Zrozumieć ADHD

Opracowanie mgr Alicja Dygoń-Wróbel

Prezentacja zawiera:

      Terminologię Przyczyny ADHD Objawy

1.

2.

3.

W sferze ruchowej W sferze poznawczej W sferze emocjonalnej

Główne cechy osobowości dziecka z ADHD Zasady postępowania wychowawczego Polecaną literaturę

ADHD (Attention Deficit Hyperactiviti Disorder) –czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi lub zaburzenie hiperkinetyczne jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się :     wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich, zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością”. ( ICD-10 Zgonów) Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn

Według cytowanej ICD –10 ADHD należy do „zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym” Natomiast wg

DSM

–III R ( międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń zdrowia) -,

zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi.

W ciągu ostatnich 30-40 lat lekarze, mając na myśli zespół objawów charakterystycznych dla nadpobudliwości psychoruchowej, posługiwali się różnymi określeniami. Z tego powodu można się spotkać w piśmiennictwie z wieloma terminami używanymi w odniesieniu do zespołu ADHD: - zespół nadpobudliwości psychoruchowej - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

- zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego - zespół nadruchliwości - zespół minimalnego uszkodzenia mózgu - zespół minimalnej dysfunkcji mózgu - zespół zaburzeń hiperkinetyczno – odruchowych - zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością - nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi - wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny - ZDUN – zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

W polskim piśmiennictwie używa się obecnie dwu nazw: 1. amerykańskiej - Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, 2. europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.

Przyczyny ADHD

1. Pozagenetyczne: Uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym -picie alkoholu, palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie.

(20 – 30% przypadków dzieci z ADHD).

2. Genetyczne:

ADHD może wystąpić na skutek zmian w obrębie materiału genetycznego wystąpienia łamliwego chromosomu X albo mutacji genów.

Jak dowodzą badania u osób z nadpobudliwością niektóre obszary mózgu źle funkcjonują. Z zaburzeniem związane są: kora przedczołowa, część móżdżku, oraz co najmniej dwa zwoje nerwowe znajdujące się w głębi mózgu.

Wymienione części układu nerwowego u dzieci z ADHD są mniejsze niż u zdrowych dzieci przyczyniając się do objawów choroby.

Przyczyną są mutacje w obrębie kilku genów, które są zwykle bardzo aktywne w korze przedczołowej. (badania j. J. Gillis z University of Colorado, 1992)

Wg badań z lat 90 jeśli matka lub ojciec byli nadpobudliwymi dziećmi, to prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie nadpobudliwe istnieje w 50%.

3.

Biochemiczne:

Ostatnie badania dowodzą, że u dzieci z ADHD obniżony jest poziom DOPAMINY i NORADRENALINY – neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach w mózgu, a jej zadaniem jest HAMOWANIE bądź MODULOWANIE czynności neuronów związanych z emocjami i ruchem.

U dzieci z ADHD wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i dlatego tak trudno im skupić uwagę czy panować nad emocjami.

4.

Opóźnione dojrzewanie struktur mózgowych:

Tłumaczy to zmniejszanie się nasilenia występowania bądź ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby chorych.

Reasumując:

ADHD ma podłoże biologiczne, to znaczy, że nie wynika z błędów wychowawczych.

Prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD jest dziesięciokrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek.

Przypuszczalnie dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki.

Objawy ADHD w sferze ruchowej:

    wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.), dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; tiki

Objawy w sferze poznawczej

      trudności w skupieniu chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych), uwagi (uwaga brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania, wzmożony odruch orientacyjny , pochopność, znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność, pobieżność myślenia ,

oraz  przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt   (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań) w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom „poniżej spodziewanego”,       zapominanie co było zadane do domu, krótki czas koncentracji trudności syntetyzowania w myśleniu, brak umiejętności planowania, pamięć krótkotrwała u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka,

Objawy w sferze emocjonalnej

      nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne, nieproporcjonalne do bodźców wzmożona ekspresja uczuć, zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia, wybuchy złości , agresji, impulsywność działania, bez przewidywania konsekwencji czynów brak kontroli emocji, motywacji,

Objawy nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem. Najszybciej ustępuje nadruchliwość, wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi.

