Slide 1

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 2

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 3

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 4

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 5

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 6

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 7

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 8

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 9

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 10

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 11

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 12

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 13

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 14

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 15

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 16

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 17

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250


Slide 18

Elektryczne pojazdy trakcyjne

podział

określenia

Elektrycznym pojazdem trakcyjnym nazywamy pojazd szynowy
napędzany elektrycznymi silnikami trakcyjnymi zasilanymi
prądem elektrycznym za pośrednictwem sieci trakcyjnej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne przeznaczone są do ciągnięcia lub
popychania wagonów bądź do bezpośredniego przewozu osób
lub ładunku.

Podział elektrycznych pojazdów
trakcyjnych
Elektryczne pojazdy trakcyjne

Lokomotywy elektryczne

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne wagony silnikowe

Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy elektryczne przeznaczone
są do ciągnięcia lub popychania
wagonów kolejowych.
Przeznaczenie eksploatacyjne
lokomotyw elektrycznych określa
główne ich parametry konstrukcyjne.
Do najważniejszych parametrów należą
prędkość i moc lokomotywy.

Podział lokomotyw elektrycznych

Lokomotywy elektryczne

Towarowe

Pasażerskie

Uniwersalne

Lokomotywy towarowe oznaczają się dużą mocą potrzebną do
wytworzenia znacznej siły pociągowej a ich prędkość maksymalna nie
przekracza zazwyczaj 100 km/h.
Prędkość lokomotyw pasażerskich przeznaczonych do prowadzenia
pociągów pasażerskich wynosi najczęściej powyżej 125 km/h.
Lokomotywy uniwersalne, przeznaczone są do prowadzenia zarówno
pociągów towarowych jak i pasażerskich a ich prędkość konstrukcyjna
nie przekracza 125 km/h.

Elektryczne zespoły trakcyjne
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów przeznaczonych do pracy
w stałych nierozłącznych zespołach i przeznaczone do przewozu pasażerów i bagażu lub
tylko do przewozu ładunków.
Elektryczne zespoły trakcyjne składają się z składają się z wagonów silnikowych,
sterowniczych i doczepnych. Liczba wagonów w elektrycznych zespołach trakcyjnych
mogą być różne w zależności od przeznaczenia. Zespół składa się z co najmniej dwóch
wagonów, i mogą być łączone w duże składy pociągów.
Wagon silnikowy wyposażony jest we wszystkie urządzenia elektryczne i mechaniczne służące
do wytworzenia siły pociągowej oraz do odbioru i rozdziału energii elektrycznej
dostarczanej z sieci trakcyjnej. Jeżeli wagon silnikowy zajmuje krańcowe miejsce w
zespole trakcyjnym to jest dodatkowo wyposażony w kabinę maszynisty, w której znajdują
się urządzenia sterownicze, hamulcowe i zabezpieczające (czujności).
Wagon doczepny zajmuje w zespole trakcyjnym miejsce środkowe i nie posiada żadnych
urządzeń przeznaczonych dla całego zespołu.
Wagon sterowniczy posiada na czole jedna kabinę maszynisty w której znajdują się urządzenia
sterujące pracą zespołu trakcyjnego lub pociągu składającego się z zespołów trakcyjnych,
hamulcowe i zabezpieczające (czujności).

Elektryczne wagony silnikowe

Samodzielne wagony silnikowe łączą cechy wagonu silnikowego i
sterowniczego. Posiadają one dwie kabiny sterownicze wyposażone
w urządzenia sterujące pracą wagonu silnikowego lub pociągu oraz
urządzenia hamulcowe i zabezpieczające (czujności). Wagony
silnikowe przeznaczone są do przewozu pasażerów i przesyłek
ekspresowych lub wyłącznie pasażerów. Wagony te mogą ciągnąc
jeden bądź kilka wagonów osobowych.

