Slide 1

ERGEN BESLENMESİ
Dr.Hülya Demir

H.Ü.T.F. Çocuk Gastroenteroloji Bilim Dalı


Slide 2

ERGEN BESLENMESİ
 Çocukluk çağında beslenme normal büyüme ve
gelişmeyi sağlamada
 Diyetle ilişkili hastalık risklerini azaltmada
 Özellikle puberte fiziksel, psikolojik, hormonal ve sosyal
değişiklikler
 Büyümede ani bir artış

besin ve enerji ihtiyacında artma


Slide 3

ERGEN BESLENMESİ
Yeterli ve dengeli beslenme
Büyüme
Optimal kemik densitesi
Kızlarda normal menstrual siklusun başlaması ve devamı

Kronik hastalıkların önlenmesinde
 Obezite
 Koroner kalp hastalığı
 Kanser
 İnme
 Tip 2 DM


Slide 4

ERGEN BESLENMESİ
Ergenlikte;
 Ebeveyn otoritesinden bağımsızlığa geçiş
 Kendi imajı ile meşgul olma

 Akranları tarafından kabul görme
 Okulda ve aktivitelerde daha fazla zaman harcama

Sağlıksız beslenme alışkanlıkları
Nerde... kiminle... ne zaman... ne yiyeceğine ?


Slide 5

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI
I. Öğün atlama (kahvaltı ve öğlen yemeği en sık atlanan)
 Ergenlerin yarıdan fazlası haftada 2’den az kahvaltı yapıyor
 Kahvaltı atlama nedenleri;

 Zaman yokluğu
 Erken saatteki okul aktiviteleri
 Sabahları aç hissetmeme
 Kahvaltının atlanması okul performansını ve yaşam kalitesini etkiliyor
Lifshitz F et al. Endocrinol Metab Clin North Am
Sweeney NM et al. J Sch Nurs


Slide 6

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI

II. Ev dışında hazırlanmış gıda tüketiminde artma
III. Atıştırmalıkların tüketiminde artma
 Patates kızartması, pizza, hamburger gibi “fast food” türü gıdalar
 Şekerli içecekler

IV. Süt ve süt ürünlerinin tüketiminde azalma
V. Meyve ve sebze tüketiminde azalma


Slide 7

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI

▪ Kalsiyum

▪ Doymuş yağ

▪ Demir, çinko, potasyum

▪ Trans yağ

▪ Vitamin A, C, D ve

▪ Kolesterol

folik asit

▪ Lif

▪ Şeker

▪ Tuz


Slide 8

ERGEN BESLENMESİ
Sağlıklı bir beslenme için diyette olması gereken
besin grupları
 Tahıllar ve diğer nişastalı gıdalar
 Sebze, meyve, kuru baklagiller
 Süt ve süt ürünleri
 Et, tavuk, yumurta, balık
 Yağ


Slide 9

ERGEN BESLENMESİ
Besin

Tavsiye Edilen Günlük Alım

 Yağ

Total kalorinin %20 - 30

 Doymuş yağ asitleri
 Çoklu doymamış yağ asitleri
 Tekli doymamış yağ asitleri






Karbohidratlar
Protein
Kolesterol
Lif

Total kalorinin %10’nundan az
Total kalorinin %10’nuna kadar
Total yağ kalorisinin geri kalanı

Total kalorinin %50 - 55
Total kalorinin %15 - 20
300 mg/gün’den az
14 gr/1000 kal/gün


Slide 10

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ

Esas enerji kaynağı
Yağda eriyen vitaminlerin emilimi
Esansiyel yağ asitlerinin kaynağı


Slide 11

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
 Doymuş yağ asitleri

 Tekli doymamış yağ asitleri

 Palmitik asit

(tek çift bağ)

 Stearik asit

 Oleik asit

Hayvansal kaynaklı

 Trans - yağ asitleri
(trans pozisyonunda en az bir çift bağ)

Et, süt, hidrojenize yağ

Bitkisel kaynaklı

 Çoklu doymamış yağ asitleri
(birden fazla çift bağ)
 Linoleik asit (ω-6)
  - Linolenik asit (ω-3)
Bitkisel kaynaklı


Slide 12

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
TRANS - YAĞ ASİTLERİ
 Trans-yağ asitleri doymamış yağ asitleri

 Çift bağın trans pozisyonunda olması daha uzun bir yağ asidi zincirine
yol açmakta ve doymuş yağ asitlerine benzemekte