W okresie dojrzewania objawy utrzymują się u około 70% chorych, a w wieku dorosłym u ok. 30%.

     

Główne cechy osobowości dziecka z ADHD

dzieci te, przejawiają niedojrzałe zachowanie, nie przewidują konsekwencji swoich czynów i nie dokonują autorefleksji stale przeszkadzają, czasami sprawiają wrażenie nieobecnych, nie pracują na lekcjach, są nieposłuszne są uparte, wybuchowe, a w stosunku do otoczenia często werbalnie agresywne, często są uczestnikami bójek z rówieśnikami, znają reguły, ale mają problemy z ich zastosowaniem

Zachowania te nie są winą dziecka, ani też mającego trudności z tym uczniem nauczyciela, czy rodzica.

Próg wrażliwości na bodźce dzieci z ADHD jest niższy niż próg dziecka przeciętnego.

Dzieci te odbierają więcej bodźców niż przeciętne, oraz z większą siłą i adekwatnie do tej siły odpowiadają. Reagują więc na bodźce, których ich rówieśnicy nawet nie zarejestrowali ( rys.2. )

0 - 1

Próg wrażliwości dziecka zdrowego Próg wrażliwości dziecka z ADHD

a, b, c – bodźce a, c – dla dziecka zdrowego to bodźce podprogowe, nie odczuwane

Dziecko nadpobudliwe często otrzymuje etykietkę ,,nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD mają :    

niską samoocenę, niskie poszanowanie własnej godności, czasami depresję zwiększone ryzyko zachowań antyspołecznych w okresie dorastania i dorosłości, konfliktów z prawem, uzależnienia bądź popełnienia samobójstwa.

Pomoc dziecku z ADHD

Pracę z nadpobudliwym dzieckiem należy zacząć od akceptacji jego odmienności oraz faktu, że nigdy nie będzie ono wymarzonym uczniem.

Wychowanie dziecka nadpobudliwego jest dlatego takie trudne, że nie słyszy ono 50% tego co się do niego mówi, a z tego co usłyszy, tylko 50% zapamięta!!!

Należy więc:

  stworzyć spójne i zrozumiałe reguły postępowania i spokojnie je tłumaczyć dziecku – musi ono wyraźnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje, po wystąpieniu konfliktu – przedyskutować go z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości oraz z ukazaniem konsekwencji jego zachowań,



Ponadto:

chwalić za każde pozytywne zachowanie oraz za każdy przejaw radzenia sobie z negatywnymi emocjami bez wybuchu złości,  zamiast komunikatu czego ma nie robić np. ,,przestań się kręcić”, skuteczniej będzie mu powiedzieć co powinien zrobić np. ,,otwórz zeszyt, przepisz z tablicy notatkę”  unikać agresji słownej, poniżania, ośmieszania czy gróźb gdyż to dodatkowo pobudza dziecko i prowadzi do reakcji nerwicowych albo do reakcji obronnych – arogancka postawa, kłamstwa, agresja



W klasie/na lekcji:

uczeń z ADHD powinien siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela z najspokojniejszym uczniem z klasy, tyłem do reszty,  Nie powinien siedzieć koło okna – uczeń powinien mieć jak najmniej bodźców zewnętrznych,  Na lekcji by okiełznać ruchliwość ucznia, należy poprosić go o np. zmazanie tablicy, przyniesienie/odniesienie pomocy szkolnych itp..Wówczas zmniejszymy niepożądaną nadruchliwość ucznia i pozwolimy mu poczuć się potrzebnym, ważnym i akceptowanym.

