Slide 1

Projekt systemowy współfinansowany
przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013,
Priorytet IX, Działanie 9.4.
Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty
www.nauczyciele.org.pl


Slide 2

Dr Anna Sternicka


Slide 3

KOMÓRKA
 KOMÓRKA

- podstawowa jednostka struktury
i funkcji ( Schwann, Schleiden i teorie
współczesne)
 Wielkość: od 0,2 um bakterie do 500 mm
włókna roślin,
 Kształt: kulisty i inne.


Slide 4

BUDOWA

KOMÓRKI

• roślinnej
• zwierzęcej
• procariotycznej
• eukariotycznej


Slide 5


Slide 6


Slide 7


Slide 8









SKŁADNIKI KOMÓRKI:
Makroelementy (ok. 99%całkowitej masy organizmu): H –
48%, C – 23% i O – 23% oraz N, S, P są to pierwiastki
biogenne.
Do makroelementów należą również: Ca, Mg, Na, K, Cl.
Mikroelementy: Fe, J, F, Cu, Zn, Co
Woda jako podstawowy związek nieorganiczny; zawartość
od ok. 10%(nasiona, szkliwo zębów) do ok.98% (płyny
ustrojowe).
Białka jako związki organiczne, budulcowe, zbudowane z
aminokwasów (20). Inne funkcje białek: odpornościowa
(przeciwciała), regulacyjna (niektóre hormony),
katalityczna (enzymy).
W budowie białek wyróżniamy strukturę: I, II, III i IV
rzędową.


Slide 9

 SKŁADNIKI

KOMÓRKI:

 Węglowodany

(cukry) - funkcje: energetyczna,
zapasowa, budulcowa. Podział: proste;
glukoza, fruktoza, dwucukry; (sacharoza,
maltoza, laktoza), wielocukry (skrobia,
glikogen, chityna, celuloza).
 Tłuszcze czyli lipidy - funkcje; zapasowa,
energetyczna, budulcowa. Większość to estry
kwasów tłuszczowych i glicerolu. Tłuszcze
roślinne zawierają głównie kwasy nienasycone
(np. oleinowy), zwierzęce głównie nasycone
(np.stearynowy).
 Kwasy nukleinowe; DNA i RNA; materiał
genetyczny, synteza białek.


Slide 10

 TKANKA
 TKANKA

to zespół komórek o podobnej
budowie,
wspólnym
pochodzeniu,
które pełnią określone funkcje.
Podział: roślinne i zwierzęce.
 U roślin: twórcze (pierwotne i wtórne)
i stałe (miękiszowa, okrywająca,
przewodząca i wzmacniająca).
 U zwierząt: mięśniowa, nabłonkowa,
nerwowa i łączna.


Slide 11


Slide 12

ORGANY

I NARZĄDY

ORGANY

(u roślin); korzeń, łodyga,
liść, kwiat – wszystkie organy u
roślin nasiennych

NARZĄDY

(u zwierząt) np. serce,
nerka, płuca.


Slide 13


Slide 14


Slide 15


Slide 16


Slide 17

UKŁADY

np.

NARZĄDÓW

układ krwionośny, wydalniczy,
oddechowy.


Slide 18

ORGANIZM

JAKO CAŁOŚĆ


Slide 19

KRÓLESTWA
 Prokariota,

Protista, Grzyby, Rośliny,

Zwierzęta.
 Poza

tą klasyfikacją: wirusy


Slide 20


Slide 21


Slide 22

PODEJŚCIE
 Kierunek

DO KLASYFIKACJI

fenetyczny (oparty na
podobieństwie cech, odrzuca
pokrewieństwo)
 Kierunek filogenetyczny (szacunkowe
określanie pokrewieństwa). Dąży się do
konstruowania systemu naturalnego w
dwojaki sposób;
- systematyka genealogiczna (ewolucyjna)
- systematyka filogenetyczna (kladystyka –
każdy takson obejmuje linię rozwojową
czyli potomków przodka).


