Slide 1

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 2

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 3

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 4

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 5

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 6

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 7

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 8

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 9

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 10

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 11

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 12

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 13

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 14

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 15

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 16

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 17

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.


Slide 18

Günəşdən qorunma

Məruzəçi:
T.e.f.d. R.H.İsmayılov

Günəşdən qorunma
Yer üzərinə gələn günəş enerjisinin yalnız 2/3-i
atmosferdən keçərək yer üzünə çata bilir və bunun da
yalnız 5 % UV enerjisidir.
Ozon təbəqəsi 320 nm-dən qısa dalğa uzunluğundakı işığı,
yəni UVB-nin 70-90% ni udur.
Günəş işığındakı UV:
• ekvatora yaxınlıq
• fəsil

• saata bağlıdır.

Günəşdən qorunma
UV şüalar dalğa uzunluğuna görə 3-ə bölünür.
-UVC: 200-290 nm,
-UVB: 290-320 nm,
-UVA 320-400 nm bölünməkdədir.

UVC – nuklear asitlər və proteinlər tərəfindən güclü bir
şəkildə udulur və yüksək dərəcədə sitotoksik və
mutaqendir.
 UVB – spektrinə, günəş yanığı spektrumu da deyilir.
320 nm üzərindəki dalğalar proteinlər və nuklik asitlər
tərəfindən güclü bir şəkildə udulmur.
 UVA normal dəridə fotoensibilizotorlar tətbiq etmədən
eritem yaratmır.

Günəşdən qorunma
UV və görünən işığın xromoforlar tərəfindən udulması,
dəriyə işığın penetrasiyasını azaldan bir faktordur. Işıq
dəriyə düşdükdə bir qismi geri dönür, bir qismi çeşidli
səviyyələrdə sorulur və sonda geriyə qalanlarda dağılır.
Çox az bir qisim floresans olaraq geri qayıdır.
Görünür melanin, normalda yalnız epidermisdə olur və
dermisə işığın girməsini azaldır, bir filtr rolunu görür.

Günəşdən qorunma
Günəşdən qorunmanın təməl olaraq 3 əsası var. Bunlar
vacibliyinə görə davranış, geyim və günəş qoruyucularıdır.
UV indeksi yer üzərindəki bir nöqtədə nə qədər UV isinməsi
olduğunu hesablamağa yarar.
İndeks nə qədər yüksəksə dəri və ya gözlərin günəşdən zərər
görmə riski o qədər coxdur.
UV-nin yer kürəsinə təsirini gücləndirən çeşidli faktorlar
vardır.
Günəşin yüksəkliyi (11.00-15.00 saatları arasında günlük
UV-nin 60 % yerə çatır) ekvatora yaxınlıq, dəniz
səviyyəsindən yüksəklik (hər bir metr yüksəkliyə UV, 10-12%
artır), orta mühit (qar, qum və dənizdən önəmli dərəcədə əks
etmə olur, UV-nin şiddətini artırır.

Günəşdən qorunma
Bulutlar UV filtrəedici təsiri cox dəyişkəndir. Nazik bulutlar
heç təsir göstərməsə də, qalın bulutlar nəzərə çarpacaq
dərəcədə filtrəedici ola bilər.
Kölgədə durmaq günəşdən dirək gələn UV-yi əngəlləsədə
göyüzündə dağılan UV-yə əngəl deyildir. Pəncərələr UVB-yi
nəzərə çarpan bir şəkildə filtrləsə, də UVA keçirirlər.

Günəşdən qorunma
Geyimlər günəşdən qoruyuculuğa görə daha güvənlidir.
Dərinin hansı nahiyyələrinin qorunduğu açıqca görünə
bilinir. Geyimlər islanılmadıqca qoruma faktoru azalmaz.
Geyimin UV qoruyucu özəlliyini göstərən faktorlar belə
sıralana bilər.
Bədənə toxunma. Ən önəmli faktordur.
Rəng: Tünd rənglər daha cox UV absorbə edər.
Ağırlıq: Daha sıx bir parça daha yaxşı qoruyur.

Yuma: Ən az 1 dəfə yuma parçaların UV qoruyuculuğunu
artırır.
UV uducu maddələr – Deterjanlar qatılan bu maddələr
geyimlərin qoruyuculuğunu artırır.

Topikal Günəşdən qoruyucular
Topikal günəşdən qoruyucuların içindəki aktiv maddələr
kimyəvi və fiziki maddələr olaraq ayrılırlar. Kimyəvi orqanik
günəşdən qoruyucular daha cox UVB spektrini absorbə edirlər.
Fiziki qoruyucular isə ultravioloji (UV) də görünən işığı da
dağıdırlar.
Günəşdən qorunma faktoru (sun protetion faktor SPF)
qoruyucu cəkilmiş dərinin minimal eritem dozunun (MED)
qorunmasız dərinin MED-nə uyğunlamasıdır.
SPF-15 olan bir üzün ilə qorunan bir kişide eritem gəlişməsi
üçün 15 qat daha cox UV alması gərəkdir.
SPF-UVB qoruyuculuğunu göstərdiyini unutmamaq lazımdır.
Günəş qoruyucuları qarşısını almaq digər maddələr arasında
epidermal lipid peroksidasiyonunu azaltmaq və DNA
zədələnməsini qarşısını almaq məqsədi ilə aktioksidantlar tətbiq
olunmaqdadır.

