„Jak kierować rozwojem mowy dziecka”

(cotygodniowy cykl szkoleń dla rodziców)

Opracowała: neurologopeda Grażyna Kołasińska

Okresy rozwoju mowy:

    okres melodii –głużenie ,gaworzenie (0-1rż) okres wyrazu (1 2rż) okres zdania (2 3rż) okres swoistej mowy dziecięcej (3-7rż)

  W 2 3 miesiącu życia niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki (głużenie), towarzyszące nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała.

Głużenie

to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenia narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużą wszystkie dzieci także głuche.

 Około 4 miesiąca życia dziecko zaczyna na ton reagować na intonację: karcący- płaczem, a na ton i przyjemny, spokojny uśmiechem.

W ten sposób dziecko uczy się odróżniać zmiany wysokości tonu siły głosu.

W drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy u dziecka gaworzenie trening słuchu

Gaworzenie

zamierzone powtarzanie przez dziecko dźwięków, które udało mu się powiedzieć przypadkowo powtarzanie otoczeniu dźwięków , które zasłyszało w

  Pojawia się skojarzenie między obrazem wzrokowym przedmiotu a jego dźwiękowym odpowiednikiem. Dziecko zaczyna rozumieć mowę i wymawiać nazwy przedmiotów o określonym znaczeniu

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: fazie głużenia odpowiada umiejętność siadania; -pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie.

1 2 rok życia- okres wyrazu



Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba,



W tym czasie dziecko rozumie znacznie więcej, niż samo mówi (pojedyncze wyrazy i krótkie zdania)

Okres wyrazu jednosylabowego

Przejście od gaworzenia do okresu, w którym dziecko zaczyna się posługiwać sylabą jako znakiem językowym jest okresem płynnym. W tym czasie trudno się zorientować, czy sylaby wymawiane przez dziecko mają jakiekolwiek znaczenie, czy też są wymawiane przypadkowo w danej sytuacji.

Mowa a rozumienie

Charakterystyczne jest wymawianie przez dziecko tylko pierwszej sylaby lub końcówki.

W tym czasie rozumie choć dziecko samo mało mówi, natomiast znacznie więcej, pojedyncze wyrazy i krótkie zdania, gdyż wcześniej wykształciły się wzorce słuchowe wyrazu.

Okres zdania (2 3rż)

Mowa ulega dalszemu doskonaleniu…

Dziecko powinno już wypowiadać głoski:        - wargowe p, b, m pi, bi, mi -wargowo zębowe: f, w, fi, wi, środkowojęzykowe: ś,ź,ć,dź,ń,ki,gi tylnojęzykowe: k, g, h, przedniojęzykowo- zębowe t,d,n przedniojęzykowo- dziąsłowe:l.

Pod koniec tego okresu mogą się już pojawiać głoski s,z,c,dz, a nawet sz, ż cz, dż,

 Wymawiane głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem- zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach – bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3 7rż).

Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s,z, c,dz,od ich miękkich odpowiedników np. sianki – sanki, ziamek „l” –zamek, kocik- kocyk, dźbanek- dzbanek. Pod koniec czwartego roku życia pojawia się głoska „r”. wcześniej dziecko pomijało ją i zastępowało inną np. „j”,

Około 4-5 rż. pojawiają się głoski: sz, ż, cz, dż, choć mogą być jeszcze wymawiane jak s,z,c,dz. Mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe- uproszczone. Występują zlepki wyrazów. W tym czasie ok. 37% dzieci nie wymawia jeszcze prawidłowo głosek najtrudniejszych, a więc „sz,ż,cz,dż”.

 Wymowa dziecka 5 letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz,ż,cz, dż, które pojawiły się wcześniej zaczynają się już ustalać. Dziecko potrafi je już poprawnie powtórzyć, choć w mowie spontanicznej mogą być jeszcze wymawiane jak s,z,c,dz. Głoska „r” powinna już być wymawiana,

Dziecko sześcioletnie

Mowa

     U sześciolatków mowa powinna być już ukształtowana pod względem dźwiękowym czasem zdarzają się kłopoty z wymową głosek „sz,ż,cz,dż, r” Problemy z wypowiadaniem grup spółgłoskowych zwłaszcza w środku wyrazu np. (za trz ymaj - za sz ymaj) Rozwój mowy powinien być w zasadzie ukończony w 6-7 r.ż.

