Łacińska
Jordania
Egipt Nigeria
●
liderami politycznymi niż kobiety.
● Meksyk
● Uganda ●
●
● ● Wenezuela
●
Zimbabwe
●
Wartości auto-ekspresyjne zawierają
Ghana
Maroko
● Kolumbia
katalog wartości przeciwnych.
●
Puerto Rico
Tanzania
Opracowano na podstawie kwestionariuszy A f r y k a
Salwador
●
wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do
●
mieszkańców 78 krajów (85% populacji).
wartości laickie
wartości egzystencjalne
wartości tradycyjne
Narody i wartości
World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.
Slide 32
Zmiany ekonomiczne i społeczne we
współczesnym świecie
Slide 33
Globalizacja
Przykład. We wrześniu 2004 r. Lloyds TSB ujawnił plany przeniesienia 1500
miejsc pracy z Wielkiej Brytanii do Indii (outsorcing) do końca 2004 r.,
zapawiadając, że liczba ta może ulec zwiększeniu. Etaty będą przeniesione do
miast Hyderabad i Bangalore, w których koszty pracy są sześciokrotnie niższe
niż w W. Brytanii. W październiku Lloyds TSB ujawnił, że do końca roku
zamierza zamknąć Newcastle Contact Centre, co oznacza likwidację kolejnych
960 etatów, które zostaną przeniesione do Indii. http://www.saveukjobs.com
Przykład. Według różnych szacunków ok. 100 tys. Polaków znalazło pracę w
swoim kraju dzięki outsorcingowi, czyli transferowi usług do Polski z krajów, w
których koszty pracy są wyższe. Firma konsultingowa McKinsey & Co.
Przewiduje, że Polska ma szanse stać się „Centrum Usługowym Europy”. Jeśli
rzeczywiście wykorzysta swoje szanse, w ciągu najbliższych pięciu lat
powstanie w Polsce ok. 500 tys. nowych miejsc pracy.
http://www.mckinsey.com
Slide 34
Stara i nowa ekonomia. Organizacja produkcji
Fordyzm
Postfordyzm
Negocjacje zbiorowe
Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym
lub firmy
Uspołecznienie bogactwa (państwo
dobrobytu)
Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz
zabezpieczenia społecznego; pomoc
charytatywna
Centralizacja
Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja
międzyregionalna
Państwo lub miasto „subsydiujące”
Państwo lub miasto przedsiębiorcze
Krajowa polityka regionalna
Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne
Badania i rozwój finansowane przez
przedsiębiorstwa
Badania i rozwój finansowane przez sektor
publiczny.
Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu
innowacji
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 35
Stara i nowa ekonomia. Praca
Fordyzm
Postfordyzm
Robotnik wykonuje pojedyncze, proste
czynności
Wielość zadań
Płaca akordowa (oparta o normy
techniczno-ekonomiczne)
Płaca wg stawki osobistej
Wysoka specjalizacja pracy
Eliminacja wyspecjalizowanych czynności
Brak lub ograniczone szkolenia
zawodowe, brak podnoszenia
kwalifikacji w miejscu pracy
Długie szkolenie w miejscu pracy
Nacisk na ograniczanie zakresu
odpowiedzialności robotnika
Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność
robotników
Brak pewności pracy i złe warunki dla
Wysoka pewność pracy dla pracowników
zatrudnionych czasowo; poszerzanie się podstawowych (zatrudnienie do emerytury)
umów nieformalnych
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 36
Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji inwestycji
Fordyzm
Postfordyzm
Zasoby siły roboczej
Koszty robocizny
Kwalifikacje siły roboczej
Koszty robocizny
Łatwość nabycia surowców
Koszty transportu
Infrastruktura transportowa
Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego
Ponadregionalne połączenia kolejowe
Dostatek mocy
Koszty energii
Specjalizacja lokalnego przemysłu
Bliskość dostawców
Niskie podatki
Pomoc finansowa władz publicznych
Jakość administracji lokalnej
Opłaty lokalne
Usługi miejscowych banków
Wspieranie działalności gospodarczej
Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze
Klimat
Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych
Dobry wizerunek miasta/regionu
Komunikacja miejska
Mieszkania
Zaplecze medyczne
Życie kulturalne, możliwości wypoczynku
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Slide 37
Rolnictwo, przemysł, czy usługi?
Zatrudnienie w USA w %, 1999
100
usługi
80
60
40
przemysł
20
rolnictwo i kopalnictwo
0
1810
1900
Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.