Slide 23

JEDNOSTKI TAKSONOMICZNE W KRÓLESTWIE
ZWIERZĄT
I
ROŚLIN
TYP
GROMODA
RZĄD
RODZINA
RODZAJ
GATUNEK

GROMADA (TYP)
KLASA
RZĄD
RODZINA
RODZAJ
GATUNEK


Slide 24

PRZYKŁADY

RÓŻNORODNOŚCI
BIOLOGICZNEJ:
Prokariota
Protista
Grzyby
Rośliny
Zwierzęta


Slide 25

 PROKARIOTA

– bakterie; cechy budowy

komórki


Nie posiadają jądra komórkowego, w centrum nukleoid (materiał
genetyczny), brak mitochondriów i chloroplastów. Posiadają
ścianę komórkową (zawiera mureinę).



Występują w różnych środowiskach; słonych, kwaśnych i
zasadowych, gorących i zimnych.



Tryb życia: pasożytniczy, symbiotyczny, saprofityczny.



Duże znaczenie w przyrodzie: fermentacja, przyswajanie azotu
atmosferycznego, udział w obiegu pierwiastków, rozkład martwej
materii, wytwarzanie antybiotyków.



Podziały; I. Bakterie właściwe i archebakterie
II. Gram – ujemne i Gram – dodatnie ( na podstawie
barwienia


Slide 26


Slide 27

 PROTISTA


jednokomórkowe z jądrem, mogą być wielokomórkowe
(niezróżnicowane) i komórczaki formy kolonijne, samożywne i
cudzożywne, mogą zmieniać sposób odżywiania zależnie od
warunków.



Do poruszania się służą; nibynóżki, rzęski, wici.



Należą tu: pierwotniaki, część organizmów dawniej zaliczana do
glonów, śluzorośla.



Tworzą wiele linii rozwojowych; między innymi:



Zarodniowe; ameby



Okrzemki



Brunatnice ( morszczyn)



Orzęski (pantofelek)



Eugleniny (euglena)


Slide 28


Slide 29


Slide 30

 GRZYBY







(w tym porosty)

jednokomórkowe lub plechowate, zbudowane ze strzępek.
Ściany komórkowe zawierają chitynę, materiał zapasowy –
glikogen lub wolutyna, tłuszcz, środowisko głównie
lądowe, wodne – skoczkowce.
Przedstawiciele grzybów właściwych:
Pleśniak biały (sprzężniowce) ; strzępki wielojądrowe,
głównie saprofityczne
Drożdże, smardz, pędzlak, kropidlak, trufla
(workowce);saprofity i pasożyty (buławinka
czerwona).Jednokomórkowe i wielokomórkowe, niektóre
tworzą owocniki ( smardz, trufla).


Slide 31

 GRZYBY

(w tym porosty)

Podstawczaki; głównie grzyby kapeluszowe i
saprofityczne. Strzępki wielokomórkowe, tworzą
owocniki (hymenofor blaszkowaty lub
rurkowaty).
 POROSTY – organizmy pionierskie i symbiotyczne;
symbioza grzyba (workowca lub podstawczaka) z
glonem (zielenice lub sinice).
 Rodzaje plech porostowych; listkowate,
krzaczkowate, skorupiaste.
 Porosty to wskaźniki zanieczyszczenia powietrza.



Slide 32


Slide 33

 ROŚLINY

ZARODNIKOWE
 MSZAKI – mech płonnik, torfowiec; brak
typowej tkanki przewodzącej, rośliny
tkankowe, prymitywne organowce, dominuje
gametofit.
 PAPROTNIKI – paprocie (narecznica samcza),
skrzypowe (skrzyp polny), widłakowe,
psylotowe. Rośliny naczyniowe, tkankowe,
dominuje sporofit, korzenie przbyszowe .


Slide 34

 ROŚLINY

NASIENNE
 Bardzo dobrze przystosowane do życia na
lądzie. Wykształciły nasiona ( przetrwalniki).
Dominuje sporofit.
 Nagonasienne i Okrytonasienne.
 Nagonasienne: zdrewniałe łodygi, przyrost
na grubość, liście (igły), kwiaty
jednopłciowe. Najliczniejsza obecnie grupa
to klasa Iglaste. Wymarłe to: Paprocie
nasienne, Kordaitowe, Benetyty.


