Slide 1

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 2

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 3

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 4

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 5

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 6

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 7

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 8

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 9

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 10

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 11

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 12

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 13

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 14

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 15

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 16

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 17

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych


Slide 18

Psychoterapia dziecka nadpobudliwego
psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi
ADHD -Interwencja terapeutyczna

wymaga pracy rodziców - program
terapeutyczny poznawczobehawioralny

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD)








Chroniczny stan charakteryzujący się nieprawidłowym
na danym etapie rozwoju poziomem nieuwagi,
impulsywności i/lub nadpobudliwości
Występuje u ok.5-7%ogólnej populacji dzieci
Zespół niedostatecznego hamowania behawioralnego
na podłożu deficytów neurologicznych
Upośledzona zdolność do planowania drogi myślowej i
dochodzenia do konsekwencji własnych działań

OBJAWY GŁÓWNE









Zachowani agresywne
Trudności w przyswajaniu zdolności uczenia się
(wzrastające z początkiem edukacji dziecka)
Trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami
Niskie poczucie wartości własnej i inne trudności
emocjonalne
W okresie dorastania wzrost eksperymentów z
alkoholem i narkotykami, przestępstwa drogowe

OBJAWY WTÓRNE













Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ok..40% dzieci z
ADHD w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Zaburzenia zachowania (ok.20-30%)
Lęki, depresja (wiek młodzieńczy)
Upośledzenie psychospołeczne osób z ADHD
Osobowość antyspołeczna, depresja i nadużywanie
środków psychoaktywnych (wiek dorosły)
Zaburzenia funkcjonowania psychospołecznego rodziców
dzieci z ADHD (konflikty małżeńskie, depresje, niepewność
w rolach rodzicielskich itp.)

Terapia- trudna, długotrwała różnorodne kombinacje wielu
strategii leczenia, ukierunkowanych na rozwiązanie innego
aspektu psychospołecznych trudności
Farmakoterapia (często skutki uboczne np. bezsenność –
ograniczenia w podawaniu wieczorem – wtedy inne
alternatywne środki psychologiczne!)
Terapia behawioralno-poznawcza –warsztaty dla rodziców

Charakterystyka programu terapii dla
rodziców

Wskazania
Plan programu szkolenia(10 sesji)

Wskazania






Oznaka wpływu ADHD u dziecka na atmosferę
rodzinną (podwyższony poziom stresu w
rodzinie, trudności z zachowaniem dziecka)
Wiek dziecka chorego od 4 do 12 lat (u
nastolatków rodzicielska kontrola się zmniejsza –
okres mniej korzystny na stosowanie w/w
programu)
Ocena zdolności rodzica do uczestnictwa w
warsztatach (np. obciążenie zaburzeniami
psychicznymi)

Plan programu






Przeciętnie 8-12 sesji(1 godz. dla jednej rodziny;
zajęcia grupowe – ok.90 minut) - realizacja 10
kroków( ilość sesji można zwiększać w
zależności od potrzeby)
Praca na sesjach i zadania domowe
Początek sesji – sprawdzanie zadań domowych,
potem praca wg. programu 10 stopni

Stopień I – Wprowadzenie i ogólne
informacje o ADHD (rozmowa)









Omówienie ewolucji pojęciowej (jak narodziło się
ADHD( np. zaburzenie niedoboru wagi ADD,
nadpobudliwość, minimalna dysfunkcja mózgu)
Zarys pierwotnych objawów i aktualnych
diagnostycznych kryteriów
Omówienie z rodziną cech towarzyszących ADHD
;aktualne informacje o rozwoju w/w zaburzenia,
czynnikach etiologicznych (podkreślanie znaczenia
wrodzonej, opartej o podłoże biologiczne tendencji
kształtującej temperament, skłonności do nieuwagi,
impulsywności i niepokoju);
Podkreślanie ważności stosowania wielu metod oceny
Omówienie procesu terapii (podkreślać konieczność
interwencji wieloaspektowej), dyskusja, wskazywać na
metodę małych kroków jako skuteczną!

Stopień II – Zrozumienie relacji rodzic dziecko






Przedstawienie rodzicom pojęć umożliwiających
zrozumienie nieprawidłowych relacji rodzic- dziecko
oraz programu terapii (cechy dziecka, rodziców, stres
rodzinny – reakcje rodziców na zachowania dzieckastyle wychowania: surowe, krytykowanie, brak
konsekwencji itd.)
Omówienie zada kontroli zachowania, aby przygotować
do omówienia technik wpływu na zachowanie.
Dyskusja na temat: jak zmienić zdarzenia
poprzedzające i konsekwencje, aby zmodyfikować
zachowania dziecka: pozytywne strategie
wzmacniania, ignorowania, karania, zalety ich
stosowania w sposób bezpośredni, konkretny i
konsekwentny;
Skierować uwagę na rolę negatywnego wzmocnienia w
cyklu: prośba –posłuszeństwo (wiele próśb rodziców po
cyklu nieposłusznych reakcji dziecka)- prowadzi on do
eskalacji emocji i przymusowych interakcji

Stopień III – stymulacja umiejętności
pozytywnej uwagi w trakcie „ czasu
specjalnego”






Omówienie znaczenia poświęcania uwagi innym
osobom (niezależnie od ich wieku)
ADHD - wiele zachowań awersyjnych – rodzice
odchodzą od interakcji z dzieckiem, z góry
zakładają, że zachowanie dziecka będzie
negatywne – wybierają styl wychowawczy
:restrykcyjny przymuszania, poprawiania - to
wzmaga nieposłuszeństwo dziecka
Zadanie: „czasu specjalnego”
Nie rozkazywać, poprawiać dziecko – „przyłapać
na byciu grzecznym”, pozytywna uwaga na
dziecku