Ogólna budowa elektrycznych
pojazdów trakcyjnych
W każdym elektrycznym pojeździe trakcyjnym wszystkie zespoły i
elementy można podzielić na dwie zasadnicze części:
 mechaniczną, na którą składają się elementy podwozia i nadwozia oraz
niektóre elementy wyposażenia;
 elektryczną, na którą składają się maszyny, aparaty i urządzenia
elektryczne.
Natomiast pod względem spełnianych funkcji w każdym elektrycznym
pojeździe trakcyjnym rozróżnia się podwozie i nadwozie. Podwozie
składa się z zespołów umożliwiających powstawanie sił pociągowych i
poruszanie się pojazdu. W skład podwozia wchodzą:
 zestawy kołowe;
 ułożyskowanie;
 usprężynowanie;
 wózki;
 silniki trakcyjne;



Nadwozia pojazdów są różnorodne i określają ich
przeznaczenie eksploatacyjne. Wnętrza nadwozi lokomotyw
są w całości przeznaczone na aparaty i maszyny oraz na
kabiny maszynisty. Wnętrza, nadwozi zespołów trakcyjnych
są w maksymalnym stopniu przeznaczone do przewożenia
podróżnych i ich bagaży bądź samych przesyłek. Natomiast
niezbędne urządzenia elektryczne znajdują się w specjalnych
skrzyniach, podwieszonych do ostoi poszczególnych
wagonów, We wszystkich pojazdach również dach jest
wykorzystywany do umieszczenia urządzeń elektrycznych.
Przykład schematu lokomotywy elektrycznej jest
przedstawiony na rysunku.

Zasada działania lokomotywy jest następująca. Prąd elektryczny z sieci
trakcyjnej 12 odbierają pantografy 3. Prąd ten przepływa przez urządzenia
regulacyjno-rozdzielcze wn 4, umieszczone w przedziałach maszynowych 5,
znajdujących się w nadwoziu 2 i dalej - do silników trakcyjnych 8
umieszczonych w wózkach. Momenty. obrotowe powstające na wałach
wirników silników trakcyjnych są przenoszone przez przekładnie zębate 10 i
11 na zestawy kołowe napędne 9. Z połączonych silników trakcyjnych prąd
przepływa przez urządzenia uziemiające do zestawów kołowych i następnie
szynami 13 wraca do podstacji trakcyjnej. Urządzenia regulacyjnorozdzielcze WN są sterowane nastawnikiem jazdy 7 z kabiny maszynisty 6.
Nadwozie 2 z ostoją l spoczywa na wózkach.

Moment obrotowy Mo powodujący toczenie się zestawu kołowego po
szynach, wywołuje siłę pociągową F na obwodzie koła, w miejscu
styku koła z szyną. Wartość tej siły zależy od wartości momentu
obrotowego Mo oraz od masy pojazdu Q przypadającej na dane
koło i od współczynnika tarcia fa między kołami a szyną. Siła
pociągowa na styku koła z szyną jest przeciwnie skierowana do siły
przyczepności P, będącej iloczynem masy Q i współczynnika tarcia
fa .