W niektórych przypadkach kształtowanie się mowy trwa nieco dłużej i dopiero po roku nauki w szkole dziecko zaczyna mówić prawidłowo.

Wyniki badań dzieci 6-o letnich

     Około 70% dzieci mówi niedbale, niewyraźnie, zbyt krzykliwie lub cicho Nie otwierają ust przy wymawianiu samogłosek Mówią przez nos lub przez zęby Wykazują ubogie słownictwo Mówią na wdechu i połykają końcówki słów

U około 30% dzieci rozpoczynających naukę szkolną stwierdza się wady i zaburzenia mowy

    Większość z nich spowodowana jest: Nieprawidłowym funkcjonowaniem układu mownego Opóźnionym rozwojem psychoruchowym Zaniedbaniami środowiskowymi Niską wiedzą pedagogiczną rodziców O takich dzieciach mówi się ,że nie osiągnęły dojrzałości szkolnej, że są dziećmi ryzyka dysleksji.

Wady wymowy

  O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy mowa dziecka odbiega od normy fonetycznej przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od normy. Poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po te ciężkie, które utrudniają kontakt z otoczeniem.

Do wad nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości.

Do najczęściej spotykanych wad mowy i wymowy należą:

  

Opóźnienie rozwoju mowy (proste, złożone) Dyslalia (jednoraka, wieloraka, całkowita) Jąkanie

 

Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem słuchu Zaburzenia mowy a zaburzenia umysłowe



Afazja

NASTĘPSTWA WAD MOWY:

   Dziecko może być odrzucone przez grupę rówieśników, wyśmiewane (traci zaufanie do otoczenia, wzrasta niechęć do mówienia).

Często ma trudności w pisaniu, pisze tak jak mówi.

Wady wymowy utrudniają naukę szkolną, przysparzając dziecku wiele przykrych przeżyć.

Profilaktyka

Nieznaczne początkowo trudności, jeśli nie są w porę usunięte utrwalają się i z czasem stają się trudnymi do korekcji wadami wymowy.

Bardzo ważną rolę odgrywa właściwie prowadzona praca rodziców z dzieckiem

    podawanie właściwego wzoru wymowy oglądanie z dzieckiem obrazków i nazywanie przedstawionych przedmiotów czytanie książek wspólna zabawa  Gdy dziecko nie mówi danej głoski, nie należy żądać od niego poprawnego wypowiadania. Gdy się osłucha z brzmieniem głoski spróbuje ją odtworzyć- nie należy tego momentu przyspieszać.

(Cierpliwość, łagodność, wyrozumiałość ze strony rodziców są niezbędnym warunkiem uzyskania jakichkolwiek wyników).

(Dzieci ćwiczą chętnie, jeżeli robimy to w formie zabaw i gier).

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych.

Mówienie jest sprawnością i trzeba się jej uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności.

Mówienie jest sprawnością

   Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia W późniejszych okresach trening ten jest kontynuowany głównie przez samą czynność mówienia.

W kształtowaniu mowy bardzo ważną rolę odgrywa słuch

Narządy mowy

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest:

Prawidłowa budowa narządów artykulacyjnych min. wargi języka Sprawne działanie wszystkich narządów mowy.

Zniekształcenia w budowie narządów artykulacyjnych mogą być spowodowane przez zbyt długo podawane smoczki lub karmienie przez niewłaściwy smoczek, ssanie palca szczególnie kciuka, ssanie pieluszek. Inne to np. zbyt wiotkie wargi, gruby i mało sprawny język, krótkie wędzidełko pod językiem, anomalie zębowe, zniekształcony zgryz, itp.

Ma to znaczny wpływ na powstawanie różnego typu zaburzeń mowy .

Ważne! Leczymy próchnicę zębów mlecznych!

Prawidłowe oddychanie podstawą dobrego mówienia

   Oddychanie to niezbędna czynność fizjologiczna Powietrze wypychane z płuc uderza o wiązadła głosowe (wprowadza je) w drgania tworzy głos W wyniku połączonych działań wiązadeł głosowych i narządów artykulacyjnych – powstają wszystkie samogłoski i spółgłoski dźwięczne

Ćwiczenia oddechowe zapewniają:

    Poprawę siły głosu Zwiększają wydajność płuc Zwiększają koncentrację uwagi Poprawiają pracę serca