Stopień IV – Używanie pozytywnej uwagi;
skuteczniejsze wydawanie poleceń








Uczenie się rodziców używania pozytywnej uwagi
poza czasem specjalnym( winnych sytuacjach np.
samodzielna zabawa dziecka ,gdy rodzic jest zajęty)
Pozytywna uwaga w sytuacji wydawania poleceń
Zwracanie uwagi na dziecko kiedy jest posłuszne
Wydawanie prostych, krótkich domowych poleceń,
które z wielkim prawdopodobieństwem zostaną przez
dziecko wykonane
Sposób egzekwowania poleceń: wydawać te, które
egzekwujemy, przy braku bodźców odwracających
uwagę dziecka i tylko w chwili gdy jest bezpośredni
kontakt wzrokowy z dzieckiem ,nie w formie pytań,
prosić o powtórzenie polecenia, aby umożliwić
wyjaśnienie nieporozumień

Stopień V- Ustanowienie domowego systemu
symbolicznego nagradzania






Ustanowienie domowego systemu żetonów,
ukierunkowanego na przyznawanie nagród –
daje dziecku zewnętrzną motywację do
wykonywania zadań mało interesujących budzących opór
Omówienie z rodzicami zróżnicowania praw i
przywilejów dziecka (nie mylić przywileju dla
dziecka z jego prawem!)
Konstrukcja dwóch list:
1) lista codziennych, cotygodniowych,
długoterminowych przywilejów
2) lista rutynowych prac domowych i reguł
zachowania w domu, które dziecko powinno
wykonać











W dalszej kolejności każdej pozycji na obu listach przydziela się
punkty. Dziecko może zarobić pewną, z góry określoną liczbę
punktów za posłuchanie rodzicielskiej prośby i wykonanie
zadania. Rodzice mogą dodatkowo przydzielać punkty (żetony)
premiowe za szczególnie dobrze wykonane prace, zadania,
zachowania
Dzieci młodsze do 9 rż - żetony-dziecko gromadzi (zarobione)
żetony w „domowym banku”
Dziecko starsze(9-11) – zamiast żetonów-punkty zapisywane na
„rachunku” dziecka
Nie odejmujemy punktów (żetonów) za nieposłuszeństwo
Gdy dziecko nie wykona zadania – inne strategie radzenia sobie
w sytuacji (strategie pracy poznawczej nad błednym myśleniem
rodziców)

Stopień VI – Włączenie kosztów reakcji





Przegląd prób wdrożenia domowego systemu
żetonów – udzielanie wyjaśnień i propozycje
zmian w systemie

Technika kosztów reakcji – po raz pierwszy w
programie możliwość stosowania kar ,punktów
karnych ( początkowo za nieposłuszeństwo w
stosunku do jednego lub dwóch poleceń,
sprawiających duży kłopot, zakazane
zachowania - agresywne); Liczna zabranych
pkt.= liczbie pkt. które byłyby zarobione przez
dziecko w sytuacji wykonania zadania

Stopień VII – Stosowanie procedury
przerwy – odpoczynku od
pozytywnego wzmacniania










Stosuje się po stopniu VI
Rodzice wskazują 1-2 szczególnie trudne do zmiany
przypadki nieposłuszeństwa u dziecka wobec, których
można zastosować w/w VII procedurę
Uczenie „procedury przerwy” – kryteria zwolnienia
dziecka z odbywania kary
musi odsiedzieć minimalną ilość czasu (tyle minut ile
ma lat)
musi zachowywać się spokojnie przez krótki czas
rodzice muszą powtórzyć polecenie, przez które
dziecko zostało objęte procedurą przerwy – jeśli
dziecko nie posłucha – powtórzenie procedury od
nowa. Powtarzanie aż do osiągnięcia posłuszeństwa

Stopień VIII – Kontrola zachowania w miejscach
publicznych


Omawianie z rodzicami zachowań dziecka poza domem

Konstrukcja przez rodziców planów działania przed
znalezieniem się w przewidywanej trudnej sytuacji z
dzieckiem poza domem (sklep, kino itp.)
- przegląd własnych oczekiwań rodzica dotyczących
zachowania dziecka w sytuacjach w/w
- wynajdywanie bodźców, które mogą spowodować do
przestrzegania reguł
- ustalanie kar, jakie zastosują w sytuacji złamania reguł
przez dziecko
Stosuje się strategie radzenia sobie podobne jak w
środowisku domowym


Stopień IX – Zachowanie w szkole i
przygotowanie do kończenia programu









Cel – zwiększenie wiedzy rodziców na temat istotnych
spraw szkolnych
omówienie strategii radzenia sobie z problemami,
które mogą wystąpić w przyszłości

Omówienie aktualnego statusu dziecka z ADHD w
szkole (potrzeba umieszczenia go w jak najmniej
restrykcyjnym środowisku edukacyjnym-specjalne
pomieszczenie do nauki, ustanowienie systemu
codziennych sprawozdań: wykonywanie zadań
domowych i informacja zwrotna od nauczyciela
Informacje na temat zakończenia terapii (ustalenie
wizyt konsultacyjnych, leki itp.)

Stopień X – Sesja wspomagająca






Często miesiąc po spotkaniu IX
Cel – weryfikacja systemu punktacji dziecka za
jego zachowania poza programem

Udoskonalanie dalsze strategii interwencyjnych
już wyuczonych