Jeżeli wartość siły pociągowej F przekroczy wartość siły przyczepności P, to koło
zamiast toczyć się po szynie zacznie obracać się w miejscu. Następuje
wówczas ślizganie się kół po szynach, niszczące i koła, i szyny. Warunkiem
uniknięcia poślizgu jest, aby siła F pochodząca od momentu obrotowego była
mniejsza lub najwyżej równa sile przyczepności P, czyli:
F ≥Q ·fo, gdyż P = Q·fo
Siły pociągowe na obwodach poszczególnych kół dodają się i są przenoszone
przez łożyska osiowe i ich prowadzenia na ramy wózków i dalej przez
połączenia wózków z ostojami na ostoje pojazdu. Ostoja przenosi siły
pociągowe na haki lub sprzęgi pojazdu trakcyjnego. Siła pociągowa na haku,
przeznaczona do ciągnięcia doczepionych wagonów, jest mniejsza od sumy sił
pociągowych poszczególnych zestawów kołowych napędnych o wartość
potrzebną do pokonania oporów ruchu samego pojazdu trakcyjnego.
Obecnie budowane lokomotywy mają wyłącznie zestawy kołowe napędne w celu
zwiększenia siły pociągowej przy maksymalnym nacisku zestawu kołowego na
szyny, dochodzącym do 205 kN. Do prowadzenia ciężkich pociągów
towarowych stosuje się łączenie lokomotyw z sobą i sterowanie nimi z jednej
kabiny maszynisty (sterowanie wielokrotne).
Lokomotywy przewidziane do takiej współpracy są wyposażone w elektryczne
sprzęgi sterowania wielokrotnego oraz dodatkowe sprzęgi sprężonego
powietrza, łączące układy zasilania.
Buduje się też lokomotywy wieloczłonowe, w których każdy człon krańcowy ma
tylko jedną kabinę maszynisty.

Liczba i rodzaj zestawów kołowych oraz ich napędu w elektrycznych pojazdach
trakcyjnych są określane za pomocą symboli literowych, oznaczających:

A - jeden zestaw napędny;

B - dwa zestawy napędne;

C - trzy zestawy napędne;

D - cztery zestawy napędne;

o - wózek;

‘ - indywidualny napęd zestawów kołowych;

+. - trwałe połączenie członów pojazdu.
Na przykład symbol Bo’ Bo’ oznacza lokomotywę 4-osiową, 2 - wózkową, z
indywidualnym napędem osi, Co’Co’ - lokomotywę 6-osiową, 2-wózkową, z
indywidualnym napędem osi, a symbol Bo‘ Bo‘ + Bo‘ Bo‘ lokomotywę
dwuczłonową, 8 - osiową, 4 – wózkową, z indywidualnym napędem osi.
Wagony silnikowe zespołów trakcyjnych mają w zasadzie wszystkie zestawy
kołowe napędne, natomiast wagony doczepne i rozrządcze mają tylko zestawy
kołowe toczne.
W celu zwiększenia prędkości, siły pociągowej i przyspieszenia, tak bardzo
istotnych w ruchu podmiejskim, dąży się do zwiększenia liczby zestawów
kołowych napędnych w zespołach trakcyjnych. Spotykane są rozwiązania
konstrukcyjne zespołów trakcyjnych, w których każdy wagon jest wagonem
silnikowym. Dąży się również do zmniejszania masy własnej każdego wagonu w
zespole trakcyjnym. Bardzo często dla zmniejszenia masy własnej zespołu
stosuje się umieszczanie sąsiednich wagonów na wspólnym wózku.
Zmniejszają się wtedy masa i liczba wózków w zespole trakcyjnym, ale
komplikują się podnoszenie pudeł połączonych wagonów.

Oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych PKP
Każdy pojazd trakcyjny ma oznaczenie inwentarzowe, określające w sposób
umowny jego podstawowe cechy konstrukcyjne i eksploatacyjne. Elektryczne
pojazdy trakcyjne PKP mają oznaczenia serii składające się z symboli
literowych i liczbowych oraz bieżącego numeru inwentarzowego,
rozpoczynającego się dla każdej serii od 01. Oznaczenia te oraz zasady ich
stosowania zostały określone w normach branżowych. Znak serii składa się z
trzech umieszczonych obok siebie symboli, które oznaczają:

symbol pierwszy -litera E - trakcję elektryczną;

symbol drugi - odpowiednia litera - przeznaczenie eksploatacyjne;

symbol trzeci - liczbowy - układ osi lokomotywy lub liczbę wagonów w zespole,
rodzaj prądu i wysokość napięcia.
Przeznaczenie eksploatacyjne określają następujące symbole:

P - lokomotywy do ruchu pasażerskiego;

T - lokomotywy do ruchu towarowego;