ćwiczenia oddechowe  wąchanie kwiatków, wdech nosem jak najdłużej i wydech ustami  zdmuchiwanie kawałka papieru za pomocą rurki z chropowatej powierzchni  zdmuchiwanie świecy, dmuchanie na płomień, wiatraczek, piłeczkę pingpongową  wydmuchiwanie baniek mydlanych  nadmuchiwanie gumowych zabawek

Rola ćwiczeń oddechowych

Wdech nosem –wydech ustami (do mówienia) Wdech i wydech nosem w pozycji spoczynkowej Oddychając nosem dostarczamy do organizmu 10-20% więcej tlenu niż poprzez oddychanie ustami    Oczyszcza powietrze Nagrzewa i nawilża wdychane powietrze Wydech ustami w czasie mówienia zapewnia powietrzu opór, powstaje pozytywne ciśnienie w klatce piersiowej- zwiększa rezonans głosu

Konsekwencje niewłaściwych nawyków oddychania

    częste zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych zaburzenie węchu zapalenie ucha środkowego zaburzenie połykania  zaburzenia artykulacji

Inny rodzaj stanowią ćwiczenia fonacyjne, które mają na celu nauczenie właściwego posługiwania się głosem (natężenie głosu i wysokość)

  wyraźne wypowiadanie samogłosek pojedynczo, parami, trójkami itp.

łączenie samogłosek ze spółgłoskami  zabawa w echo

Ćwiczenia narządów mowy : Wyrazistość i poprawność mowy w dużym stopniu zależy od sprawności mięśni języka.

Ćwiczenia języka:

 wysuwanie języka na brodę  unoszenie języka na nos  zlizywanie z talerza  oblizywanie warg, zębów  wypychanie policzków językiem  przesuwanie języka po podniebieniu w stronę gardła  kląskanie językiem  Cofanie języka w stronę gardła bez unoszenia czubka języka Uwaga! W czasie wykonywania tych ćwiczeń wargi powinny być rozchylone

Ćwiczenia warg i policzków:

 Cmokanie  Parskanie  Gwizdanie  Ssanie na przemian górnej i dolnej wargi  Naprzemienne wypowiadanie głosek u -e  Zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie  Nabieranie powietrza do policzków  Przepychanie powietrza

Ćwiczenia dolnej szczęki

  wysuwanie i cofanie żuchwy (szufladka) przytrzymywanie górnymi zębami dolnej wargi i odwrotnie   przesuwanie żuchwy w lewą i prawą stronę wykonywanie ruchów żucia  naśladowanie ziewania Ćwiczenia winny być atrakcyjne dla dziecka, prowadzone w formie zabawy.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:  Ziewanie przeciągłe z otwartą buzią, usypianie misia: aaaaa  chrapanie na wdechu i wydechu  przenoszenie skrawków papieru przy pomocy rurki  Płukanie gardła ciepłą wodą  Wypowiadanie sylab: ga, go, ge,gę,gi,gu  Wypowiadanie sylab: ak,ok.,ek,uk,yk,ik Podniebienie miękkie uczynnia się podczas mówienia. Zamyka jamę gardłową powodując, że powietrze nie przechodzi do nosa.

Słuch fizyczny a słuch fonematyczny (mowny)

  Odbiór mowy polega na zidentyfikowaniu zasłyszanych dźwięków, a następnie powiązaniu ich z określoną treścią. Słuch fizjologiczny warunkuje wykształcenie się słuchu fonematycznego tzw. mownego, który polega na rozróżnianiu najmniejszych elementów składowych wyrazów np. „o” od „a” i ich różnych wymówień np. cicho, głośno.

 Nieznaczne niedokształcenie lub zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych, a w związku z tym trudności w rozróżnianiu wyrazów „podobnych brzmieniowo”, zaburzeniu może ulec także wymowa.

Ćwiczenia słuchowe

         Rozpoznawanie dźwięków z otoczenia Rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów muzycznych Rozpoznawanie melodii piosenek Maszerowanie bieganie w rytm muzyki Naśladowanie odgłosów zwierząt Dzielenie swojego imienia na sylaby Tworzenie wyrazów z sylab np. rodzic mówi: ta-ta, dziecko zgaduje (tata) Wyróżnianie początkowej głoski w wyrazie np.rodzic mówi „Oooola” Wyróżnianie głosek w krótkich wyrazach np. „l -a -s” Konieczne jest wyraźne wymawianie przez dorosłych wszystkich głosek języka polskiego

UMYSŁOWE LENISTWO POWODUJE ZASTÓJ W ROZWOJU

    Mózg pozwala nam poznać świat, poznawać siebie, poznawać innych Mózg podobnie jak mięśnie można usprawniać. Pamięć też. W mózgu gromadzi się nasza wiedza, doświadczenie - min. wzór wymowy głosek, sylab wyrazów i całych wypowiedzi O ludziach ładnie mówiących mówi się że mają dobrą pamięć.