 Bitkisel yağların hidrojenasyonu trans-yağ asidi içeriğini artırmakta ve
yağı daha katı hale getirmekte

 Diyetteki trans-yağ asitleri doğal olarak et ve süt ürünlerinden
gelirken büyük bir kısmı hidrojenize yağlardan yapılmış gıdalardan
gelmekte


Slide 13

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
Çeşitli gıdalardaki trans-yağ asidi oranları
Gıdalar
 Kek, kurabiye, kraker,

% Total
40

kızartılmış tavuk,vb.
 Hayvansal ürünler

21

 Margarin

17

 Patates kızartması

8

 Cips, mısır patlağı

5

 Kahvaltılık gevrekler

5

Diyetteki trans-yağ asidi oranı % 2’ den az olmalıdır


Slide 14

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
ESANSİYEL YAĞ ASİTLERİ

ω-6 (omega-6)

ω-3 (omega-3)

Çoklu doymamış YA

Çoklu doymamış YA

Mısır, soya, susam, ayçiçek yağı

balık, kanola, soya, keten tohumu

Linoleik asit

 - Linolenik asit

Arakidonik asit

EPA, DHA

normal büyüme
lipid metabolizması
hücre membran devamlılığı
prostaglandin sentezi


Slide 15

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
ESANSİYEL YAĞ ASİTLERİ
Linoleik asit (ω-6)
g/gün
9-13 yaş

 - Linolenik asit (ω-3)
g/gün

♂

12

1.2

♀

10

1.0

14-18 yaş ♂

16

1.6

♀

11

1.1

 Sağlıklı bir çocukta total enerjinin en az % 3’ü esansiyel yağ
asitlerinden gelmeli (bitkisel yağ)


Slide 16

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ
Kalori ve esansiyel yağ asitlerini
sağlayan diyetteki yağ dengeli olmalıdır
Yağ

total kalorinin %30’undan az

Doymuş yağ

total kalorinin %10’undan az

Çoklu doymamış yağ

total kalorinin %10’una kadar

Kolesterol

300 mg/gün’den az

Diyet doymuş yağ

Hiperlipidemi
Aterosklerozis
Obezite
Kanser


Slide 17

 12-18 yaş arası - 200 ergende
 Günlük diyette
 Karbohidrat ve protein tüketimi düşük
 Yağ tüketimi yüksek (%37 - %40)
Doymuş yağ: %15 - %35 (N:<%10)

 Kolesterol yüksekliği (>170 mg/dl): %50 oranında
 Kolesterol düzeyi ile pozitif korelasyon:
Vücut ağırlığı (p<0.03)
Total yağ enerji yüzdesi (p<0.01)
Doymuş yağ enerji yüzdesi (p<0.03)
Dholpuria R et al. Ind J Pediatr


Slide 18


Slide 19

 12-19 yaş arası – 300 ergen
Diyetle alınan:
 Total yağ
Doymuş yağ
Sodyum
Kolesterol

Çoklu doymamış yağ
Tekli doymamış yağ
Diyet lif

Günlük kalorideki:
 Karbohidrat oranı: %52
Yağ oranı: %35
Doymuş yağ oranı: %12
Erken koroner ateroskleroz çocukluk ve ergenlikte başlamakta
Erişkin aterosklerotik kalp hastalıklarını önlemek için çocukluktan
itibaren diyet alışkanlıklarına dikkat edilmesi gerekli


Slide 20

Yüksek yağlı diyet
Obezite

Sedanter yaşam

 Diyetteki yağ alımı arttığında yağ oksidasyon hızı
artmadığından vücut artmış yağ tüketimi ile başa çıkamaz
 Yetersiz fiziksel aktivite

Vücut Kitle İndeksi artar


Slide 21








11-15 yaş arası – 878 ergen
VKI yaşa göre persentil
A. Normal : < 85th
B. Aşırı kilo riski : 85th-95th
C. Aşırı kilo : >95th
A grubunda günlük fiziksel aktivite zamanı B+C ye göre anlamlı
olarak fazla (p<0.001)

B+C grubunda günlük TV seyretme süresi A grubundan daha uzun
(p<0.001)
Yetersiz fizik aktivite yüksek VKI için önemli bir risk faktörü…..


