Slide 1

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 2

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 3

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 4

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 5

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 6

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 7

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 8

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 9

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 10

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 11

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 12

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 13

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 14

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 15

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 16

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 17

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 18

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 19

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 20

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 21

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 22

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 23

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.


Slide 24

WYKŁAD 1
Kategorie badań etnicznych
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Część II

Grupa etniczna i etnograficzna
Naród i narodowość
M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie
Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
Literatura: 1)

Grupa etniczna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa,
związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.
1) Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych,
tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się
narodu (narodowość – grupa etniczna);
2) Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i
doprowadzają do utworzenia narodu.
3) Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i
uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie
się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty
świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na
podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie
zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i
wspólnot etnicznych lub występująca na ich pograniczu.
1) Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności
kulturowe.
2) Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności
grupowej wyróżniającej grupę.
Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach
przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

Społeczeństwo
F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych
kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką
przynależność swoich członków.
W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o
społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych,
rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.
Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej
z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym
Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie
pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).
W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko
przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o
dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości.
Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:
- zasada „prawa ziemi”
-zasada terytorium „prawa krwi”
Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem
swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu


Polityczne (Rousseau)



Kulturowe (Herder 1744-1803)
Twórca koncepcji historiozofii i
historycznej teorii języka. Za
najbardziej naturalną uważał
przynależność jednostki do grupy
etnicznej.
Głównym wyznacznikiem narodu jest
język, który odzwierciedla jego
charakter i rozum, a także
pochodzenie etniczne i terytorium.
Granice państwa muszą pokrywać
się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego
Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)
Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich
zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako
poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.
Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:
- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);
- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).
.

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje
suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek.
Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być
nabyte.

Naród w ujęciu kulturologicznym
(antropologicznym)
Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.
Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się
uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym
zespoleniu elementów (syntagma kultury).
Karl Deutsch
Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje
kultur narodowych.
Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość
elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej
konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych
(A. Kłoskowska)
Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot
określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich
kulturowych właściwości.
Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:
1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych
zdolności człowieka;
2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie
odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej
zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);
4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i
narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga
Na model narodu u M. Waldenberga składa się:
1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie
w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów
uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między
grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości
odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w
przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo
istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:
- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i
niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w
zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym
(Słowacy w Austro-Węgrzech);
- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale
licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje
się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii
Habsburgów).
- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).
Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący”
czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do
utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z
reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi
największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest
liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność
narodowa.
W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem
panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody
państwowe.

Naród polityczny
Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w
państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności
etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma
dominować nad lojalnością wobec własnego narodu
etnicznego.

Naród etniczny
Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest
na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej
członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne
pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub
plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę
etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W
przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły
inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)
- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne
państwo;
- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do
posiadania własnego państwa.

Kontynent

Liczba narodów i narodowości

Europa

151

Azja

440

Afryka

320

Ameryka

185

Australia

45

Razem
Źródło: Encyklopedia Narodów Świata (Etnolog.ru)

1 141

Zróżnicowanie etniczne świata
Na świecie mieszka 3-5 tys. grup etnicznych
 269 grup liczy ponad 1 mln osób
 90% narodów i narodowości mieszka w
państwach wielonarodowych
 99 państw posiada 291 grup etnicznych z „grupy
ryzyka”


Rasa-Naród-Grupa etniczna
(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej
znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:
- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju
ludzkiego
- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych”
różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a
jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element:
Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną
do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i
kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:
- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,
- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd
fizyczny
- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością,
rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz
ukształtowania się narodów, pojawienia się i
upowszechnienia świadomości narodowej.
Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym,
by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z
wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w
tym państwie mniejszości narodowych.

Nacjonalizm
1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:
- proces kształtowania się narodu;
- ruch narodowy;
- określony stan świadomości narodowej;
- idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;
- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i
stosunków między narodami;
- określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.
-

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty
etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery
ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych
na publiczne.
Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie,
ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za
pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak
również kulturowych i muszą rozwinąć programy
ekonomiczne i polityczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei
nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez
nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i
państwowych.
Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest
to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm
dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki
industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

Wspólnoty wyobrażone
(Benedict Anderson)
Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako
nieuchronnie ograniczona i suwerenna.
Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej
liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a
mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących
w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany
jako poziomy układ solidarności.
Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują
ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie
wyobraża siebie jako całej ludzkości.
Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą
boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.