U - lokomotywy do ruchu pasażerskiego i towarowego (uniwersalne);

D - zespoły do ruchu dalekobieżnego;

N - zespoły do ruchu lokalnego na liniach z niskimi i wysokimi peronami

Symbole liczbowe obejmują następujące przedziały liczb dwucyfrowych i
oznaczają:

01 do 14 - lokomotywy czteroosiowe Bo'Bo' na prąd stały 3000 V;

20 do 34 - lokomotywy sześcioosiowe Co'Co' na prąd stały 3000 V;

40 do 49 - lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia;

51 do 64 - zespoły trój wagonowe na prąd stały 3000 V;

70 do 74 - zespoły cztero wagonowe na prąd stały 3000 V;

80 do 89 - samodzielne wagony silnikowe na dowolny rodzaj prądu; 90
do 99 - zespoły o dowolnej liczbie wagonów lub na inne napięcie.
Kolejnymi cyframi w danym przedziale liczbowym są oznaczane serie
pojazdów w kolejności wprowadzania ich do eksploatacji. W przypadku
lokomotyw dwuczłonowych i zespołów trakcyjnych każdy człon
otrzymuje ten sam numer serii i numer inwentarzowy, z dodatkowym
oznaczeniem literowym. Litery A i B oznaczają poszczególne człony
lokomotywy dwuczłonowe1, a małe litery, stosowane w oznaczeniach
elektrycznych zespołów trakcyjnych, określają: s - wagon silnikowy, r _
rozrządczy, d - doczepny. Jeżeli w zespole znajdują się dwa jednakowe
wagony, to dla ich odróżnienia dodaje się litery a i b.

Rozpatrzmy kilka przykładów oznaczeń:
 lokomotywy elektryczne EU07-001 - lokomotywa uniwersalna, na prąd
stały, czteroosiowa, wprowadzona do eksploatacji jako siódma seria w tej
grupie lokomotyw, numer kolejny jeden;
 ET21-001 - lokomotywa towarowa, na prąd stały, sześcioosiowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden;









ET41-001A + ET41-001B - lokomotywa towarowa, dwuczłonowa,
wprowadzona do eksploatacji jako druga seria w tej grupie lokomotyw,
numer kolejny jeden z oznaczenia nie wynika ani liczba osi, ani rodzaj
prądu;
elektryczne zespoły trakcyjne - EW51-001s+EW51-001d+EW51-00lr zespół trój wagonowy na prąd stały, o układzie wagonów: silnikowy +
doczepny + rozrządczy, przeznaczony do ruchu na liniach z wysokimi
peronami, wprowadzony do eksploatacji jako pierwszy w tej grupie
zespołów, numer kolejny jeden;
EN57-001ra + EN57-001s+ EN57-00lrb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: rozrządczy + silnikowy + rozrządczy,
przeznaczony do ruchu lokalnego, wprowadzony do eksploatacji jako
siódmy w tej grupie zespołów, numer kolejny jeden;
EW58-001sa+EW58-001d+EW58-001sb - zespół trój wagonowy na prąd
stały, o układzie wagonów: silnikowy + doczepny + silnikowy,

Parametry techniczne lokomotyw
Seria

Układ osi

Prędkość
max.[km/h
]

Moc ciągła
[kW]

Długość
[mm]

Masa
[t]

Średnica kół
[mm]

EU04

Bo’ Bo’

110

1680

16370

86

1350

EU05

Bo’ Bo’

160

2032

16140

82,5

1250

EU06

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EU07

Bo’ Bo’

125

2000

15940

80

1250

EP08

Bo’ Bo’

140/160

2000

15940

80

1250

ET21

Co’Co’

100

2040

16500

113

1250

ET22

Co’Co’

125

3000

19240

120

1250

ET40

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4080

34420

164

1250

ET41

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

125

4000

31850

167

1250

ET42

Bo’ Bo’ + Bo’
Bo’

100

4280

31000

164

1250