Slide 22

« Önerilen günlük en az 60 dakika orta-ağır fiziksel aktivite »

Martinez-Gomez D et al. Am J Prev Med
Leech RM et al. IJBNPA


Slide 23

Diyet yağ asidi oksidasyonu

Serbest oksijen radikalleri

DNA hasarı

Diyet yağ

Diyet yağ

mutajen

kanser gelişimi

kolon ve meme kanser riski


Slide 24

 Japonya’dan Hawaii’ye göç edenler arasında yapılan çalışmada
 Göç edenlerde diyetteki yağ alımında artma
 İlk jenerasyonda kolon kanseri
 İkinci jenerasyonda meme kanseri insidansı yüksek

 Meme kanseri insidansına yüksek yağlı diyetin etkisi meme
dokusunun hızlı gelişim gösterdiği ergenlikte en fazladır
 Yüksek yağlı diyetle beslenen kızlarda menarş daha erken
olmakta; 13 yaşından önce menarş olanlarda meme kanseri riski
% 30 artırmaktadır
Buehl P, J Natl Cancer Inst
Stoll BA, Breast Cancer Res Treat
Law M, Am J Clin Nutr


Slide 25


Slide 26

KARBOHİDRATLAR
 Diyetteki ana besin maddesi
 Enerji ihtiyacının yarısını karşılar (%50 - 55)
 Monosakkaritler: Basit şekerler

 Glukoz : Meyve, mısır, mısır şurubu ve balda bol miktarda
 Fruktoz: Doğal olarak meyve ve balda bulunur (en tatlı)
 Galaktoz: Gıdalarda serbest olarak bulunmaz, laktozun hidrolizi ile açığa çıkar
 Disakkaritler: İki monosakkaritten oluşur
 Sükroz: Sofra şekeri (glukoz + fruktoz) (şeker pancarı, ananas, havuç, esmer şeker)
 Laktoz: Süt şekeri (glukoz + galaktoz)
 Maltoz: Nişastanın hidrolizi ile açığa çıkar (glukoz + glukoz)
 Polisakkaritler
 Nişasta: bitkilerin depo karbohidratı
 Glikojen: hayvanların depo karbohidratı


Slide 27

 Diyetle alınması önerilen miktar: 100-130 g/gün
 Diyetle alınan karbohidratların

%60’ı polisakkaritler
%40’ı disakkaritlerden (%30 sükroz + %10 laktoz)
gelmeli
 Son yıllarda gıda üreticileri monosakkaritleri (glukoz, fruktoz)
gıda ve içeceklere koymakta (meşrubat, süt ürünleri, meyve
suyu, şekerlemeler, kahvaltılık tahıllar)
 Özellikle yüksek fruktozlu mısır şuruplarının kullanılması ile
diyetle alınan fruktoz miktarı artmaktadır
Çocuk ve adölesanlarda tüketimin fazla olması….. 40-120 g/gün
ilave şeker alımı


Slide 28

KARBOHİDRATLAR
Artmış karbohidrat alımı

Kolesterol yüksekliği

Diş çürükleri
Tip 2 diyabet
Obezite
Kanser


Slide 29

LİF
 Sindirilemeyen karbohidratlar

 Suda çözünmez, su tutucu, fekal hacim oluşturur
 Gastrik boşalmayı yavaşlatır, tokluk hissi sağlar
Tahıl …. tam buğday, çavdar, yulaf, kepek
Meyve …. elma, armut, turunçgiller, şeftali
Sebze …. fasülye, bezelye, lahana, havuç

♀ 26-29 gr/gün
♂ 32-38 gr/gün

koruyucu

Divertiküler hastalık
Hipertansiyon
Hiperlipidemi
Koroner arter hastalığı
Kanser (kolon,meme)


Slide 30

PROTEİN

 Vücuttaki hücrelerin major yapısal komponenti

 Total kalorinin %15 - 20’si
 Yaş ve cinse göre günlük protein ihtiyacı değişir
 Aktif olarak büyüyen bir çocukta yeterli miktarda ve yüksek
kaliteli protein alımı (esansiyel aa’ lerden zengin) sağlanmalı


Slide 31

PROTEİN
 Hayvansal protein kaynakları yüksek kaliteli ve komplet
proteinler ; 9 esansiyel aminoasiti sağlar (et, tavuk, balık,
yumurta, süt, peynir ve yoğurt)
 Bitkiler, tahıllar ve baklagillerden gelen proteinler
inkomplet proteinler (bir yada daha fazla esansiyel aa

eksik olabilir)

esas olarak hayvansal kaynaklar ve
tamamlayıcı olarak bitkisel protein karışımı


Slide 32

VİTAMİN-MİNERAL
 Tiamin, riboflavin ve niasin
 Karbohidratlardan enerji üretimi için
 Folik asit, B12 vitamini