 Można ustalić że może się kręcić, machać nogami w ławce, natomiast nie wolno wychodzić z niej czy chodzić po klasie



Nauka

Nauczanie ucznia nadpobudliwego jest bardzo trudne. Ze względu na zaburzenia uwagi i pamięci wymaga ono: wyróżniania najważniejszych informacji np. przez podkreślenie na tablicy, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem ,, uwaga, to ważne!

”  Ilustrowanie materiału schematami, korzystanie z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego,  Natychmiastowe sprawdzanie poprawności wykonania zadania,  Powtarzanie instrukcji tak często jak to potrzebne  Nakłanianie uczniów do powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu

Leczenie

W polskich warunkach leczeniem ADHD zajmuje się lekarz pracujący w Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży.

Bezpieczna farmakoterapia przynosi znaczne korzyści. Jednak nie zastąpi oddziaływań wychowawczych. Działa objawowo – nie przyczynowo. Po odstawieniu leków objawy wracają.

Lekarstwa pomagają jednak w skupieniu uwagi podczas nauki, zapanowaniu nad potrzebą ruchu czy zmniejszeniu impulsywności.

Leki nie zastąpią wychowania i nauczania!

Praca z dzieckiem z nadpobudliwością wymaga od nas konsekwencji, dużej cierpliwości, zrozumienia istoty zaburzenia.

ADHD to zespół objawów, za które nie możemy karać, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich wyeliminować. Można natomiast stwarzać dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.

Polecana literatura: 1. Co się dzieje z moim dzieckiem Lekarskie PZWL, cop. 2004 2.

?: zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania / Sabine Pauli, Andrea Kisch. – Warszawa: Wydawnictwo Dlaczego dzieci się wiercą?: zespół nadpobudliwości psychoruchowej: poradnik dla rodziców, wychowawców i nauczycieli / Ulrike Schafer. – Warszawa: Erda, 2001 3.

Dzieci i młodzież w kłopocie: Pedagogiczne, 2000 4.

5. poradnik nie tylko dla psychologów / Julian Elliott, Maurice Place. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo

/ Hanna Nartowska. – Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych , 1972

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym – program terapii i wspomagania rozwoju oraz

scenariusze zajęć / Renata Wiącek. – Kraków: Impuls, 2004

6. 7.

Dziecko nadpobudliwe: program korekcji zachowań / Teresa Opolska, Elżbieta Potempska. – Wyd. 2. – Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, 1999

Jak zrozumieć problemy emocjonalne dziecka

/ Stanley Turecki, Sarah Wernick. – Warszawa: Amber, 1997 8.

1992 9.

Katowanie dzieci z uszkodzeniem mózgu

: porażenie mózgowe, upośledzenie umysłowe, opóźnienie psychoruchowe, nadpobudliwość, zespół Downa, padaczka, autyzm / Keith Pennock. – Toruń: Booklinista,

Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej

/ Małgorzata Dąbrowska, Małgorzata Rozesłaniec. – Toruń: Adam Marszałek, 2004 10. Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu poradnik dla wychowawców i rodziców / Wolf-Wedigo Wolfram. – Kielce: Jedność, 2002 11. Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci: prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć: książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy 1999 / Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka. – Lublin: BiFolium,

12.

Praca w przedszkolu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

Maria Wójcie, Urszula Dąbrowska. – Wyd. 2 uzup. – Kraków: Beseder, cop. 2003 13.

Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej

/ pod red. Małgorzaty Święcickiej. – Warszawa: Emu, 2003 14.

Trudności z koncentracją uwagi

/ Helmut Weyhreter. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2002

/

15.

W świecie ADHD: nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych / Edward M. Hallowell, Jon J. Ratey. – Poznań: Media Rodzina, cop. 2004 16. Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową: poradnik dla rodziców i nauczycieli 2001 / Paul Cooper, Katherine Ideus. – Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej,

Dziękuję za uwagę!