Idiopatik fotodermatozlar
Işığa qarşı olan, spesifik anormal reaksiyalar olaraq
tanımlana bilir. Bu qrup xəstəliklər arasında polimorf işık
epipsiyonu (PIE), aktinik pruriqo (AP), xronik aktinik
dermatit (XAD), solar urtiker (SU), hidro vaksiniforma (HV).
PIE (polimorf işık eripsiyonu) – cox görülən idiopatik
fotodermatozdur. Polimorf işık eripsiyonu, yaz və yay
aylarında günəşlə təmas edən dəri bölgələrində, təkraralayan
çeşidli dəri səpgiləri ilə xarakterizə olunur.
Aktinik pruriqo – yayılmış fotodermatozlardan biridir.
Xarakterik olaraq səpgilər il boyunca sürür və xəstəlik ən cox
yaz və yay aylarında artır.

Üz, boyun, döş, əllərin üz səthi, said günəşlə təmas edən
dəriyə təsir edir. Klinik olaraq bu bölgələrdə residiv verən
papulalar düyünlər və plaklar görülür.
Qartmaqlar, ekskoriasiyalar , ekzematizasiya və impetiginizə
səpgilər, sekondar vezikullar görülür.
Səpgilər 40% hallarda qapalı nahiyələrdə də ola bilər. Dodaq
və konyuktiva da tutula bilər. Xeylit ola bilər.

Solar urtiker
Günəşlə təmas edən dəri bölgələrində genəlliklə bir neçə
dəqiqə içində yaranır. Sadəcə qaşıntı və yanmayla birlikdə
sərhədli bir eritrem ola bilər.
UV-nin təsiri, həm UVB və UVA dəridə kəskin iltihab
proseslərə gətirib çıxarır. Vazodilatasiya, eritema, iltihabi
hüceyrələrin infiltrasiyası iltihab mediatorların azad olması,
prostaglandinlər
(PGD2, PGE2) və interleykinlər (İL-1, İL-6), və həmçinin
keratinositlərin apoptozu olur. Bu dəyişikliklər ən cox gün
yanığında baş verir. UV-nin təsirindən DNA-nın zədələnməsi
30 dəq sonra baş verir. Epidermis və derma zədələnir, dəri
fotoyaşlanmaya məruz qalır bu da dəri strukturunun və
funksiyasının pozulmasına və uzun müddətli xroniki UV-nin
təsirindən reqenerasiyanın zəifləməsi baş verir.
Fotoyaşlanmaya qırışlar, lentiqo, teleangiektaziyalar,
kamedonlar, dərinin saralması baş verir. UV dəri
karsinogenində vacib rol oynayır. Belə ki, onun dərinin qeyri
melanom dəri xərcəngindəki rolu dəqiq nümayiş etdirilmişdir
(bazal hüceyrə və yastı hüceyrə karsinoması)

Solar urtiker
UV-nin melanomanik etiologiyasında müəyyən qədər rolu
olduğu müəyyənləşdirilib. Beləliklə, günəşdən qoruyucu
vasitələr günəş yanığından, fotoyaşlanmadan və dəri
xərçəngindən qoruyurlar.
Günəşdən qoruyucu faktorlar – idiopatik və ya immunoloji
təbiətli fotodermatozlarda o cümlədən polimorf
fotodermatozlarda aktinik pruriqo, hydroa vacciniforme,
günəş urtikaria və xroniki aktinik dermatitdə məsləhət
görülür. Ən cox yayılan polimorf fotodermatozdur, adətən
cavan şəxsləri zədələyir və qaşınan eritematoz papulyoz
səpkilərlə günəşin təsir etdiyi nahiyələrdə olur, adətən
səpgilər bir neçə gün ərzində itirlər.

Aktinik pruriqo
Aktinik pruriqo – xroniki vəziyyət olub adətən gənc qızlarda
olur. Ekskoriasiyalar, papulalar və ya düyünlü səpgilərlə açıq
səthlərdə olur, paltarla örtülü səthlərə də keçməyə tendensiya
edir. Günəşdən qorunma faktorları ancaq yüngül hallarda
təsir edir.
Günəş urtikariası – nadir urtikar səpgili xəstəlik olub, günəş
işığının təsirindən yaranır. Günəşdən qorunma faktorlarına
cox nadir hallarda cavab verir. UVB şüaları olur.