Slide 35

 ROŚLINY

NASIENNE
 Iglaste. Drzewa lub krzewy, około 600
gatunków. Cechy taksonomiczne to między
innymi: kształt i wielkość szyszek oraz igieł.
Do iglastych należy: sosna, jodła, modrzew,
kosodrzewina.
 Okrytonasienne: drzewa, krzewy i rośliny
zielne. Kwiaty głównie obupłciowe, tworzą
owoce. Dzielą się kna: jednoliścienne i
dwuliścienne.
 Budowa kwiatu i typy kwiatostanów oraz
owoców.


Slide 36

ZWIERZĘTA
DWUWARSTWOWCE
Dwie warstwy komórek,
oddzielone mezogleą,
należą tu: gąbki ( w
Polsce 7 gatunków
słodkowodnych) i
parzydełkowce ( stułbia,
chełbia, korale i ukwiały

TRÓJWARSTWOWCE


Slide 37

 Płazińce.
 pierwouste,

symetria dwuboczna,
spłaszczenie grzbieto-brzuszne,
 narządy tworzą układy: nerwowy,
pokarmowy, wydalniczy, rozrodczy,
parenchyma wypełnia jamę ciała.
 Drapieżniki żyjące w wodzie lub pasożyty.
Należą: wirki, przywry;


Slide 38

 Tasiemce.
 Przystosowania

do pasożytnictwa:, haczyki,
bruzdy, oddychanie beztlenowe, oskórek
odporny na enzymy żywiciela, brak układy
pokarmowego u tasiemców.


Slide 39

 Obleńce.
 Ciało

obłe, jama ciała pierwotna – schizocel
wypełniony płynem.
 Przewód pokarmowy z odbytem.
 Należą między innymi: wrotki, nicienie
(glista, owsik, włosień).


Slide 40

 Pierścienice.
 Głównie

wolno żyjące.
 Ciało robakokształtne, podzielone na
segmenty (metamery homonomiczne),
wtórna jama ciała.
 Należą: skąposzczety (dżdżownica),
wieloszczety i pijawki.


Slide 41








Stawonogi.
Dwuboczna symetria, metameria heteronomiczna. Tagmy:
głowa, tułów, odwłok. Ciało pokrywa oskórek chitynowy ,
odnóża połączone stawami (głowowe, tułowiowe,
odwłokowe ), niektóre maja skrzydła.
Należą: skorupiaki (rozwielitki, krewetki, raki, kraby
homary), wije ( drewniak, skolopendra), owady (pszczoły,
osy, motyle), pajęczaki (pająki, roztocze).
Najbardziej liczna grupa bezkręgowców. Najwyżej
uorganizowaną grupą są owady; posiadają aparaty gębowe,
niektóre mają skrzydła. Mrówki, termity, pszczoły i osy to
owady społeczne.


Slide 42

 Mięczaki.
 Wtórna

jama ciała ulega redukcji, występuje
blastocel (pierwotna). Posiadają muszlę
zewnętrzną lub wewnętrzną ( głowonogi).
Ciało bez segmentów (głowa, noga, worek
trzewiowy z płaszczem).
 Symetria dwuboczna. Pierwouste.
 Należą: ślimaki, małże, głowonogi.


Slide 43

 Szkarłupnie.

Występują na dużych
głębokościach, w silnie zasolonych morzach
przy dnie. Saprofagi lub drapieżniki.
Wtórouste o symetrii promienistej.
 Należą: rozgwiazdy, wężowidła, liliowce.
 Porównanie budowy bezkręgowca i
strunowca.
 Pierwouste (Protostomia i Wtórouste
(Deuterostomia).


Slide 44

 Strunowce.

Wtórouste o dwubocznej
symetrii. Posiadają strunę grzbietową, nad
nią cewka układu nerwowego.
 Prymitywnym strunowcem jest lancetnik.
 Najliczniejszą grupę strunowców stanowią
kręgowce; dzielą się na: bezżuchwowce,(
należą tu między innymi minogi- wszystkie
chronione) i żuchwowce ( pozostałe
kręgowce – od ryb do ssaków).