 DNA ve RNA metabolizması için
 Vitamin A, C, E
 Yeni hücrelerin yapısal ve işlevsel özelliklerini sürdürebilmesi için
 Çinko

 Büyüme ve cinsel maturasyon için gereklidir
 Demir
 Yağsız vücut kitlesi ve kan hacmindeki artış myoglobinhemoglobin yapımında kullanılan demir gereksinimini artırmakta
 Menstruasyon, vejetaryen diyetler ve gebelik demir eksikliğine yol
açmakta


Slide 33

VİTAMİN-MİNERAL
 Kalsiyum
 Adölesan kemik sağlığı için kritik bir dönem
 Erişkin kemik kalsiyum içeriğinin %50’den fazlası
adölesanda depolanıyor
 Bu dönemde yetersiz kalsiyum ve D vitamini alımı zirve
kemik kitlesinde azalmaya ve osteoporoz gelişimine yol
açıyor
 Süt ve süt ürünleri diyetteki kalsiyumun önemli bir kaynağı


Slide 34

2 – 18 yaş arası – 7716 çocuk
Günlük kalsiyum ve süt ürünlerinin tüketimi
9-18 yaşlarda önerilen düzeyin anlamlı olarak altında
(p<0.001)
Tüm yaş gruplarında düşük yağlı veya yağsız süt ve süt
ürünlerinin kullanımı öneriliyor

Sibylle K et al. J Pediatr


Slide 35

VİTAMİN-MİNERAL
 Ergenlerde günlük önerilen:

 Kalsiyum: 1300 mg
 Vitamin D: 400 IU

 Kalsiyum absorbsiyonunu
azaltan gıdalar:
 Ispanak, fasülye, patates
yüksek oksalik asit içeriği

 Gazlı meşrubatlar (kola)
yüksek fosforik asit içeriği

Kalsiyum
(mg)

Miktar
(ml)

300

240

300-415

240

Peynir (çedar)

300

45

Dondurma

88

120

Brokoli (pişmiş)

35

120

Süt

Yoğurt


Slide 36

Multivitamin/Mineral kullanımı: %25.7-%51

Vitamin & mineral gereksinimi
Öncelikle doğal beslenme ile karşılanmalı
Yeterli alınamıyorsa multivitamin desteği


Slide 37

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ
11 - 14 yaş
Erkek Kız

15 - 18 yaş
Erkek Kız

19 - 24 yaş
Erkek Kız

Kcal /kg

55

47

45

40

40

38

Kcal/cm

15.9

14

17.1

13.5

16.4

13.4

Kalori ihtiyacı; cinsiyet, yaş, büyüme hızı ve fiziksel aktivite...
bireysel olarak değerlendirilmeli


Slide 38

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ
 Ekmek ve tahıl ürünleri
 Tam buğday tercih edilmeli
(B vitaminleri, magnezyum, demir, lif, protein kaynağı)

 Süt ve süt ürünleri
 Yağı azaltılmış ürünler
(kalsiyum, vitamin ve protein kaynağı)

 Sebze ve meyveler
 Günlük sebze ve meyve tüketilmeli
 Meyve suyu olarak tüketim sınırlandırılmalı

 Et ve et ürünleri
 Yağsız olmalı
(yüksek kaliteli protein, B vitaminleri, demir, çinko)

 Balık
 Haftada 2 kez tüketilmeli (iyot ve ω-3 yağ asidi)


Slide 39

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ

 Atıştırmalıkların alımı azaltılmalı

 Öğünler atlanmamalı (özellikle kahvaltı)

 Yemekler mümkün olduğunca belli saatlerde ve hep birlikte
aile ortamı içinde yenmeli
 En azından

evde

kahvaltı + akşam yemeği + bir atıştırma

okulda öğlen yemeği


Slide 40

Aile bireyleri ile birlikte evde yenilen yemek sıklığını artırmak
 Kahvaltı ve akşam yemeği

 Diyet kalitesi
 Meyve, sebze, kalsiyum, folat alımı


Slide 41

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ

 Boya göre normal kilonun idamesi için yeterli fizik aktivite
 Okullarda günlük fizik aktivite

 TV karşısında geçirilen zaman azaltılmalı (günde 1-2 saatten az)
 Sedanter davranışlar azaltılmalı

 Okul öncesi dönemden başlayarak okullarda beslenme
eğitimi verilmeli, okul yemekleri ve atıştırmalıkların uygun
özellikte olması sağlanmalı


Slide 42

tesekkürler