Ćwiczenia pamięci i koncentracji



Nazywanie obrazków, oglądanie zdjęć prowadzi do uogólniania pojęć np. jabłko, gruszka to owoce a mama babcia ,ciocia to rodzina



Wyszukiwanie przedmiotów w otoczeniu np. zabawa ciepło-zimno, wyszukiwanie par obrazków - uczy koncentracji uwagi Częste obcowanie dziecka z konkretem (obrazem) pozwala na łatwiejsze przechodzenie do abstrakcji)

  

Uczymy dziecko: jak się nazywa, gdzie mieszka, jak mają na imię rodzice, dziadkowie, jak się nazywają , numer domu itp.

Uczymy krótkich wierszyków, rymowanek Uczymy zapamiętywania imion bohaterów książek, tytułów książek, nazwiska autora



Uczymy zapamiętywania liter Żywe słowa matki, ojca towarzyszące codziennym czynnościom uczą dziecko reagować na słowa, kojarzyć je i zapamiętywać pobudzają do twórczego myślenia TAM GDZIE RODZICE NIE ROZMAWIAJĄ Z DZIEĆMI, GDZIE NIE MA MIŁOŚCI POJAWIA SIĘ SIĘ STRACH, NIEMOC, KRZYKI, APATIA, AGRESJA

.

PAMIĘTAJMY!

   KAŻDE DZIECKO RODZI SIĘ DO BYCIA DOBRYM, KOCHANYM NIE WSZYSCY RODZICE ZAPEWNIAJĄ WARUNKI DO BYCIA DOBRYM BRAK CZASU, BRAK ROZMÓW BRAK WIEDZY JAK POSTĘPOWAĆ Z DZIECKIEM MOGĄ DOPROWADZIĆ DO WYPACZEŃ

RODZICU !

- Systematycznie obserwuj dziecko.

Zwracaj uwagę na przyrost umiejętności językowych dziecka. Zawsze mów zrozumiale do dziecka- bądź przykładem starannej wymowy.

Jak najwcześniej naucz je obcować ze słowem pisanym- czytaj dziecku.

Często żartuj z dzieckiem, ucz je prostych piosenek, rymowanek.

Zapewnij dziecku wiele okazji do ruchu, zabawy, rysowania, malowania i innej pracy twórczej.

Dbaj o dietę bogatą w witaminy.

Zapewnij dziecku regularne posiłki i sen, regularny rytm dnia.

Nie pozwalaj oglądać programów telewizyjnych budzących grozę i napięcie.

Wyciszaj nadmierne emocje.

Stwarzaj życzliwą atmosferę dla wypowiedzi dziecka.

W razie trudności rozwojowych skonsultuj się z pedagogiem, psychologiem, a w przypadku wady wymowy z logopedą.

Rodzice im więcej wiedzą o rozwoju mowy o wspaniałości mózgu tym wcześniej pomagają swojemu dziecku.

 Ćwiczenia muszą być dostosowane do typów zaburzeń, stąd w przypadku wad wymowy niezbędna jest pomoc logopedy.  Systematyczne ćwiczenia są w stanie skutecznie wyeliminować nieprawidłową artykulację u dziecka.

 Stosowanie się do zaleceń logopedy, systematyczna praca w domu z dzieckiem, poważne traktowanie wszystkich ćwiczeń czyli wykonywanie ich nawet kilkakrotnie w ciągu dnia przed lustrem, to właściwa droga do wyeliminowania problemów związanych z mową.

 Uzyskany przez dziecko w przedszkolu stopień rozwoju mowy stanowi jedno z najważniejszych kryteriów dojrzałości szkolnej .



O d tego jak dziecko mówi zależą w znacznej mierze jego postępy w nauce oraz pozycja społeczna w grupie klasowej, czyli to co nazywamy powodzeniem szkolnym .

Opracowała: neurologopeda Grażyna Kołasińska

Literatura: Antoni Balejko seria „Logopeda radzi- Jak pokonać seplenienie”