1999
Slide 38
Warto studiować
Średnie zarobki tygodniowe* mężczyzn w USA, 1979=100
120
110
absolwenci koledżów
100
absolwenci szkół średnich
90
80
uczniowie, którzy nie ukończyli
szkół średnich
70
1979
81
83
85
87
89
93
95
* przy uwzględnieniu inflacji
Zródło: US Departament of Labour
97
1999
Absolwenci koledżów w stosunku do:
1979
Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000
1999
1.3
absolwentów szkół średnich
1.7
1.6
nie kończący szkoły
2.5
Slide 39
Rozwój cywilizacyjny Polski
W rankingach rozwoju społecznego ONZ systematycznie pniemy się w górę: w 1997 r.
byliśmy się tam na 58. miejscu, ale w 2002 r. trafiliśmy już na 38. Ruch w górę oznacza
poprawę wielu wskaźników jakości życia.
Konkretnie oznacza, że w Polsce
spada w Polsce śmiertelność noworodków,
poprawia stan zdrowia obywateli,
wydłuża średnia długość ich życia; obecnie wynosi ona 73,3 lat, podczas gdy w 1995 r. wynosiła
72,1 roku.
Wzrasta także dochód narodowy liczony na jednego mieszkańca w sile nabywczej pieniądza;
obecnie wynosi on 9051 dolarów, podczas gdy w 1995 r. wynosił 6350 dolarów.
Podnosi się poziom wykształcenia. W chwili upadku PRL mieliśmy zaledwie pół miliona
studentów, co stawiało nas szarym końcu Europy, dzisiaj mamy ich 1,8 miliona (ok. 50%
młodzieży wieku studenckim).
Pod względem jakości i powszechności wykształcenia daleko nam jeszcze do krajów najbardziej
dynamicznych gospodarczo, w których, jak USA, 60% młodzieży lub nawet 70%, jak w Korei
Płd., kończy koledż lub uniwersytet.
Slide 40
Poszerzenie Unii Europejskiej, 2004
31
Wzrost obszaru, %
34
32
Wzrost liczby
mieszkańców , %
22
Kolejne poszerzenia Unii
11
29
29
Wzrost PKP
(ppp****), %
Wrost PKB na
osobę, %
48
43
15
8
9
-3
-6
-3
-16
1973 UE6 do UE9
1986 UE9 do UE12*
1995 UE12 do UE15**
2004 UE15 do UE26***
PKB (UE6=100%)
75
97
91
89
Based on 1995 data. * Greece joined in 1991 ** Excluding Malta and Turkey *** Including German unification **** Purchasing power parity
(PPP) seeks to equalize the prices of identical bundles of goods and services in each country.
Source: OECD. Cf. “Europe’s magnetic attraction. A survey of European enlargement”, The Economist May 19th 2001, p. 4.
Slide 41
Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne
Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych.
Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej. Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie
należał przez wieki chiński „patent” na produkcję jedwabiu.
Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany
patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima
zawdzięcza swą dzisiejszą świetność.
Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Już w
połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie.
Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit
na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez
budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180
tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie
większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów),
wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w
tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe.
Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony
znaku towarowego trwa 3-4 lata.
Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz
usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się
latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu
ochrony praw patentowych.
Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko
10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym
czasie Panama oraz Wyspy Bahama.
Slide 42
Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD
Spending on tertiary education
% of GDP, 1999
Germany
Public
Britain
Private
France
Netherland
Ireland
Australia
Denmark
Sweden
US
Canada
0
Source: OECD, Education at a Glance, 2002.
0,5
1
1,5
2
2,5
Slide 43
Odsetek populacji na studiach
1970
1996
% kobiet
Brazylia
0,44
1,17
52.9*
W. Brytania
1,08
3,25
51,8
Chiny
0,01
0.49†
33.3‡
Francja
1,58
3,54
54,9
Włochy
0,44
0.65†
36,2
Indonezja
0,2
1.16§
34.8§
Iran
0,26
0.65†
38.1†
Izrael
1,86
3,59
51.3**
Meksyk
0,49
1,76
47,7
RPA
0,37
1.49*
48.0*
Korea Płd.
0,63
5,65
36,9
Turcja
0,48
2,35
35,1
USA
4,14
5.37†
55.1§
*1994 †1997 ‡1993 §1995 **1992
Source: UNESCO; UNPD
The new workforce, The Economist Nov, 1st 2001.