Slide 45







Ryby.Przystosowania w budowie zewnętrznej do
środowiska wodnego ( kształt, komórki śluzowe i
barwnikowe w skórze oraz łuski, płetwy: parzyste –
piersiowe i brzuszne oraz ogonowa, grzbietowa i
odbytowa).
Dzielą się na: chrzęstne, należą tu rekiny i kostne, należy
tu: Latimeria chalumnae – żywa skamieniałość, wśród
kostnych liczną grupę stanowią kostnoszkieletowe
(kościste), należą tu: okoniokształtne, łososiokształtne
itd). Różnorodność gatunkowa ryb jest zagrożona,, ochrona
prawna ryb przed nielimitowanym połowem, ochrona
gatunkowa
(np. jesiotr zachodni, minogi).


Slide 46









Płazy. Występują w wodzie i na lądzie, posiadają
cztery kończyny, zmienna temperaturę ciała i należą
do tzw. bezowodniowców. Dzielą się na: ogoniaste
(traszki i salamandry), bezogonowe (żaby, rzekotki,
ropuchy, kumaki) oraz beznogie np. marszalec.
Cechy przystosowujące do życia w wodzie: rozwój
związany ze środowiskiem wodnym, błona pławna,
skrzela.
Cechy przystosowujące do życia na lądzie: kończyny i
obręcze, płuca i dwa krwiobiegi…
Ciekawym przykładem jest aksolotl – larwa
neoteniczna.


Slide 47

 Gady
 Kręgowce

typowo lądowe (rozmnażanie
niezależne od wody).
 Należą do owodniowców, zmienno cieplne,
sprawnie się poruszają i ograniczają utratę
wody.
 Należą: żółwie, krokodyle, gady łuskonośne
(jaszczurki np. zwinka, padalec, żyworódka
oraz węże np. wąż eskulapa, zaskroniec,
żmija zygzakowata), hatterie.


Slide 48

 Ptaki

Stałocieplne, posiadają zdolność lotu, liczą ok.
8,5 tyś gatunków;
 Nalezą: podgromada I - praptaki (cechy gadzie i
cechy ptasie), podgromada II ptaki współczesne.
 Podział: gniazdowniki np. wróble i
zagniazdowniki np. kaczki
 Przystosowania do trybu życia: wysoki
metabolizm, mechanizm podwójnego
oddychania, bardzo dobrze rozwinięte narządy
zmysłu.



Slide 49

 Ssaki

Bardzo dobrze rozwinięty układ nerwowy i
narządy zmysłu, żyworodne, najwyżej
uorganizowane kręgowce.
 Podział ssaków współczesnych: prassaki (należą
tu stekowce np. dziobak, posiadają cechy
gadów), ssaki właściwe (dzielą się na ssaki niższe
nalezą tu torbacze, ssaki właściwe należy tu 19
rzędów np. drapieżne, naczelne).
 Cechy progresywne ssaków.



Slide 50


Slide 51


Slide 52


Slide 53


Slide 54


Slide 55


Slide 56


Slide 57


Slide 58


Slide 59


Slide 60


Slide 61


Slide 62


Slide 63



Strony WWW.



WWW.wikipedia



WWW.dermatologia.prv.pl



WWW.zdrowie.med.pl



WWW.zdrowastrona.pl



WWW.fizyka.umk.pl



WWW.cialopodkontrola.republika.pl



WWW.słyszymy.pl



WWW.mp.umk.pl



WWW.zdrowemiasto.pl



WWW.anatomia.w.interia.pl



WWW.ratownik-medyczny.za.pl



WWW.portalwiedzy.onet.pl



WWW.nauka.katalogi.pl



Inne:



Holak E., Hoppe L., Lewiński W., Lipka I., Ruda – Groborz B.: Biologia Vademecum maturalne 2008.
Wyd. Operon Gdynia 2008 Opis pozycji wydawniczej (opartej na podstawie programowej MEN)




Slide 64

Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p. 35

70-236 Szczecin
tel.: 091/435 06 29
e-mail: [email protected]
www.nauczyciele.org.pl