Aktinik pruriqo
Xroniki aktinik dermatit – yaşlı kişilərdə davamlı eksematoz
vəziyyət hesab olunur. Adətən üz, boyun, döşün üst hissəsi və
əllər zədələnir. Zədələnməyən nahiyələr – göz qapaqları,
çənəaltı, qulaq arxası və dıgər gün təsir etməyən nahiyələr.
Günəşdən qoruyucu faktorlardan istifadə etməyən şəxslərdə
tətbiq edilən yerlərdə yanğı ola bilər. Belə bir qıcıqlanma
benzofenollar və PABA üçün xarakterdir. Fiziki qoruyucu
faktorlar okklyuziya ilə bağlı tərləmə verə bilər. Fotoallerqik
reaksiyaların müxtəlif qoruyucu faktorlardan yaranması
qeyd edilir. Fotoallerqen, adətən o vaxt yaranır ki, əsas
molekula gün şüasının udulmasından sonra kimyəvi
dəyişikliyə uğrayır, adətən UVA-dan sonra qapten zülalla
birləşərək allergenə çevrilir. Digər tərəfdən fotokimyəvi
dəyişikliklər zülal qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra
onu allergenə çevirir. Digər tərəfdən fotokimyəvi dəyişikliklər
zülal –qapten kompleksi şüanı udduqdan sonra onu allergen
edir.

Müalicə sxemi
Günəşdən qorunma faktoru optimal effekt göstərmək üçün 2
mq/sm2 təşkil etməlidir. Lakin bir sıra tədqiqatlar praktikada
daha az miqdar preparatdan istifadə olunur. Müəyyən
olunmuşdur ki, qoruyucu təbəqə 0,5-1 mq/sm2, lakin
yaxınlarda avropa tədqiqatçıları tərəfindən 148 tələbədə
aparılan müayənələrda orta təbəqənin 0,39 mq/sm2 təşkil
etməsini göstərmişlər.
Bundan əlavə, qoruyucu faktor 2-3 saatdan bir çəkilməli, belə
ki, faktorun parçalanması nəticəsində, şüanın təsirindən və
ətraf mühitin təsirindən təsirinin azalması ilə izah olunur.
Günəşdən qorunma faktorları hər gün keçdukcə
təkmilləşdirilir. Əvvələr günəşdən qorunmaq üçün zeytun
yağından istifadə edilirdi. İndi daha da təkmilləşdirici
qoruyuculardan istifadə edilir.

Müalicə sxemi
Birinci: onların teksturası dəyişmiş, onlar asanlıqla yayılırlar,
bir neçə saniyə ərzində bütün bədəni örtürlər və tez bir
zamanda sorulurlar.
İkinci: onlar dərini yumşaldır və qırışların yaranmasını
qabaqlayırlar.
Üçüncüsü: əlavə keyfiyyətləri vardır, dərini soyudur, bədəni
təravətləndirir, bərabər parlaq ton verirlər.
Üzməyi sevənlər üçün bir cox günəşdən qoruyucu vasitələr su
qovucu komponentlər saxlayırlar (Waterprof ) Bu tərkibə
görə bu preparatlat hətta bir saat suda olduqdan sonra da
dərini günəşdən qoruyurlar.

Müalicə sxemi
Qotuyucu kremlər üzə və bədənə 30 dəqiqə günəşə çıxmazdan
qabaq çəkilməlidir, belə ki, onların filtirləri tam sorulduqdan
sonra təsir etməyə başlayır. Bərk kremi sürtmək lazım deyil,
belə ki, intensiv sürtmə zamanı kremin effekti 25% azalmış
olur.

SPF – dərinin optimal qorunma faktorudur. Yüksək
qoruyucu faktorlu kremlərdən başlamaq lazımdır, tədricən az
təsirli kremlərə keçmək şərti ilə. Əgər siz dəqiq olaraq faktoru
təyin etmək istəyirsinizsə, günəşdə qalacaq müddəti hansı
müddətdə qaralırsızsa ona bölməlisiz.
Məsələn; 3 saat (180 dəqiqə) : 30 dəq = 6.
Demək sizin dərinizə günəşdən qoruyucu krem SPF 6 uygun
gəlir. Günəşdən qoruyucu krem hər yuyunduqdan və cox
tərləmədən sonra çəkilməlidir.

Müalicə sxemi
Dermatoloq Devid Benkin günəşdən qoruyucu vasitələrin
seçilməsi barədə aşagıdakıları təklif etmişdir.
Allerqiya. Sink oksidli və titan dioksidli kosmetik preparatlar
digər aktiv vasitələrlə müqayisədə az allerqendirlər.
Akne. Sink oksidli və titan iltihab əleyhinə və antibakterial
xüsusiyyətə malik olduğundan, onlar daha həssas və akneyə
meyilli dəri üçün uyğundur.
Bundan əlavə aknedə minimum yağlı kosmetika uyğun gəlir.
Sızaqlara meyilli dəridə günəşdən qoruyucu spreydən istifadə
məsləhətdir – bakteriyaları barmaqla keçirtməzsiniz.
Həssas dəri. Həssas dərili insanlar aloe ekstratlı günəş
qoruyucularından istifadə etməlidirlər.